Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.2008, Síða 6

6 LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H. Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Þegar átök múslima og kristinnaeru rædd benda ýmsir á að rót-
in liggi hjá bókstafstrúarmönnum
sem séu merkilega svipað þenkjandi
alls staðar, hvort sem þeir fæddust í
Texas eða Teheran. Nú hafa þessar
náskyldu sálir
loks náð saman
og stofnað
Meanwhile City,
sem er sann-
kölluð útópía bók-
stafstrúarmanna,
hvað sem öðrum
kann að finnast.
Umrædd borg
er að vísu ekki til
í raunveruleik-
anum enn þá, en ef forspá kvik-
myndarinnar Franklyn reynist rétt
mun borgin rísa von bráðar. Þar
hafa skilin á milli ríkis og trúar verið
máð út en hverju fólk trúir skiptir þó
ekki öllu, það er hins vegar bundið í
lög að allir þurfi að játa einhverja
trú, hvaða trú sem þeir svo velja.
Það eru þau
Ryan Phillippe,
Eva Green, Sam
Riley og Bernard
Hill sem leika
fjórmenningana
sem eru í for-
grunni mynd-
arinnar.
Íslandsvin-
urinn Phillippe
var raunar mjög
glaður yfir því að fá loks tækifæri til
þess að fá loks að notfæra sér kunn-
áttu sína í sjálfsvarnaríþróttum á
hvíta tjaldinu, en leikarinn hafði
unnið sig upp í svarta beltið í tæk-
vondó einungis ellefu ára gamall.
Leikarinn er þó hulin mestalla
myndina bak við sviplausa hvíta
grímu. Gerald McMorrow leikstýrir
hér sinni fyrstu mynd í fullri lengd
en áður leikstýrði hann stuttmynd-
inni „Thespian X“, um geimverur og
vélmenni á atvinnuleysisbótum.
Hann gengst fúslega við því að vera
skilgetið afkvæmi Terry Gilliam og
Tim Burton, sem ætti ekki að vera
slæm blanda.
  
Kvenkyns leikstjórar eiga oft erf-itt uppdráttar í Hollywood og
reka sig þar oft á ófáa veggi. Ferill
Kimberly Peirce hefur lengi verið
eitt besta dæmið um þá erfiðleika.
Fyrir níu árum átti hún eina mögn-
uðustu frumraun síðari ára, Boys
Don’t Cry, sem fjallaði um grimm
örlög klæðskiptingsins Brandon
Teena en þó ekki síður lífið í
útkjálkakrummaskuðum Bandaríkj-
anna sem flestir hafa gleymt. Mynd-
in aflaði aðalleikkonunni Hillary
Swank bæði
heimsfrægðar og
óskarsverðlauna,
en það er fyrst
núna sem Peirce
hefur komið ann-
arri mynd alla
leið á tjaldið.
Myndin sú verður
frumsýnd ytra
eftir rúman mán-
uð og nefnist
Stop-Loss.
Myndin fjallar um hermann, leikinn
af góðkunningja okkar þessa vikuna,
Ryan Phillippe, sem snýr heim frá
Írak og tekst með mikilli elju að
koma lífi sínu aftur á réttan kjöl – en
er svo boðaður aftur til Bagdad. En
hann neitar, enda búinn að sinna
þeirri herskyldu sem hann samdi
um, og slíkur mótþrói er Sámi
frænda ekki að skapi. Nafn mynd-
arinnar, Stop-Loss, er merkilegt
nokk ekki ákall um að stöðva þetta
stríð, sem virðist illmögulegt að sjá
fyrir endann á, heldur þver-
stæðukennd nafngift þess viðauka í
samningi bandarískra hermanna
sem kveður á um að hægt sé að
framlengja samninginn án samráðs
við hermanninn, viðauki sem dóm-
stólar hafa sumir sagt að standist
ekki lög.
Í öðrum helstu hlutverkum eru
Channing Tatum, Joseph Gordon-
Levitt og Timothy Olyphant.
KVIKMYNDIR
Eva Green
Joseph
Gordon-Levitt
Ryan Phillippe
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Um þessar myndir er verið að gefa útstórvirki Bernardo Bertolucci TheLast Emperor (1987) í viðhafn-arútgáfu á mynddisk. Þykir mörgum
sem þessi mynd hafi nú loksins hlotið viðeigandi
meðhöndlun en auk útgáfunnar sem sýnd var í
kvikmyndahúsum og hlaut níu óskarsverðlaun
fylgir í pakkanum lengri sjónvarpssyrpuútgáfa
auk svo viðamikils ítarefnis að ekki duga minna
en tveir diskar undir það. Ekki eru þó allir kvik-
myndaunnendur á eitt sáttir og skýrist það að
því sem verður að teljast vafasöm endurskoðun
tökumannsins víðfræga Vittorio Storaro á útliti
myndarinnar.
