Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.2008, Síða 13

sig á því að Páll vísar ekki hér til kvenna al-
mennt heldur segir hann konur „þeirra,“
þ.e.a.s. konur þeirra skurðgoðadýrkenda sem
verið er að fjalla um í þessu samhengi. Þótt
margir nútímaþýðendur hafi ekki áttað sig á
mikilvægi eignarfornafnsins í þessu samhengi
og einfaldlega sleppt að þýða það, á það ekki
við um ritskýrendur fornkirkjunnar sem marg-
ir hverjir skildu hvað Páll var að fara hér.7
Þau atriði sem einkenndu þjóðirnar notar
Páll í orðræðu sinni til að skerpa muninn á ein-
staklingum hins nýja samfélags og öðrum. Síð-
ar urðu þessi atriði heimfærð á (syndugt) eðli
mannsins. Í nýrri biblíuþýðingu er ljóst að ein-
hver sem er betur að sér í ritum Ágústínusar
kirkjuföður en ritum Páls hafi komið að loka-
textanum þar sem maður rekst á orðasambönd
eins og spillt eða syndugt eðli.8 Páll talar aldrei
um eðli manna hvað þá um spillt eðli þeirra.
Þegar hann notar gríska orðið fusis ber að
skilja það með vísan til hefðar eða venju; eitt-
hvað sem maður gerir samkvæmt eðlisboði
sínu (Róm. 2.14) er það sem maður gerir sam-
kvæmt hefð eða venju samkvæmt skilningi
Páls. Og það dregur ekki úr ofangreindri sögu-
fölsun að segja neðanmáls að orðrétt segi text-
inn lifðum að holdsins hætti eða í holdi mínu.
Eðlilegra hefði verið að þýða orðið sarx orðrétt
með íslenska orðinu hold og skýra í neðanmáls-
grein sérstaka notkun Páls á hinu gríska orði
og reyna að koma til skila þeirri grundvall-
arhugsun sem þar er að finna, nefnilega, að
orðið sarx vísi til sjónarmiða sem eru andstæð
þeim sem birtast í lífi í anda Krists. Spillt eðli
(mannsins) kemur þar hvergi við sögu.
Geldingar
Fyrir utan konur og mjúka menn var það sér-
staklega einn hópur manna sem ógnaði karl-
mennskunni, þ.e. geldingar. Ég verð að segja
að ég sakna geldinganna í nýju þýðingunni en
orðfæri er tengist reynsluheimi þeirra birtist
t.d. í Matteusarguðspjalli 19.11-12 (þýð. 2007):
Jesús svaraði þeim: „Það er ekki á allra færi að
skilja þennan boðskap heldur þeirra einna sem
það er gefið. Sumir eru vanhæfir til hjúskapar
frá móðurlífi, suma hafa menn gert vanhæfa,
sumir hafa sjálfir gert sig vanhæfa vegna
himnaríkis. Sá höndli sem höndlað fær.“
Sá boðskapur sem vísað er til hér er senni-
lega fólginn í andsvari lærisveinanna við orðum
Jesú þess efnis að sá sem skilji við konu sína,
nema sakir hórdóms, og kvænist annarri drýgi
hór: „Fyrst svo er háttað stöðu karls gagnvart
konu, þá er ekki vænlegt að kvænast“ (v. 10).
Þýðingin er túlkun á þeim skilningi. Gríski
textinn notar orðið geldingar (eunouchoi)
þrisvar og hafa menn leikið sér með ýmsa þýð-
ingarmöguleika til að koma til skila ólíkum
ástæðum fyrir þeirri stöðu manna.9 Burtséð frá
því hvaða þýðingarmöguleiki varð fyrir valinu
er ekki hægt að líta fram hjá því að síðasti hluti
versins (… og til eru geldingar sem hafa vanað
sjálfa sig vegna guðsríkis.) var notaður í frum-
kristni til að draga fram mikilvægi einlífis og
skírlífis og sumir tóku síðustu athugasemdina
bókstaflega og létu vana sig vegna málstað-
arins.
