Lesbók Morgunblaðsins - 02.02.2008, Síða 2

2 LAUGARDAGUR 2. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Leik-
fangaborg
Eftir Kristján B. Jónasson
kbjonasson@gmail.com
E
ins og fólk þekkir er rík hefð
fyrir því í katólskum löndum
að rasa út dagana og vik-
urnar fyrir föstu. Föstuinn-
gangur getur dregist þar
nokkuð á langinn og þarf ekki
að fara nema rétt sunnar í álfuna verða að
vitni að langvinnu almenningsfylliríi þar sem
góðborgarar í skrípafötum þvælast hland-
blautir um stræti, öskrandi og gargandi í þús-
undavís aðeins til að gefa svo skít í allt föstu-
tal og háma í sig steikur og hamborgara fram
að páskum. Um þessar mundir gengur þessi
mikli djammtími í garð. Hátindar hans eru
miklar skrúðgöngur og búningasprell sem
dreifist eftir héruðum og löndum á ýmsa daga
undir föstuupphaf. Þar er fylgt gömlum hefð-
um aftan úr gráma miðalda. Flestu því sem
tilheyrir góðri skikkan borgaralega lífsins er
snúið á hvolf og þess vegna mega læknar og
lögfræðingar míga á sig á almannafæri án
þess að missa æruna og verða kærðir fyrir
brot á lögreglusamþykktinni. Borgarstjórar
katólskra stórstaða jafnt sem þorpstjórar
smábæja eru settir af en spéspegill þeirra
kjörinn í staðinn. Hann fer fyrir göngunni,
jafnan í gervi fífls eða vitleysingakonungs sem
hrópar úr vagni sínum fáránlegar tilskipanir
og fær í leiðinni hina raunverulegu stýrendur
sveitarfélagsins til að lúta sínum duttlungum,
íbúum til skemmtunar. Þessi fíflakóngur er
síðan að sjálfsögðu settur af um leið og renn-
ur af mönnum og götusóparar hafa mokað
upp tonnum af súkkulaðibréfum og plast-
málum. Að morgni er allt víl sem var og raun-
ar verra því fastan er hafin.
Í grundvallarverki sínu um karnivalíska
óreiðu gerði Mikael Baktín greinarmun á
nokkrum stigum þessara hátíðarhalda. Í mik-
ilfengleika sínum gátu þau verið frelsisafl sem
leysti fólk úr viðjum: Þá hló fólk ekki AÐ öðr-
um heldur MEÐ öðrum. Hins vegar gátu þau
verið algjör andstæða frelsisvakningarinnar.
Þá nýttu þeir sem fóru með völdin umsnún-
inginn til að staðfesta að lögmæti yfirráða
sinna. Allt snerist á hvolf, aðeins til að stað-
festa þá reglu sem áður var og verður, líkt og
jafnan er í bandarískum gamanmyndum.
Óreiðan er aðeins til að draga fram hina blý-
föstu sökku góðu gildanna: festunnar, ábyrgð-
arinnar, stöðugleikans, stefnufestunnar,
áræðninnar, hags almennings, lýðræðisins og
manngildisins. Væri Reykjavík katólsk borg í
lútersku landi gætu landsbúar spekúlerað á
hvorn veginn pápistarnir vilja sveigja þessa
óvenju líflegu og langvinnu kjötkveðjuhátíð
sem hófst fyrir tveimur vikum. Því mitt í
skrúðgöngunni ber á því að fornar hefðir
bresta. Skyndilega eru áhöld um hvort spé-
konungurinn megi spotta hina raunverulegu
stjórnendur. Þeir kalla þessa kjötkveðjuhátíð
„árás“ og „aðför“. Hefðbundin spéhróp alþýð-
unnar að göngumönnum eru nú kölluð „skríls-
læti“ og eru jafnvel ógnun við „lýðræðið“.
Raunar eru allir í Reykjavík að verja „lýðræð-
ið“. Á slíkum tímum er ekki mikið afgangs
fyrir skop. Fastan hefst óvenju snemma í ár.
