Frjáls þjóð - 13.06.1968, Blaðsíða 2

Hólsfjallamenn á íerðalagi
í síSasta bla'Si var birtur
stuttur kafli úr endurminning
um Friðriks Guðmundssonar
frá Víðirhóli á Hólsfjöllum.
Hér kemur annar stuttur
þáttur úr sama riti. Er þar
brugðið upp skemmtilegri
svipmynd af sérkennilegum
manni.
Þess skal getið, að Friðrik
var 17 ára gamall þegar för
sú var farin, sem hér segir frá.
—O—
í Hólsseli á Fjöllum bjó
sá maSur, er Kristján hét, Jó
hannsson. Hann var ættaSur
úr Húnavatnssýslu, bróðir
Lárusar þess, er kallaSur var
prédikari heima á íslandi.
Kristján var stillingarmaSur
og karlmenni mikiS, snyrti-
legur og fallegur. Framúrskar
andi stjórnsamur og reglu-
bundinn heimilisfaðir var
hann og nærgætinn um föt
og fæði heimilismanna. Hann
var gestrisinn og skemmtileg
ur heim að sækja. En þrátt
fyrir þessa miklu kosti hans,
kom hann sér heldur illa í
nágrenninu, því hann var
maður hnýsinn og afskipta-
samur um annarra ráð og
framferði, hæddi aSra og
hafSi yfirsjónir þeirra aS um-
tali. En mikill vinur vina
sinna var hann og stórgjöfull
þeim, sem hann tók að sér,
enda fyrir sakir ráSdeildar,
útsjónar og framkvæmdasemi
mikill efnamaSur.
Ég minnist hér ofurlítillar
ferSasögu okkar Kristjáns Jó
hannssonar, sem lýsir vel,
hvernig eðliskostir þessa sér-
kennilega manns gátu falizt
nágrönnum og almenningi,
sökum afskiptasemi og hæðni
í þeim hlutum, sem honum
komu ekki við.
Árið 1878, um mánaðamót
in september og október lögS
um við þrír fjallamenn af
staS meS hóp af sauðum til
aS selja á markaSi, sem hald
inn var í BárSardal. Við ferða
félagar vorum þessir: Kristján
Jóhannsson í Hólsseli, Þor-
steinn Þorsteinsson í Nýjabæ
og ég. Kristján var sjálfkjör-
inn foringi fararinnar sökum
vitsmuna sinna, karlmennsku
og lífsreynslu. Hann átti og
flesta sauði í hópnum og
mest á hættu, ef illa tækist
til. Ferð var löng fyrir bendi,
en tíðin góS, sólskin á hverj
um degi, frost á nóttum.
Vandinn var einkum falinn í
því, að vera nærgætinn og
fara vel með sauSina, svo
ekki legSu þeir mikiS af á
leiSinni.
Fyrstu nóttina urðum við
aS liggja úti yfir sauðunum,
litlu vestar en á miðjum Mý-
vatnsöræfum. ViS höfðum
búizt við aS verða aS liggja
úti, og höfSum því meS okk-
ur nógan og góðan mat. Ferð
in gekk vel alla leið á mark-
aSsstað, og sauðina seldum
viS fyrir 21 krónu helming-
inn af þeim og 22 krónur
hinn helminginn, en þaS var
meira verð en nokkurn tíma
hafSi þekkzt áður. Nú var
sauSum sleppt í stórt safn,
sem hinn enski stórkaupmaS-
ur Slimmon var þegar búinn
að kaupa, og var svo öðrum
mönnum fengin sú hjörð í
hendur til að reka hana inn
á Oddeyri, þar sem hún var
tekin á skip. Hins vegar mátt
um við ríSa lausir eins og
herramenn til Oddeyrar og
taka þar viS peningunum fyr
ir sauSina, rauðagulli og
reiðusilfri. Mjög var á dag-
inn HSiS, og urSum við því
auðsjáanlega að gista ein-
hvers staðar á leiSinni. Kristj
áni var alls ekki sama hvar
við bærumst fyrir, vildi hitta
á hreinlátt heimili og liafa
góðan greiða, en borga þá
heldur vel fyrir hann. Skyldi
hann nú öllu ráSa sem fyrr.