Vegna áherslu kristinna kirkjudeilda á
hjónabandið hafa margar þýðingar dregið úr
gildi einlífis og gjaldfellt stöðu geldinga sem
gegndu mikilvægu hlutverki í menningu upp-
hafsalda kristni. Það er óþarfi að fela jákvætt
hlutverk geldinga eða afmá þá í þýðingum eins
og gert er í Post. 8.26-40. Hugsanlega hafa
menn ekki getað ímyndað sér að geldingar
gætu gegnt svo mikilvægu hlutverki eins og
fram kemur í textanum. Það er einfaldlega
rangt og óþarfa tepruskapur í upphafi 21. aldar
að fela hið mikilvæga hlutverk geldinga í ólík-
um trúarbrögðum.
Páll vísar eingöngu til geldingar í Galatabréf-
inu þar sem umræðan snýst um umskurn. Orð
sem tengjast líkömum karla, s.s. forhúð, um-
skurn og aðaltákni karlmennskunnar, þ.e.a.s.
sæði, koma oft fyrir í bréfinu. Páll tengir um-
ræðuefnið boðskap sínum er hann aðgreinir
fagnaðarerindi forhúðarinnar frá fagnaðar-
erindi umskurnarinnar! (Gal. 2.7). Páll hafnar
því að hann sé enn að prédika umskurn. Gegn
þeirri ásökun segir hann að þeir sem haldi slíku
fram eigi að láta gelda sig! (Gal. 5.12). Karlarnir
í Galatíu sem Páll átti í útistöðum við hafa án
efa skilið broddinn í athugasemd hans. Að láta
gelda sig gerði sérstöðu þeirra sem karlmanna
að engu. Ekki er hægt að skilja Galatabréfið
nema menn átti sig á því að Páll er eingöngu að
tala um karlmenn við karlmenn!
Bræður, systur og systkin
Þessar hugleiðingar gefa tilefni til at-
hugasemda um þýðingu gríska orðsins adelfos
eða bróðir. Guðrún Kvaran segir að þýðing-
arnefnd Nýja testamentisins hafi víðast hvar
systkin, trúsystkin eða bræður og systur í stað
bræður í ljósi samþykktar HíB frá í júní 2004:
„Leitast verði við að koma til móts við kröfur
um mál beggja kynja. Jafnframt verði á engan
hátt raskað grundvallaratriðum íslenskrar mál-
fræði og hefðar. Þannig verði orðið „systkin“ í
stað „bræður“ í ávarpi bréfa Nýja testament-
isins og annars staðar þar sem gera má ráð fyr-
ir að konur séu meðal lesenda eða áheyrenda.“10
Ég geri ráð fyrir því að stjórn HíB hafi haft í
huga raunverulega lesendur eða áheyrendur í
ofangreindri samþykkt. En málið er vand-
meðfarið þar sem sjaldnast er mikið vitað um
þá. Meira er vitað um þá lesendur sem nefndir
hafa verið innbyggðir lesendur textans, þ.e.a.s.
þá lesendur sem textinn eða höfundur/ar hans
geri ráð fyrir í röksemdafærslu sinni. Gera má
ráð fyrir því að konur hafi á einhverju stigi
heyrt textann lesinn og því sé ekki óeðlilegt að
notast við orðasambandið bræður og systur eða
(trú)systkin. En það eru undantekningar frá
þessu sem mikilvægt er að taka mið af og þýða
orðið adelfos stundum eingöngu með orðinu
bróðir. Þannig er alveg ljóst að bréf Páls til Ga-
latamanna er stílað á karlmenn og ýmsar at-
hugasemdir í bréfinu skiljast ekki nema með
hliðsjón af reynsluheimi karla.11 Því hefði ég
talið eðlilegast að þýða adelfos með bræður á
þeim þrettán stöðum sem það er notað í bréf-
inu.
Benda mætti á aðra texta þar sem eingöngu
karlmenn eiga hlut að máli, s.s. 1. Þess. 4.1-9.
Það er t.a.m. alveg út í hött að þýða orða-
sambandið bróðir sinn í 1. Þess. 4.6 með bróður
og systur þar sem beinlínis er verið að fjalla um
karlmenn sem girnast eiginkonur sínar sem og
konur annarra karla (þýð. 2007: „Og enginn
skyldi ganga á hlut eða blekkja nokkurn bróður
eða systur í slíkum sökum.“ Sjá þýðingu mína
hér að framan á 1. Þess. 4.3-5)
Vissulega getur adelfos, bæði í eintölu og í
fleirtölu (adelfoi), vísað til beggja kynja en þó
alls ekki alltaf (Matt. 12.46; Mark. 3.31; Jóh.
