Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.2008, Qupperneq 2

2 LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Eystein Björnsson
eystb@ismennt.is
!
Splunkunýtt ár er upp runnið
og takk fyrir það gamla. Dag-
skipunin er víst ORÐ. Ég
ætla að byrja á að velja mér
orð ársins 2007. Það er orðið
FLOKKSRÆFILSHÁTTUR,
sem er reyndar nýyrði smíðað
af Davíð Þór Jónssyni og birt-
ist, mér vitanlega, fyrst í einum af
hans ágætu pistlum aftan á Frétta-
blaðinu. Já, vel á minnst, einlægar
þakkir til Fréttablaðsins. Án þess lífs-
nauðsynlega mótvægis væri Morg-
unblaðið illa á vegi statt. Hið sama á
reyndar við um flesta hluti í mannlegu
samfélagi. Án mótvægis er voðinn vís.
Hinn sterki flokkur, hinn mikilhæfi
leiðtogi, hið eina sanna PRAVDA. Allir
vita hvað gerist þegar ein hreyfing eða
einn maður verður alls ráðandi. Lýð-
ræðið byggist að sjálfsögðu á því að
reglulega sé skipt um stjórnvald og
löngu orðið tímabært að löggjafinn
skammti tvö kjörtímabil sem hámark á
valdastóli. Valdið er sterkasta fíkniefn-
ið eins og auðvelt er að lesa á spjöld-
um sögunnar. Um leið og hinn sterki
leiðtogi öðlast ótakmarkað vald gengur
hann af göflunum og fer að taka and-
stæðinga sína af lífi. Já, orðið
flokksræfilsháttur er náttúrlega tær
snilld og segir nánast allt sem segja
þarf um höfuðvanda stjórnmálanna.
Næstum má einu gilda hvað gerist í
þjóðlífinu. Blessaðir stjórnmálamenn-
irnir taka undantekningarlítið afstöðu
út frá þröngum meintum hagsmunum
flokksins. Það er beinlínis grátbroslegt
að verða vitni að því hvað annars skyn-
ugt fólk getur látið út úr sér við ýmis
tækifæri. Að hlusta á mæta menn og
konur hella sér yfir pólitíska andstæð-
inga sína með skömmum og svívirð-
ingum og ásökunum um illar hvatir,
svik og óheiðarleika. En láta um leið í
veðri vaka að þeir sjálfir séu hvít-
þvegnir englar sem aldrei verði neitt á.
Auðvitað vita allir sem vilja vita að
manngildi og heiðarleiki fer ekki eftir
flokksskírteini. Mig grunar að ef hægt
yrði að gera manngildiskönnun kæmi í
ljós að jafnræði væri með öllum flokk-
um. Það sem gildir er hins vegar það
að fólk nái að vinna saman að þjóð-
þrifamálum þrátt fyrir mismunandi
lífsskoðanir og hvaða leiðir skuli fara
að settu marki. Þar stendur auðvitað
hnífurinn í kúnni og oft mikið vanda-
verk að komast að niðurstöðu sem
samningsaðilar geta sætt sig við. Þar
reynir mjög á samskiptagreind, sveigj-
anleika, tillitssemi og umburðarlyndi.
Besta leiðin til að ná árangri í að smíða
málefnasamning er þó umfram allt að
bera virðingu fyrir fólkinu sem maður
ræðir við og skoðunum þess. Vísasta
leiðin til að skapa sundrungu, úlfúð og
óstjórn er hins vegar sú að gera lítið
úr pólitískum andstæðingum, hæðast
að þeim og gera þá tortryggilega.
Auga fyrir auga og við verðum öll
blind, sagði einhvern tíma góður mað-
ur. Það hlýtur að vera keppikefli allra
hugsandi manna, hvar sem er í heim-
inum og hvar í flokki sem þeir standa,
að horfið verði frá hinni gömlu skipan
harðstjórnar og hefnda, kúgunar og
arðráns. Fyrirmyndina höfum við í
Suður-Afríku. Desmond Tutu sagði ný-
lega í viðtali: „Íbúar jarðarinnar eru
ein stór fjölskylda. Guð er ekki krist-
inn. Hann er guð allra manna á plán-
etunni jörð, óháð litarhætti, siðvenjum
og trúarbrögðum. Hvernig dytti nokkr-
um í hug að láta sprengjum rigna yfir
bræður sína og systur og börn þeirra.“
Nákvæmlega hið sama gildir um ör-
þjóð eins og okkur Íslendinga. Þótt við
þykjumst hafa lýðræði í hávegum og
tökum ekki fólk af lífi í bókstaflegri
merkingu þá er líka hægt að leggja líf
í rúst með orðum og koma með þeim
illu til leiðar. Nýársheitið hjá mér er
því að spara stóru orðin sem ég hef
alltof oft gerst sekur um. Guð láti á
gott vita.