Litla bomba Spaugstofunnar, þegar Ólafur
F. Magnússon var af spékonungunum sýndur
sem geðsjúklingur í þætti þeirra 26. janúar,
hefði getið verið karnivalískt atriði í íhalds-
sömum skilning þess orðs. Það hefði getað
snúið valdinu á haus til að staðfesta það, hefði
valdið kosið svo. Því jafnfrumstætt og það nú
er þrá flestir að láta stjórna sér og láta segja
sér að grundvallargildin séu í lagi. Stjórn-
unarfræði nútímans ganga nú ekki út á merki-
legri grundvöll en það. En í staðinn brugðust
borgarstjóri og samherjar hans við eins og
þeir hefðu engin völd og raunar verra en það,
að þeir tryðu ekki sjálfir á grundvallargildin
en vonuðu það eitt að fjölmiðlar og almenn-
ingur segðu sér að þau virkuðu ennþá. Ofsa-
kennd og vanstillt viðbrögðin við föstuinn-
gangsleik Spaugstofunnar sýna hve veik
sjálfsmynd nýju borgarfurstanna er. Þeim var
í lófa lagið að láta hylla sig sem þá sem standa
uppi keikir þegar sprellinu lýkur. Í staðinn
höfða þeir til meðvirkninnar og af henni er
nóg í landi þar sem góður helmingur þjóð-
arinnar hefur alist upp í alkóhólíseruðum og
yfirunnum fjölskyldum. Það virkaði líka. Jafn-
vel pólitískir andstæðingar hins nýja borg-
arstjórnarmeirihluta eiga ekki orð til að lýsa
hneykslun sinni. Ólína Þorvarðardóttir mætti
í Kastljós mánudaginn 28. janúar til að kveða
niður spéið. Samherjarnir létu hafa eftir sér,
t.d. í DV mánudaginn 28. janúar, að hér hefði
verið gerð „árás“. Sjálfur sparaði Ólafur F.
ekki stóru orðin í Mannamáli á Stöð 2 sunnu-
daginn 27. janúar og talaði um „aðför“. Mánu-
daginn 28. benti Guðmundur Andri Thorsson
á í Fréttablaðinu að orðræða Ólafs F. stjórn-
aðist raunar sífellt af slíkum ásökunum, að tali
um að hvers konar gagnrýni á hann væri
„ómakleg aðdróttun“. Hann væri fastur í
mælskufræðigildru fórnarlambsins. Hann
hefði mátt bæta því við að furðulegri en sífellt
tal Ólafs um fórnarlambsstöðu sína eru hin
áköfu köll samherja hans í pólitík um að sífellt
sé verið að reyna að koma honum „úr jafn-
vægi“. Að það sé hlutverk okkar allra að
vernda hann. Að við verðum að láta lítið á
okkur bera á meðvirkniheimilinu því að
„pabbi er dottinn í það“.
Vald sem þolir ekki háð er ekki merkilegt
vald. Það hefur ekki þann styrk sem mið-
aldafurstinn hafði til að láta spémynd sína,
fíflið, leika sig í einn dag og draga dár að sér
og fjölskyldu sinni allri og öllu því sem valda-
grunnur hans byggðist á. Hófust pólitískar of-
sóknir á hendur Spaugstofunni eftir
Bermúdaskál Davíðs? Hófst allsherjar ákall
um að „vernda hann“ því hann ætti við áfeng-
isvanda að stríða. Nei, enda skildi
endurreisnarfurstinn og skáldið gildi spéspeg-
ilsins. Að morgni er allt víl sem var en höfð-
inginn er aftur sestur í hásætið. Nú bregður
hins vegar svo við að þeir sem valdið hafa
virðast þess fullvissir að fíflið sé komið þar til
að vera.
Árvakur/Árni Sæberg
Ólafur F. Magnússon „Ofsakennd og vanstillt viðbrögðin við föstuinngangsleik Spaugstofunnar sýna hve veik sjálfsmynd nýju borgarfurs-
tanna er. Þeim var í lófa lagið að láta hylla sig sem þá sem standa uppi keikir þegar sprellinu lýkur,“ segir Kristján B. Jónasson.
Föstuinngangur
» Vald sem þolir ekki háð er
ekki merkilegt vald. Það
hefur ekki þann styrk sem
miðaldafurstinn hafði til að
láta spémynd sína, fíflið, leika
sig í einn dag og draga dár að
sér og fjölskyldu sinni allri og
öllu því sem valdagrunnur
hans byggðist á.
FJÖLMIÐLAR
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
!