2.12; 7.3, 5; Post. 1.14). Þá er spurningin hvort
ekki hefði verið eðlilegt að hafa neðanmálsgrein
þar sem Páll notar á grísku orðasambandið
bróðir og systir þannig að lesendur hefðu áttað
sig á að þar víki hann frá hefðbundnum ávörp-
um og tali til eða tilgreini bæði kynin, eins og
t.a.m. í 1. Kor. 7.15. Þá notar Páll tvisvar orðið
falsbræður (í ft. Gal. 2.4; 2 Kor. 11.26) en ein-
hverra hluta vegna taldi þýðingarnefndin að
orðið gæti ekki átt við um konur! Þá er orðið
adelfoi stundum eingöngu þýtt með bræður,
eins og t.a.m. 1. Kor. 7.24 þar sem verið er að
fjalla um þræla og leysingja. Þar hefði vissu-
lega verið eðlilegt að þýða orðið með bræður og
systur þar sem Páll hafði ávarpað bæði kynin
fyrr í kaflanum og vissulega voru konur einnig
stundum þrælar. Sjónarhornið breytist í 1.Kor.
7.25 þar sem Páll víkur að fyrrnefndum heit-
meyjum og ávarpar nú eingöngu karlmenn.
Þannig stingur það vissulega í stúf þegar þýð-
ingin systkin skýtur upp kollinum nokkrum
versum seinna (1. Kor. 7.29) algjörlega að til-
efnislausu!
Af þessu stutta yfirliti er ljóst að ósamræmis
gætir í þýðingu orðsins adelfos; jafnframt er
ljóst að þýðingarnefndin hefur ekki unnið þá
grunnvinnu sem nauðsynleg hefði verið til að
geta tekið mið af ofannefndri samþykkt HíB
um að þýða eigi/megi adelfos með orðinu systk-
in í stað bræður í ávarpi bréfa Nýja testament-
isins og annars staðar þar sem gera má ráð fyr-
ir að konur séu meðal lesenda eða áheyrenda.
Sjálfum hefði mér þótt eðlilegt að bæta við í þá
samþykkt eftirfarandi setningu: Þýða skal orð-
ið adelfos/adelfoi með bróðir/bræður þar sem
gera má ráð fyrir að Páll ávarpi eingöngu karl-
menn!
Ljóst er að það hefði verið gagnlegt ef HíB
hefði fengið sérfræðiráðgjöf við þýðingu Páls-
bréfa. Í dag eru tveir Íslendingar með dokt-
orspróf í ritum Páls postula. Báðir hefðu verið
tilbúnir að veita sérfræðiráðgjöf ef eftir henni
hefði verið leitað en það var aldrei gert.
Ímynd og veruleiki:
Ný þýðing Biblíunnar?
Föstudaginn 19. október 2007 var ný þýðing
Biblíunnar kynnt með viðhöfn í Þjóðarbókhlöð-
unni. Þar lá frammi bæklingurinn „Heilög ritn-
ing – orð Guðs og móðurmálið.“ Í grein Guð-
rúnar Kvaran „Ný þýðing Biblíunnar“ vöktu
athygli mína myndir á bls. 7 af Jóni Svein-
björnssyni en aftan við nafn hans stóð „þýðandi
Nýja testamentisins“. Í lok greinarinnar var
mun stærri mynd af Guðrúnu Kvaran og Einari
Sigurbjörnssyni „að störfum í þýðingarnefnd
Nýja testamentisins“ (bls. 12). Við athöfnina
var ýmsum þakkað vel unnin störf og þeim af-
hent eintök að nýrri þýðingu. Þar voru hvorki
þýðandi Nýja testamentisins né þýðandi Gamla
testamentisins, Sigurður Örn Steingrímsson
(bls. 6) og hvorugum var þakkað sérstaklega
fyrir aðild sína að þýðingunni! Að athöfn lokinni
spurði ég m.a. Guðrúnu Kvaran og Sigurbjörn
Einarsson biskup um fjarveru þýðenda. Svar
beggja var skýrt. Báðir þýðendurnir voru ósátt-
ir við þá þýðingu sem verið var að kynna!