Orð
Eftir Guðna Elísson
gudnieli@hi.is
Hvað binst við nafn? það blóm semnefnt er rós hefði jafn-ljúfan ilmmeð öðru nafni“ ályktaði Júlía Kapúlett eitt sinn úti í glugga í
Verónsborg og reyndi þar að skilja í sundur
nafnið og nafnberann, í anda þess sem
póststrúktúralistar gerðu löngu síðar þegar
þeir héldu því fram að hlutir öðluðust heiti
eftir handahófskenndum leiðum.
Söguþráður Rómeó og Júlíu bendir
reyndar til þess að ásýnd hlutanna geti
stýrst af heiti þeirra. Sönglagahöfundurinn
Shel Silverstein hefði líklega gengið enn
lengra í greiningu á mótandi áhrifum nafn-
gifta. Í lagi hans sem Johnny Cash gerði
frægt, „Drengur að nafni Sue“, leitar
hörkutólið Sue uppi karlskrattann föður
sinn, sem gaf honum kvenmannsnafnið Sue.
Hvað binst við dreng sem ber stelpunafn?
Að mati pabba Sue dauði eða karlmennska,
því að strákar með stelpunöfn þurfa að
læra að berja frá sér eigi þeir að lifa af í
miskunnarlausum heimi. Nafnið er ávísun á
herðandi einelti.
Mannanafnanefnd er líklega svar ís-
lenska ríkisins við þeirri þörf foreldra að
styrkja börnin sín með nafninu sem þeim er
ætlað að bera, en úrskurðir nefndarinnar
þykja ávallt gott fréttaefni. Í „Meg-
inreglum um mannanöfn“ segir m.a. að
nafnið megi „ekki vera þannig að það geti
orðið þeim sem ber það til ama“ og að
stúlku megi „aðeins gefa kvenmannsnafn
og dreng aðeins karlmannsnafn“. Á Íslandi
hefði strákurinn Sue því hlotið karlmann-
legra heiti og um leið líklega valið sér eitt
af þeim störfum sem vekur værðartilfinn-
ingu hjá almenningi, t.d. orðið bókmennta-
fræðingur eða pistlahöfundur. Hann hefði
sem sagt látið gott af sér leiða í stað þess
að vera eilíft að lumbra á fólki út um allan
bæ. Karlmanni sem heitir Skarphéðinn eða
Hrólfur gefst meira næði til þess að komast
í snertingu við kvenleikann í sjálfum sér en
þeim sem ber nafnið Sue. Svona er tilveran
flókin.
Þó er ekki hægt að treysta Ríkinu fyrir
því að setja saman nafnalög sem halda til
streitu fullkominni aðgreiningu kynjanna
því að samkvæmt „meginreglum“ manna-
nafna eru millinöfn „eins og ættarnöfn að
því leyti að bæði karlar og konur geta borið
sama nafnið“. Á síðu Mannanafnaskrár er
dæmi tekið um millinafnið Arnfjörð, Jón
Arnfjörð Guðmundsson og Guðrún Arnfjörð
Hallgrímsdóttir. Þó er það svo um dæmi af
þessu tagi að þau eru löngum lýsing á hinu
sjálfgefna, hið dæmigerða er undantekn-
ingin sem best gengur upp, eins og sést ef
önnur og vandmeðfarnari millinöfn eru
skoðuð. Hvaða kynbundnu hugmyndir vekja
t.d. millinöfnin Vald, Liljan, Ljós, Gull og
Storm, en öll hafa þau öðlast viðurkenningu
hjá mannanafnanefnd? Nafnið Guðni Ljós
Elísson hefði t.d. á tuttugu árum breytt
mér í góðkunningja lögreglunnar. Er eitt-
hvað skárra fyrir karlmann að heita Guðni
Ljós, en t.d. bara Dísa? Og hvað segið þið
hálsar góðir um Guðna Gull Elísson? Það er
algjörlega löglegt. En kalt nafn og karl-
mannlegt er það ekki.