Einhverju sinni var mér sagt að
í árdaga fótboltans hefðu verið
festar á blað reglur leiksins. Þar
stóð, ásamt öðru, að markvörð-
urinn mætti taka knöttinn með
höndum innan vítateigs. Þetta
var auðvitað meðal þess sem
menn vissu og allt gekk vel þar
til markvörður nokkur tók sig til í miðjum
leik, skokkaði yfir á vallarhelming and-
stæðinganna, tók boltann þar með báðum
höndum og kastaði honum í netið. Goooal!
Markið var dæmt gilt, enda hafði alveg
gleymst að taka fram í reglunum að
markmaður mætti einungis handleika
boltann í sínum eigin teig.
Þetta er meðal þess sem manni kemur í
hug við að fylgjast með borgarstjórn-
arleikunum í Reykjavík. Úr fjarlægð,
nota bene, nú prísar maður sig sælan að
vera í útlöndum og þurfa ekki að þola
fréttirnar dagana langa og á öllum kaffi-
stofum og biðstöðvum bæjarins. Manni
kemur sumsé í hug að ýmiss konar óskrif-
aðar reglur, orðnar til úr almennri skyn-
semi, hafi verið sveigðar, teygðar, ef ekki
beinlínis slitnar, á síðustu vikum og mán-
uðum í því hæpna skjóli að engum hafði
flogið í hug að festa þær á blað. Þetta
munu vera reglur um margvísleg heilindi,
um mannleg samskipti, skyldur, trúnað,
hag borgara, borgaralega óhlýðni, um
fundahöld, um virðingu, um veikindi, vin-
skap, vinnumóral, ábyrgð, og jafnvel al-
menna bjartsýni, svo fátt sé talið. Ég segi
ekki líka lýðræði, því hvergi mun hafa
verið troðið á rétti kjósenda með sann-
anlegum hætti enda fulltrúalýðræðið úr
teygjanlegra efni en flest annað.
Þetta er það sem mér skilst af lestri
netmiðla og stöku símtali að heiman – um
sjónarhornið úr innsta hring veit ég ekk-
ert – en helst er að heyra að allir hafi eitt-
hvað heimskulegt unnið, fylgjendur og
andstæðingar, guðfeður, áhorfendur,
gárungar, höfuðpaurar og fulltrúar og
varamenn. Súrt ef satt reynist. Er þá
nokkur tilgangur í að fylgjast með, eða
taka yfirleitt mark á nokkrum manni
framar? Eru ekki allir bara búnir? Allt
þetta fólk?
Ég veit það ekki.
En hitt veit ég, eða er í það minnsta að
hugleiða, að það er eins gott að velta
borgarinnar skuli ekki vera nema þessar
fáeinu tylftir milljarða, að það sé bara
verið að slást um tvö gömul hús, að bara
ein sjóbraut sé í uppnámi og atvinnuleys-
ið varla nema prósent. Því á meðan stíf-
pressaðir pólitíkusar slást um stóla og
stinga hver annan í bak og brjóst er eins
gott að borgin sem er undir sé lególand.
Eins gott að það sé ekki borg eins og
Barcelona þar sem nýlega var hrundið
hryðjuverkaáformum sem höfðu lestar-
farþega í hundraðavís í sigti. Eins gott að
þetta sé ekki borg eins og Napólí, þar
sem þúsundir tonna af sorpi fljóta um
stræti og mafían aflar 7% af vergri þjóð-
arframleiðslu. Jafngott að þetta sé ekki
borg eins og Berlín þar sem 14% atvinnu-
leysi þykir sæmilegasti árangur, og síst
væri skárra ef hnífakastið færi fram í
London rétt á meðan upp kemst enn og
aftur um mansal á börnum frá Rúmeníu
og úthverfafeður eru barðir til dauðs af
nágrönnum um bjartan dag.
Kannski er ekkert sanngjarnt að taka
svona dæmi, og þó, þetta er nú bara í
löndum sem við berum okkur saman við,
að ekki sé minnst á önnur fjærliggjandi
þar sem lífsgæði eru í alvöru uppnámi.
Hugsa sér, á meðan allt fer ítrekað í háa-
loft við Tjörnina, hvað það er þá mikið
happ að Reykjavík skuli vera svona lítil,
sæt og friðsöm í rekstri.
En um leið spyr maður sig, hálfhissa:
Hvernig nenna manneskjurnar að æða
svona fnæsandi um alla garða og gáttir út
af völdum í einum litlum hversdagsbæ
eins og Reykjavík?