Ég hef flutt tvö erindi um hina nýja bibl-
íuþýðingu, á málþingi í Skálholti 16.-17. nóv.
2007 og í Neskirkju 5. des. 2007 á vegum Guð-
fræðistofnunar HÍ. Fyrir málþingið í Skálholti
hringdi ég í Jón Sveinbjörnsson og bauð honum
að sitja þingið. Ég gat ekki skilið svar hans
öðruvísi en svo að hann taldi sig enga ábyrgð
bera á hinni nýju þýðingu. Guðrún Kvaran sat
málþingið og flutti þar erindi ásamt öðrum. Að
sögn var mönnum heitt í hamsi og umrætt mál-
þing rataði á forsíðu Morgunblaðsins 19. nóv.
2007. Er ég flutti erindið í Neskirkju sá enginn
sem hlut hafði átt að þýðingunni sér fært að
mæta. Mig fór að gruna að þeir sem áttu þátt í
lokagerð þýðingarinnar hafi reynt að sniðganga
gagnrýna umræðu um hana.
Í kynningu á nýrri útgáfu Bilíunnar hefur
stjórn HíB lagt áherslu á að um sé að ræða
fyrstu nýju þýðinguna á allri Biblíunni frá út-
gáfunni 1912. Sem fyrr segir fæ ég ekki séð
hvernig það fái staðist ef litið er á bréf Páls
postula. Í áðurnefndri lesbókargrein þýðanda
Nýja testamentisins í Mbl. 13. okt. 2007, er vís-
að til ákvörðunar Hins íslenska Biblíufélags 9.
október 2001 um að ráðast í að endurskoða þýð-
inguna á bréfunum frá 1981. Í greininni segir
þýðandi farir sínar ekki sléttar í samskiptum
sínum við stjórn HíB og aðra í þýðingarnefnd
Nýja testamentisins. Þar er jafnframt vísað til
bréfs biskups til þýðanda í maí 2005 með eft-
irfarandi bókun frá stjórnarfundi Hins íslenska
Biblíufélags: „Biskup … greindi frá því að náðst
hefði sátt um verklag við þýðingarvinnuna sem
felist í því að þau dr. Guðrún Kvaran og dr. Ein-
ar Sigurbjörnsson … geri tillögur um end-
anlegan texta sem síðan verði ræddur við dr.
Jón Sveinbjörnsson á fundi. Stjórn HíB sam-
þykkti þessa tilhögun og áréttar að hún líti svo
á að stjórnin ráði úrslitum um endanlega gerð
textans.“
Þessi samþykkt var óásættanleg að sögn þýð-
anda og var afskiptum hans af þýðingunni þar
með endanlega lokið. Af samhenginu að dæma
lauk afskiptum hans af verkinu einhvern tím-
ann milli miðbiks maímánaðar og ágústmán-
aðar árið 2005. Jón segir sjálfur frá því að hann
hafi fengið texta Rómverjabréfsins frá Einari í
ágústmánuði 2005 „sem faðir hans hafi farið yfir
en engar athugasemdir eða tillögur annarra les-
enda fylgdu með“. Fyrir sagnfræðinga framtíð-
arinnar er stóra spurningin þessi: Hvaða breyt-
ingar voru gerðar á þýðingunni eftir að
grískumaðurinn í nefndinni sagði sig frá verk-
inu sumarið 2005 og þar til endanleg þýðing lá
fyrir í útgáfunni 2007 og hverjir breyttu texta
þýðanda og hvers vegna? Áhugavert væri að fá
upplýsingar um það frá þeim sem virðast hafa
borið ábyrgð á endanlegri gerð texta Nýja
testamentisins. Kannski munu Guðrún Kvaran
og Einar Sigurbjörnsson birta grein í Lesbók
Mbl þar sem þau gera grein fyrir framvindu
mála við endanlegan frágang á texta hinnar
nýju Biblíuþýðingar.
 1 Þar sem ítarlegri útgáfa af þessi grein mun birtast í 5. árg.
Glímunnar hef ég ákveðið að takmarka mjög tilvitnanir í fag-
rit máli mínu til stuðnings. Í greinum mínum „1. Kor. 6.9-11“,
„Róm. 1.24-27“ og „Matteusarguðspjall 19.3-15“ (sjá
www.kirkjan.is: samkynhneigð og kirkja) er að finna ýmis rök
fyrir þeim skoðunum sem fram koma í greininni.