Þannig er mál með vexti að á undanförnum
árum hefur Storaro þróað nýja hlutfallsstærð
þar sem breidd rammans er nákvæmlega tvöföld
hæð hennar, en hefðbundin hlutföll geta verið
frá 1,33:1 (hefðbundin sjónvarpsstærð) upp í
2,35:1 (og jafnvel enn breiðari hlutföll þekkjast).
Storaro sér fyrir að hlutfallið sitt Univisium 2:1
leysi mörg samræmingarvandamál og ekki síst
hvað varðar tilfærslu frá breiðtjaldi yfir í sjón-
varp. En ekki er nóg með að Storaro sé farinn
að fylgja eftir þessari framtíðarsýn sinni með
því að mynda í Univisium heldur er hann farinn
að umbreyta eldri myndum sínum svo að þær
falli að þessari sýn hans. Criterion framleiðand-
inn sem hefur veg og vanda af nýju útgáfunni af
The Last Emperor auglýsir með stolti að Stor-
aro hafi ekki aðeins blessað hana heldur hafi
hann haft yfirumsjón með stafrænni endurgerð
hennar. Samkvæmur sjálfum sér hefur Storaro
skorið myndina sem var kvikmynduð í hlutfall-
inu 2,35:1 og allajafna sýnd í 2,20:1 niður í 2:1,
þannig að talsverðu efni til vinstri og/eða hægri í
rammanum hefur verið fórnað. (Áhugasamir les-
endur geta glöggvað sig á muninum með því að
skoða samanburðarramma á síðunni
www.dvdbeaver.com.) Á meðan Bertolucci sjálf-
ur hefur blessað þennan niðurskurð, líkt og áður
Francis Ford Coppola þegar Storaro gerði slíkt
hið sama við Apocalypse Now (1979), þykir
mörgum kvikmyndaunnendum hann æði vafa-
samur (auk þess sem sumar telja að einnig hafi
verið verulega hrært í litaáferð myndarinnar).
Bent hefur verið á að líklega kæmust fáir töku-
menn upp með slíkar síðbúnar breytingar og að
þetta sé hreint og klárt dekur við meistara Stor-
aro, sem sumir telja hreinlega að sé genginn af
göflunum.
Hér skal ekki ályktað um geðheilsu Storaro
eða praktíst eða fagurfræðilegt gildi Univisium.
Frá kvikmyndasögulegu sjónarmiði er málið
næsta einfalt – sígilt verk er tekið og því breytt
svo að ekki er lengur hægt að berja augum þá
útgáfu sem upphaflega var sýnd í kvikmynda-
húsum. Þetta er ekki aðeins miður fyrir unn-
endur (upphaflegu) myndarinnar heldur alla þá
er láta sig varða þróun kvikmyndalistarinnar –
myndin birtist nú í formi sem þekktist einfald-
lega ekki þegar hún var gerð. Þetta er auðvitað
fjarri því að vera nýtilkomið vandamál, og það
sem er fyrst og fremst nýstárlegt við The Last
Emperor er að kvikmyndatökumaður skuli
fremur en stúdíó eða leikstjóri standa á bak
breytingunum, og ekki síður að þær snúa að
hlutfallsstærð (sem varðar ekki tilfærslu yfir í
sjónvarp). Til samanburður má nefna að þær
fjórar útgáfur af Blade Runner (1982) sem ný-
lega voru gefnar út í einum pakka voru allar í
sömu hlutfallsstærð – breytingar sneru að öðr-
um hlutum líkt og sögumannsrödd, uppröðun og
úrfellingu atriða o.s.frv. Kosturinn við þá útgáfu
er líka sá að upprunaleg útgáfa myndarinnar
stendur áhorfendum til boða, en það er sjaldnast
tilfellið þegar hrært er í frumsömdum textum
sem þessum. Alræmdastur allra hvað þetta
varðar er líklega leikstjórinn George Lucas sem
hefur gjörbreytt fyrstu þremur Star Wars
myndunum (1977-83) og þótt hann hafi um síðir
samþykkt (eftir mikinn þrýsting) að gefa út upp-
haflegu myndirnar á mynddisk var það í miklu
minni gæðum, og enn þann dag í dag neitar
hann að gefa út upprunalegu sýningarútgáfuna
af THX-1138 (1971). Það er ljóst að mönnum er
heitt í hamsi þegar Storaro er farinn að skyggja
á sjálfan Lucas hvað varðar vafasama endur-
skoðun á lykilmyndum kvikmyndasögunnar.