Fréttir hafði hann haft af vel
efnuðum manni, er bjó tals-
vert frá þjóSveginum; þang-
aS vildi hann fara, og þá
voru þaS lög. Loks komum
við á þennan fyrirheitna stað
í dynjandi rigningu og kol
svarta myrkri, er komiS var
fram á nótt.
Kristján barði að dyrum,
og eftir nokkrar atrennur
kom út ung stúlka. Ekki gát-
urn við séS í myrkrinu hvern-
ig hún var ásýndum, en mál
rómur hennar var hreinn og
kærleiksríkur. Kristján var
ástúSin sjálf, og bað hana að
skila til húsbóndans, aS hér
væru komnir þrír langferSa-
rnenn, sem bæSu að lofa sér
að vera um nóttina. Aum-
ingja stúlkan fer inn og kem-
ur aftur eftir nokkra stund
meS sorg í rómnum og segir,
að húsbóndinn telji ekki hægt
að lofa okkur aS vera. —
„Seg þú húsbóndanum, að
við séum efnaðir bændur
austan af Hólsfjöllum, og höf
um veriS aS selja marga og
feita sauSi á markaði í dag;
viS séum því ekki komnir
hér til að biSja að gefa okkur
neitt, en viS látum engan út-
hýsa okkur í húðarrigningu.
Korndu svo með Ijós og sýndu
okkur, hvar við eigurn að
lúra í nótt. Ég vorkenni þér,
stúlka mín, aS fara meS þetta
allt á rnilli, en það er ekki
annaS hægt, úr því viS erum
svona brögðum beittir.“
ViS sprettum af hestum
okkar og slepntum beim. Eft
ir æðistund kom stúlkan aft-
ur meS ijós og visaöi okkur
inn í litla stofu öðru megin
við bæjardyrnar. Kristján
gerði aS gamni sínu viS stúlk
una: „Það lá aS, aS ekki
myndir þú vera samþykk
þessu óvita-úrræði, aS ætla
að úthýsa okkur, og það
svona falleg stúlka. Hann
heitir nú FriSrik, þessi pilt-
ur. Hann er ekki nerna 17
ára. Þykir þér hann ekki fal-
legur? Hann seldi líka 50 full
orðna sauði í dag. — Ætl-
arSu ekki aS gefa okkur að
borSa.“ Aumingja stúlkan
varS kafrjóð og reyndi ekkert
aS segja. Hún skaraði í ljós-
ið á borðinu og hvarf í sarna
bili. Ég bað Kristján bless-
aðan að stríða ekki stúlkunni,
ef hún kæmi aftur, hún ætti
þaS ekki skiIiS. — ViS vor-
urn orðnir hræddir um aS við
sæjum hana ekki frarnar, en
þá kom hún meS stóran
bakka hlaðinn af matardisk-
urn. — „Honurn FriSriki lízt
vel á þig, hann baS mig bless
aðan að stríða þér ekki, svo
ég ætla nú aS hætta því,“
segir Kristján.
ViS fengum undur vel fram
reiddan og góSan mat. —
Stofurúmið var lítiS og aS-
eins mátulegt fyrir einn, og
sagSi stúlkan að tveir okkar
ættu að sofa inni í baSstofu.
Við Kristján urðum til þess
að sofa inni. RúmiS, sem viS
áttum aS sofa í, var rétt inn-
an við baSstofudyrnar. Það
var hreint og alls kostar
þokkalegt. Við urSum þess
varir, aS eitthvað fleira af
fólki var á flakki en stúlkan
okkar, og rétt þegar við vor-
um háttaðir, kom inn gömul
og hetjuleg kona. Hún var
meS talsverSa trékollu í ann
arri hendinni, og hvolfdi
henni fyrir framan rúmið,
sem viS vorum háttaðir í.