2 Heilög ritning – orð Guðs og móðurmálið. Sýning og málþing
í Þjóðarbókhlöðu 2007, bls. 3 (mín leturbreyting).
3 Fyrsta skipti sem tekin er upp tölumerkt versaskipting í ís-
lenskri Biblíuþýðingu er í Þorláksbiblíu 1644.
4 Einnig mætti nefna tvo texta er vísa báðir í sama vers í 1.
Mós. 2.24 en þýðingin er ólík, þ.e. 1. Kor. 6.16 („Þau tvö
munu verða einn líkami“) og Matt. 19.5 („Þau skulu verða
einn maður.“ Neðanmálsgrein segir: Orðrétt: Eitt hold, sem
þýðir einn maður, eind).
5 Sjá t.d. 1. Kor. 7.4 þar sem lögð er áhersla á gagnkvæmi í
hjónabandi: „Gift kona hefur ekki fullan yfirráðarétt yfir eigin
líkama, því eiginmaður hennar á einnig tilkall til hans. Á
sama hátt hefur kvæntur karlmaður ekki fullan yfirráðarétt yf-
ir líkama sínum, því eiginkona hans á einnig tilkall til hans.“
6 „Það er vilji Guðs að þið verðið heilög. Hann vill að þið hald-
ið ykkur frá óskírlífi, 4 að sérhvert ykkar temji sér að halda lík-
ama sínum í helgun og heiðri (í neðanmálsgrein segir: Eða:
að sérhver ykkar láti sér lærast að lifa hjúskaparlífi við konu
sína í heilagleika og heiðri.) 5 en ekki í losta eins og heiðingj-
arnir er ekki þekkja Guð. 6 Og enginn skyldi ganga á hlut eða
blekkja nokkurn bróður eða systur í slíkum sökum. … “ (1.
Þess. 4.3-6; þýð. 2007).
7 Eldri íslenskar þýðingar hafa þó eignarfornafnið, s.s. þýðing-
arnar 1859, 1866 og 1912.
8 Róm. 7.5, 18, þegar við lutum okkar spillta eðli, og hins veg-
ar Ég veit að ekki býr neitt gott í mér, það er í spilltu eðli mínu.
Sbr. Kól. 2.11-12.
9 Í versinu er að finna lýsingu á þremur ástæðum fyrir því
hvers vegna menn eru geldingar. Því mætti þýða textann á eft-
irfarandi hátt: „Til eru þrjár tegundir geldinga: Þeir sem eru
fæddir slíkir frá móðurkviði, þeir sem hafa verið geltir af
mönnum og þeir sem hafa vanað sjálfa sig vegna himnaríkis.“
10 Heilög ritning – orð Guðs og móðurmálið. Sýning og mál-
þing í Þjóðarbókhlöðu 2007, bls. 8 (mín leturbreyting).
11 Sjá t.d. Gal. 5.2 („Takið eftir því sem ég, Páll, segi ykkur: Ef
þið látið umskerast, þá gagnar Kristur ykkur ekkert.“ Þýð.
2007), Gal. 5.12 („Vel mættu þeir sem koma ykkur í uppnám
láta gelda sig.“ Mín þýð.) og Gal. 6.12-13 („Þeir sem eru að
þröngva ykkur (viðtakendur bréfsins) til að láta umskerast
gera það til að sýnast, … Því að ekki halda einu sinni sjálfir
umskurnarmennirnir lögmálið heldur vilja þeir að þið látið
umskerast til þess að þeir hafi eitthvað sýnilegt að stæra sig af.“
Þýð. 2007).
Árvakur/Árni Sæberg
Skortir rýni Þýðendur Nýja testamentisins hefðu þurft að rýna betur í textann, segir greinarhöfundur, og hugsanlega leita sérfræðiálits.
» Ljóst er að það hefði verið gagnlegt ef HíB hefði fengið
sérfræðiráðgjöf við þýðingu Pálsbréfa. Í dag eru tveir
Íslendingar með doktorspróf í ritum Páls postula. Báðir
hefðu verið tilbúnir að veita sérfræðiráðgjöf ef eftir henni
hefði verið leitað en það var aldrei gert.
Höfundur er doktor í nýjatestamentisfræðum
og sögu frumkristni.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2008 13