Storaro og kvikmyndasagan
SJÓNARHORN » Frá kvikmyndasögulegu sjónarmiði er málið næsta einfalt – sígilt
verk er tekið og því breytt svo að ekki er lengur hægt að berja
augum þá útgáfu sem upphaflega var sýnd í kvikmyndahúsum.
Eftir Sæbjörn Valdimarsson
saebjorn@heimsnet.is
A
UF der anderen Seite – Himinbrúin
er ein róttækasta og áhrifaríkasta
kvikmynd síðasta árs og var m.a.
eitt lykilverka Alþjóðlegu kvik-
myndahátíðarinnar í Reykjavík í
sumar sem leið. Hún og leikstjór-
inn, Faith Akin, hafa hvarvetna hlotið frábæra
dóma og unnið til fjölda verðlauna og tilnefninga
um allar jarðir, m.a. á Cannes og Evrópsku kvik-
myndaverðlaunahátíðinni. Mestu máli skiptir að
heimamenn í Tyrklandi (myndin er samvinnuverk-
efni Tyrkja og Þjóðverja) tóku óvægnu og gagn-
rýnu efninu yfirleitt af skilningi. Himinbrúin hlaut
fimm Gullin glóaldin á aðalkvikmyndaverð-
launahátíð landsmanna, Antalya Golden Orange
Film Festival, þrátt fyrir ódulda ádeilu Akins á for-
dóma og trúarkreddur feðra sinna og aðra þrösk-
ulda sem skapa óróa þar sem menningarheimar
múslíma og kristinna manna mætast.
Leikstjórinn og handritshöfundurinn Akin
þekkir átakasvæðið manna best, hann er Þjóðverji,
sonur tyrkneskra innflytjenda, fæddur og uppalinn
í Hamborg þar sem hann hefur búið frá fæðingu,
árið 1973. Samskipti eða öllu frekar árekstrar
hinna tveggja ólíku heima eru honum hugleikið
yrkisefni og skemmst að minnast meistaraverksins
Beint á vegginn (Head On/Gegen die Wand) (’04),
sem sýnd var Alþjóðlegu kvikmyndahátíðinni í
Reykjavík fyrir tveimur árum og vakti þessi myrka
og óvægna ástarsaga tveggja tyrkneskættaðra
Þjóðverja sterk viðbrögð og mikla athygli. Vann
m.a. Gullbjörninn í Berlín og evrópsku kvikmynda-
verðlaunin. Báðar skjóta þær föstum skotum á þau
dimmugljúfur sem blasa við í samanburði á al-
mennum kvenréttindamálum múslíma og krist-
inna; sögusvið beggja „nýja“ og „gamla“ landið en
Himinbrúin tekur ekki síður á því breiða kyn-
slóðabili sem virðist ríkja á meðal Tyrkja í hvoru
landinu sem er. Það er fjörður á milli feðra og sona,
mæðra og dætra, landa og trúarbragða. Myndin
var ekki tilnefnd til Óskars, sem stafar af því að
hún verður ekki frumsýnd fyrr en með vorinu í
Vesturheimi.
Í millitíðinni hefur Akin fetað í fótspor nokkurra
landa sinna af sömu kynslóð (hann er fæddur 1973)
og er að velta fyrir sér að stýra sinni fyrstu mynd í
Bandaríkjunum. Bætast í hóp þeirra Olivers
Hirschbiegels (The Invasion); Roberts Schwent-
kes (Flightplan) og Mennans Yapos (Premonition)
o.fl., en Akin hefur ekki enn dottið niður á handrit
sem hann telur að hæfi sér, þótt margt hafi komið
upp á borðið. Ein aðalástæðan er sú að Akin vill
ekki fyrir nokkurn mun fást við stóra og dýra
mynd sem gerð er í þeim eina tilgangi að hala inn
peninga (sem var ætlunarverk framangreindra
kollega hans). Akin vill hafa öll ráð í hendi sér;
framleiða, skrifa og leikstýra, ráða útliti verka
sinna í stóru sem smáu. Þess vegna er hann ekki
kominn til Hollywood, heldur lét sér nægja New
York, í bili a.m.k., þar sem hann er að leikstýra
kaflanum Chinatown í myndinni New York, I Love
You, e.k. framhaldi Paris, je t’aime, sem sýnd var
hérlendis í fyrra. Akin vill byrja smátt í nýju landi
og stíga varlega til jarðar. Það verður fróðlegt að
sjá hvernig þessi einarði kvikmyndasmiður tekur á
jafn ólíku og framandi viðfangsefni.
Akin er ekki aðeins beittur penni og slyngur
sögu- og sáttamaður með auga fyrir vandamál-
unum sem steðja að einstaklingum með mismun-
andi bakgrunn. Hann er málamaður sem talar
reiprennandi tyrknesku, þýsku og ensku og einn af
hæfileikum hans sem kvikmyndagerðarmanns er
að ná sambandi á milli einstaklinga úr andstæðum
áttum. Aðsetur hans er enn í Hamborg, þar sem
Akin hóf ferilinn fyrir sléttum áratug með mynd-
inni Kurz und schmerzlos – Short Sharp Shock,
sem minnir á Mean Street eftir Scorsese. Hún seg-
ir af vináttu þriggja manna af ólíkum toga; einn er
Tyrki, annar Þjóðverji og sá þriðji Serbi en allir að
berjast við sama markmiðið – að komast af í borg-
inni með öllum tiltækum meðulum. Akin var innan
við tvítugt þegar hann skrifaði handritið, fram að
því hafði hann einkum sótt sitt lifibrauð í að leika
skúrka og götustráka og var orðinn langeygur eftir
skárra hlutskipti.
Á þessum tímapunkti var Akin græningi í leik-
stjórn, átti stuttmynd að baki sem hefði snarlega
dáið drottni sínum ef hún hefði ekki borið því
glöggt merki að hér var kominn ungur og áræðinn
kvikmyndagerðarmaður sem fjallaði um við-
kvæmt, fáséð efni, samband tyrknesks föður og
óstýriláts sonar hans. Óvenjulegur tónninn í mynd-
inni sannfærði framleiðandann um að hér væri ris-
inn kvikmmyndahöfundur, óragur við að bera til-
finningar sínar á tjaldinu. Það sannaði Akin enn
frekar í næstu mynd, Im Juli (’00), rómatískri gam-
anmynd um ungan Þjóðverja sem eltir tyrkneska
stúlku til Istanbúl. Þar næst kom Solino (’02), þar
sem Akin snýr sér að vanda ítalskra innflytjenda í
Þýskalandi og vakti frekar lítil viðbrögð.
Þá var röðin komin að fyrrgreindri Beint á vegg-
inn, tímamótaverkinu sem færði leikstjóranum
frægð og virðingu í kvikmyndasamfélaginu á einni
nóttu. Myndin kom á réttum tíma, þegar Þjóð-
verjar voru að endurskoða margflókin samskiptin
við múslíma í landinu, sem fór sífjölgandi, aðeins
þeir sem eru af tyrkneskum uppruna telja hátt í
þrjár milljónir manna. Stjórnandi Berlínarhátíð-
arinnar sagði eitthvað á þá leið við verðlaunaaf-
hendinguna að þau gætu ekki fallið í betri hendur
því þau sýndu í verki bæði breytingar á landinu og
hugsunarhætti þjóðarinnar gagnvart fólki sem
kemur frá öðrum löndum.
Himinbrúin á margt skylt efnislega með Beint á
vegginn og landfræðilegt umhverfi er nánast það
sama, en nálgunin er þroskaðri. Börn og foreldrar
eru í sviðsljósinu, sem stafar e.t.v. af þeirri stað-
reynd að Akin eignaðist dóttur með konu sinni árið
2005.
Sem fyrr tekur Himinbrúin upp umræðuna um
menningarlega árekstra tyrknesku innflytjend-
anna sem var lýst á magnaðan hátt í Beint á vegg-
inn. Akin, sem er giftur konu af mexíkóskum ætt-
um, telur að slíkt ástand sé alþjóðlegt, og bendir á
að ókyrrðin á milli Mexíkóa og Bandaríkjamanna
sé sami hluturinn. Verður hún næsta viðfangsefni
Akins? Það gæti sannarlega orðið forvitnileg
mynd.
Brúarsmiður við trúmálagljúfur
Nýjasta kvikmynd þýsk-tyrkneska kvikmynda-
gerðarmannsins Faith Akin, Auf der anderen
Seite – Himinbrúin, hefur vakið gríðarlega at-
hygli og verið margverðlaunuð. Aikin vinnur nú
að því að gera kvikmynd í Bandaríkjunum.
Árekstrar Himinbrúin tekur upp umræðuna um menningarlega árekstra í Þýskalandi.