AuSvitað var þetta vel rneint
og ein af erfSafestum full-
kominnar gestrisni. En hér
sá Kristján sér leik á borði.
Ég var lagstur á aSra hlið-
ina og sneri bakinu að hon-
um. Hann notaSi því tæki-
færiS til þess að klípa mig
ofurlítið í bakiS, og ég rak
upp skellihlátur rétt þegar
kerling var að snúa sér frá
rúmi okkar. SagSi ég henni,
aS það væri svo rnikill galsi
í karlinum, sem með mér
væri, að hann hefSi verið aS
kitla mig, en auSséð var á
svip konunnar, aS hún var
ekki sannfærð.
Við sváfum vel og vaknaSi
ég við þaS að sólin skein i
andlitiS á mér. Kristján hafði
fariS snemma á fætur og
voru þeir orðnir rnestu mátar
hann og húsbóndinn, þegar
ég kom til sögunnar. Þarna
sátum \úS í veizlu um tnorg-
uninn, og héldum svo okkar
leið inn í höfuSstað NorSur-
lands.
Erindi okkar samferða-
rnanna til Akureyrar og Odd-
eyrar var heiðarlega og rétt
afgreitt, og héldum viS aftur
heirn á leið. Varð ekkert sögu
legt viS þá ferS. En það
lærSi ég af nánari viSkynn-
ingu viS Kristján Jóhannsson,
aS hann stóð íý msu þeirn
mönnum frarnar, sem þó
höfðu rnest á rnóti honurn.
Engum manni hef ég orSið
samferða á reið yfir landiS,
sem hefur auSsýnt skepnum
meiri nærgætni en hann,
bæSi sauSurn og hestum.
Hvar sem viS komurn, þar
sem fyrir var loðinn og góð-
ur hagi, varð að fara af baki,
spretta af hnökkum og lofa
hestunum aS hafa frjálsa
stund. Hann skipaSi okkur
ævinlega að taka hnakkana
af, sem þó fáir gera, þegar
stutta stund á að stanza, og
sagSi hann aS hestum væri
þaS á viS væna visk af grasi
að fríska loftið fengi að leika
um bakið á þeirn og aS þeir
gætu velt sér. Þá er ég þess
ávallt minnugur, hvernig
hann kenndi mér aS skilja
og meðhöndla þá duttlunga
einstöku rnanna, sem reyndu
að úthýsa öSrurn, þótt þeir
sjálfir vildu láta taka vel á
móti sér. Endurminningin um
einbeittni Kristjáns undir
þeim kringumstæSum kom
mér mjög vel seinna á æv-
inni. AS öllu öSru leyti var
Kristján hinn ákjósanlegasti
ferðafélagi, alltaf upphefj-
andi og úrræðagóður.
Hagstæðustu verð.
Greiðsluskilmálar.
Verndið verkefni
íslenzkra handa.
FJÖLIÐJAN HF.
Sími 21195
Ægisgötu 7 Rvk.
ADGLVSIÐ í
FK.Í4F SRI f».FÓ»
ÞEIR GÖMLU KVEÐA
Um dauða mús í kírkju
Ei er forvitnin öllum hent,
einatt hún skaðar drótt,
fallega músar fær það kennt
feigðar áræðið ljótt.
Skyldi hún hafa ævi ent
eða drepizt svo fljótt,
hefði ei skollinn hana sent
í helgidóminn urn nótt?
Fegurð kirkjunnar fýstist sjá,
fór svo þar grandlaus inn.
Kötturinn, sem í leyni lá
og lézt vera guðrækinn,
heiftarverk framdi henni á,
hel.vízkur prakkárinn
Ætti því stríða flenging fá
fyrir þann strákskap sinn.
Jón Þorláksson.
Frjáls þjóð — Fimmtudagur 13. júní 1968
2