Það er svo sem ýmislegt fleira sem ég
skil ekki þegar kemur að kynbundnum
nafnamuni Íslendinga. Ég skil t.a.m. ekki
rökin að baki því að Ilmur sé konunafn en
Blær geti ekki verið það og ég held það sé
nánast sjálfgefið að strákar sem heita Blær
verði að vera Stormur og geta kýlt frá sér.
Við erum enn of bundin af
útrásarhugmyndinni sem fæddi af sér
nýrómantískustefnuna fyrir einni öld (og
ýmislegt annað upp á síðkastið) til þess að
samþykkja aðra eins heiðríkju í karlmanns-
nafni og Blæ. Fremur vildi ég heita Hret
þótt það sé ekki að finna á nafnaskrá.
Mannanafnanefnd gæti reyndar aldrei
stöðvað jafn rammíslenskt heiti, sem er í
það minnsta nothæft millinafn. Guðni Hret
Elísson. Ónotað en ekki ónýtt. En væri Ás-
laug Hret Ólafsdóttir kannski of karlmann-
legt? Og hvað um kynlausa millinafnið Loð-
mfjörð sem hlotið hefur náð fyrir vökulum
augun mannanafnanefndar? Ég mætti
skýra dóttur mína Perlu Loðmfjörð. „Perla
Loðmfjörð Guðnadóttir! Ég segi þetta bara
einu sinni aftur. Loðmfjörð, farðu strax í
ballettskóna!“ Það væri ekki tekið út með
sældinni að heita Perla Loðmfjörð Guðna-
dóttir. Það væri heldur ekki tekið út með
sældinni að vera pabbi Perlu Loðmfjörð.
Ég skil heldur ekki hvers vegna París er
kvenmannsnafn á íslensku. Var París ekki
sonur Príams Trójukonungs (og vonbiðill
Júlíu í verki Shakespeares)? Er það Paris
Hilton sem ber ábyrgð á þessu? Þó vísaði
mannanafnanefnd kvenmannsnafninu Aríel
réttilega frá fyrir einhverjum árum (ef mig
rekur minni til), en þar ætluðu foreldrar
líklega að skýra dóttur sína í höfuðið á litlu
hafmeyjunni í Disney-ævintýri H.C. And-
ersen. Þau áttuðu sig ekki á því að Aríel
hefur á þriðja þúsund ár verið fremur ill-
skeyttur og hefnigjarn erkiengill. (Kynusli
er reyndar eitt af einkennum englahjarða ef
marka má ákveðna anga guðfræðinnar, en
það er engla siður að „yfirklæðast/hvörjum
kyns hætti/ þeir helzt vilja;/ svo viðlíkjanlig/
er vera þeirra; /óblandin, lipr/ án liðamóta“
eins og segir í Paradísarmissi í þýðingu
Jóns Þorlákssonar. Engilnöfn ættu því að
vera kynlaus eða tvíkynja samkvæmt þess-
ari kennisetningu.)
Vissulega eru til aðrar leiðir að anda
hörku í vöggubörn en að villa kyn þeirra
með góðu nafni eða láta þau sofa við opinn
glugga í miklu frosti eins og tíðkaðist í
mínu ungdæmi hjá mæðrum sem höfðu les-
ið yfir sig af Einari Benediktssyni. En fáar
leiðir eru betri.
Hvað binst við nafn? Heilt líf og stundum
eitt kyn. Ekkert minna.
Kynin og nöfnin
Bleikt og blátt „Vissulega eru til aðrar leiðir að anda hörku í vöggubörn en að villa kyn þeirra með góðu nafni eða láta þau sofa við opinn
glugga í miklu frosti eins og tíðkaðist í mínu ungdæmi hjá mæðrum sem höfðu lesið yfir sig af Einari Benediktssyni.“
FJÖLMIÐLAR »Hvaða kynbundnu hug-
myndir vekja t.d. millinöfn-
in Vald, Liljan, Ljós, Gull og
Storm, en öll hafa þau öðlast
viðurkenningu hjá manna-
nafnanefnd? Nafnið Guðni
Ljós Elísson hefði t.d. á tutt-
ugu árum breytt mér í góð-
kunningja lögreglunnar. Er
eitthvað skárra fyrir karlmann
að heita Guðni Ljós, en t.d.
bara Dísa? Og hvað segið þið
hálsar góðir um Guðna Gull
Elísson? Það er algjörlega lög-
legt. En kalt nafn og karl-
mannlegt er það ekki.
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins