Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.2008, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 2008 11
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Talsverðs spennings er farið aðgæta um það hver hlýtur Man
Asia bókmenntaverðlaunin, sem
verða veitt í annað sinn í ár. Listi
yfir tilnefningar hefur verið kunn-
gjörður, og þykja
sagnaskáld frá
Filippseyjum
koma sterk til
leiks í þetta sinn.
Á listanum er 21
verk hvaðanæva
úr Asíu, sem ekki
hafa komið út á
ensku, en til-
gangur verð-
launanna er ein-
mitt sá að opna augu Vestur-
landabúa fyrir asískum bókmennt-
um, þýða góðar bækur og gefa út á
Vesturlöndum. Af tuttugu og einu
skáldi eru fjögur frá Filippseyjum.
Af þeim þykir Alfred A. Yuson
reyndastur, en verkasafn hans telur
22 skáldsögur, ljóðabækur og rit-
gerðir. Saga hans
sem tilnefnd er
heitir The Music
Child í enskri
þýðingu og segir
frá amerískum
blaðamanni sem
lendir í sérstakri
lífsreynslu á einni
af syðstu eyjum
Filippseyja.
Indverjar eiga
mörg góð skáld, og meðal rithöfunda
þeirra sem tilnefndir eru má nefna
Anjum Hasan með skáldsöguna Neti
Neti og Abdullah Hussein með The
Afghan Girl. Þriðji Indverjinn er
Salma, fædd í eldfimu Tamil Nadu-
héraði, tilnefnd fyrir Midnight Ta-
les. Fyrsta ljóðabók hennar olli úlfa-
þyt á hennar heimaslóðum og árið
2003 var hún ásamt þremur öðrum
tamílskum skáldkonum kærð fyrir
klámfengi og ofbeldishneigð í skáld-
verkum sínum
Kínverjum hefur fækkað á listan-
um frá fyrra ári og eru nú bara þrír,
en í fyrra, þegar verðlaunin voru
veitt í fyrsta sinn, féllu þau í skaut
kínverska skáldinu Jiang Rong fyrir
skáldsöguna Wolf Totem.
Athygli vekur að engin verk arab-
ískra og persneskra skálda eru til-
nefnd í ár.
Tilnefningalistinn sem birtur var
nú í vikunni er „langi listinn“, en í
október verður tilkynnt hverjar af
þessum bókum komast á „stutta
listann“, en verðlaunabókin verður
valin af honum. Verðlaunin verða af-
hent í Hong Kong í nóvember.
Listann í heild er að finna á vefnum:
manasianliteraryprize.org.
  
Bókafrétt eða ekkibókafrétt:Járnmaðurinn Robert Downey
yngri hefur skilað Harper Collins
bókaútgáfunni fyrirframgreiðslu
sem hann fékk fyrir að rita æviminn-
ingar sínar. Downey sem er þó ekki
nema liðlega fertugur, var talinn
hafa frá mörgu að
segja, og fyrir
tveimur árum,
þegar tilkynnt
var að bókin
kæmi út á þessu
ári, var sagt, að
þar myndi kvik-
myndaleikarinn
kunni segja opin-
skátt frá vel-
gengni og vand-
ræðum í lífi sínu. Downey átti um
tíma við eiturlyfjafíkn að stríða, sem
olli honum persónulegum erfið-
leikum og kom glæstum leikferli
hans í uppnám. Downey þykir með
betri leikurum í Hollywood, og á sín-
um tíma var hann tilnefndur til Ósk-
arsverðlaunanna fyrir stjörnuleik í
myndinni Chaplin, þar sem hann fór
með aðalhlutverkið. Downey hefur
sjálfsagt nóg við að vera þótt ekki
setjist hann við skriftir í bráð; Járn-
mennið hefur verið ein vinsælasta
mynd ársins og um þessar mundir er
verið að leggja lokahönd á myndina
Tropic Thunder, þar sem meðleik-
arar hans eru Ben Stiller og Jack
Black.
BÆKUR
Robert Downey jr.
Alfred A. Yuson
Salma
Eftir Árna Matthíasson
arnim@mbl.is
Fáir komast yfir það að lesa allar þærbækur sem gefnar eru út hér á landi áári hverju og væntanlega langar engantil þess. Það er þó fyrst þegar menn
átta sig hve mikið er gefið út af bókum í heim-
inum sem þeim fallast hendur; samkvæmt tölum
frá UNESCO koma út um 800.000 titlar í þeim
tíu löndum sem gefa mest út, Bretlandi, Banda-
ríkjunum, Kína, Þýskalandi, Japan, Spáni, Rúss-
landi, Ítalíu, Frakklandi og Hollandi (á listanum,
sem byggist reyndar að nokkru á heldur gömlum
upplýsingum, er Ísland í 29. sæti.
Til að nýta lestímann sem best er gott að leita
til annarra, lesa tímarit sem fjalla um bækur, um-
sagnir í dagblöðum og bloggsíður, en þó helst að
hlusta á það sem almennir lesendur segja, enda
meta þeir bækur ekki eftir bókmenntafræðileg-
um dellukvörðum heldur eftir því eina sem skipt-
ir máli: Var bókin skemmtileg eða ekki.
Ekki hef ég tölu á þeim bókum sem fjalla um
bækur og þá helst hvaða bækur maður á að lesa.
Eitt dæmi um slíka bók er doðranturinn 1001 bók
sem maður ætti að lesa fyrir andlátið. Hér er
reyndar ekki verið að vísa í 1001 bók um það
hvernig eigi að gera upp liðinn ævitíma og búa
sig undir lokaferðina, heldur bækur sem vert sé
að lesa um ævina, 1001 úrvalsbók, ef svo má
segja.
Það er vitanlega ákveðin skemmtun við að
fletta slíkri bók og telja hvað maður er nú kominn
langt (eða skammt) í menningarlegum þroska, en
líka skemmtilegt að velta fyrir sér hvað vantar í
slíka bók. Áberandi er til að mynda að þó talsvert
sé af kvenrithöfundum í bókinni þá vantar sumar
helstu konur í rithöfundastétt, til að mynda er
Christinu Stead að engu getið (höfundur The
Man Who Loved Children, meðal annars), sú
stórmerkilega Ivy Compton-Burnett sést ekki
heldur og ekkert eftir Floru Thompson, Edith
Wharton (fyrst kvenna til að vinna Pulitzer-
verðlaun fyrir The Age of Innocence), Beatrice
Webb, Sigrid Undset og svo framvegis.
Í raun má endalaust bæta við í slíkan lista sem
þennan; hvar eru Carlo Collodi (höfundur Gosa),
Robertson Davies (einn helsti rithöfundur Kan-
ada), Damon Runyon, Orhan Pamuk, Thomas M.
Disch, Eduardo Mendoza, T.E. Lawrence, J.B.
Priestley, Raymond Carver, Lewis Wallace, Nah-
gib Mahfouz, Zane Grey og svo má lengi, lengi
telja.
Kvarðinn sem beitt er liggur ekki fyrir í inn-
gangi að bókinni og því ekki hægt að meta hvort
allri þeir framúrskarandi höfundar sem hér er
getið hafi dottið út á tæknilegu atriði, en víst að
menningarsögulegt mikilvægi þeirra var mikið þó
ekki séu þeir miklir rithöfundar. Nefni sem dæmi
í því tilliti mergjaðan stíl Damons Runyons og
mikil áhrif bóka hans um bísa í New York, merk-
isritið Riders of the Purple Sage eftir Zane Grey
sem skapaði erki-kúrekann, svipmyndir Edith
Wharton af menningar- og hóglífi yfirstétta New
York í upphafi 20. aldar og barnabækur Beatrice
Webb sem fengu gríðarlega útbreiðslu (skrifaði
sem Beatrice Potter).
Vitanlega er til grúi rithöfunda sem ætti heima
í slíkri bók og bækurnar þyrftu að vera mun fleiri
en 1001, en það er líka gaman að sjá hverjir kom-
ust þó inn. Mér er til að mynda spurn af hverju
þurfum við að lesa sjö bækur eftir nasistann
gamla Wyndham Lewis? Er ekki nóg að lesa The
Apes of God og Tarr og láta þar við sitja? Mátti
ekki skipta hinni drepleiðinlegu The Childermass
út fyrir The Good Companions Priestleys (kom út
um líkt leyti)? Af hverju eru níu (!) bækur eftir
Graham Greene í bókinni? Er verið að hefna fyrir
það að hann fékk aldrei Nóbelinn? Og að lokum:
Hvers vegna eiga menn að eitra líf sitt með því að
lesa níu bækur eftir Paul Auster og svo aðrar sjö
eftir Don DeLillo? Er ekki betra að deyja áður en
að því kemur?
1001 bók fyrir andlátið
» Af hverju eru níu bækur eftir
Graham Greene í bókinni? Er
verið að hefna fyrir það að hann
fékk aldrei Nóbelinn? Og að lok-
um: Hvers vegna eiga menn að
eitra líf sitt með því að lesa níu
bækur eftir Paul Auster og svo
aðrar sjö eftir Don DeLillo?
ERINDI
Eftir Ólaf Guðstein Kristjánsson
olafurgudsteinn@gmail.com
K
aren Duve fæddist í Hamborg árið
1961. Hún vakti fyrst athygli árið
1995 með sagnasafninu Im tiefen
Schnee ein stilles Heim (Þögult
heimili í djúpum snjó). Árið 1999
kom skáldsögu frumraun hennar,
Regenroman (Regnskáldsaga) út. Það var gegn-
umbrotið og aflaði henni góðs orðstírs og ágætra
tekna. Sama ár var gefið út sagnasafnið Keine
Ahnung (Ekki hugmynd).
Í Regenroman má finna tón sem er nokkuð
gegnumgangandi í skáldverkum höfundarins, þótt
af ólíkum toga séu. Þar má finna persónur sem á
einhvern hátt eiga í erfiðleikum með væntingar og
viðmið samfélagsins; sögur fullar af svartsýni,
húmor, einmanaleika, ástarlífsflækjum og ofbeldi.
Það hefir og farið það orð af Karen Duve að verk
hennar dvelji dálítið við dekkri hliðarnar, án þess
að það beinlínis ríði þeim á slig. Í skáldsögu núm-
er tvö, Dies ist kein Liebeslied (Þetta er ekkert
ástarlag), frá 2002, er moll-tónninn kannski eitt-
hvað lágstemmdari. Á móti komu hispurslausar
kynlífslýsingar í anda Houllebecq. Og eins og ber-
sögla kynlífsbóka er oft siður varð bókin sú met-
sölubók, þrátt fyrir blendnar viðtökur bókfróðra
manna. Það er enda er löngu sannað að kynlíf og
tabú-brot eru efniviður í bílfarmasölur. Árið 2005
kom út skáldsagan Die entführte Prinzessin
(Brottnumda prinsessan, sem er, ólíkt fyrri verk-
um, af lítt raunsæislegum toga, raunar barasta
hrein fantasía með prinsi, prinssessu, dreka og til-
heyrandi ævintýraheimi.
Karen hefir einnig gefið út tvær barnabækur
(2003 og 2006). Weihnachten mit Thomas Müller
(Jól með Thomas Müller) og Thomas Müller und
der Zirkusbär (Thomas Müller og sirkusbjörninn)
sem og, í samfloti með Thies Völker, „lexikonin“
Lexikon berühmter Tiere og Lexikon berühmter
Pflanzen. Í fyrrnefndu bókinni eru fræg dýr í að-
alhlutverki; dýr líkt og hestur Don Kíkóta, Rós-
inant og Keikó. Í þeirri síðarnefndu spila frægar
plöntur höfuðrulluna; líkt og hrekkjavökugras-
gerið. Þess má svo geta að dýr spila oft stóra
(táknræna ef maður vill) rullu í bókum Karenar.
Áður en ritstörf urðu aðalatvinna hennar vann
hún m.a. fyrir sér sem leigubílstjóri. Og líkt og
lesandi þessara lína getur gert sér í hugarlund
byggist Taxi á þeirri reynslu sem hún varð sér þar
úti um. Raunar innihalda hinar tvær skáldsög-
urnar einnig ævisögulega drætti.
Býr í kofa í garði foreldra sinna
Hamborg 1984. Alex Herwig, kona tiltölulega ný-
skriðin yfir tvítugsaldurinn, greinir frá stefnu-
lausu lífi sínu sem einkennist af ákvarðana- og
skuldbindingafælni. Hún hefir nýlega sagt skilið
við starfsmenntun og er ekki á þeim buxunum,
eins og mörg kynslóðasystkini hennar, að ganga
menntaveginn. Hún býr ásamt bróður sínum í
kofa í garði smáborgaralegra foreldra sinna. Hún
rekur augun í auglýsingu þar sem óskað er eftir
leigubílastýrum jafnt sem -stjórum og ræður sig
sem slíka á næturvaktir, þess fullviss að frelsi,
ævintýri og tækifæri til að standa á eigin fótum
fylgi í kjölfarið. Raunin verður þó önnur: mann-
hatur og lífsóánægja. Hún festist í lífsmynstri sem
hún hafði hugsað sér til bráðabirgða og á það bæði
við um starfið sem og þau sambönd sem hún lend-
ir í.
Á leigubílastöðinni lendir hún, sem meðlimur, í
eins konar klíku leigubílstjóra sem samanstendur
af „vildi-gjarnan-vera“ rithöfundur/listamaður,
sýndarstúdentum, hálf-gáfumönnum uppfullum af
„konu skyldi píska“ hugmyndum (sbr. Nietzsche)
o.fl. aðilum, sem verða að teljast hálfgerðar mann-
leysur. „Að lenda í“ er lykilorð hér því hún forðast
það í lengstu lög að taka líf sitt í eigin hendur og
er stöðugt í bið eftir einhverju.
Í söguna blandast svo frásagnir af furðulegum
ástarsamböndum við þrjá karlmenn (samtímis):
Dietrich (sem vinnur með henni og tilheyrir klík-
unni), Majewski (blaðamaður sem býr í sama húsi
og hún og Dietrich) og hinn ofursmávaxna sál-
fræðistúdent Marko, sem Alex ráðskast með kyn-
ferðislega; sefur hjá honum þegar hún þarf að láta
sér líða betur með sjálfa sig og líf sitt.
Einkennast þessi sambönd fyrst og fremst af
valdabaráttu. Þeir fyrstnefndu vilja hafa tögl og
hagldir með það hvernig hún er; hvað hún les og
klæðist auk kynferðislegrar valdabaráttu. Auðvit-
að koma svo líka sögur úr samfélagslögunum fyr-
ir, enda eru viðskiptavinirnir af ólíku sauðahúsi,
þótt að miklu leyti til komi þeir af næturbrölts-
kynstofninum og eftir því erfiðir, ölvaðir og kyn-
ferðislega ófullnægðir. Engin persóna sögunar er
beint hoppandi um af lífsgleði.
Aukaréttir fyrir lesandann
Þrátt fyrir að þessi 312 blaðsíðna skáldsaga sé
raunsæislega jarðbundin og blátt áfram er bless-
unarlega að finna ýmislegt sem lesandinn getur
gert sér aukarétti úr. M.a. má lesa sitthvað sem
flokka mætti sem almennar samfélagskröfur,
bæði í gegnum ómeðvitaða mótgöngu Alex gegn
algengum lífsmynstursstöðlum, sem felast í föstu
starfi, menntun, krökkum, húsi, bíl o.s.frv. sem og
í gegnum sögur af viðskiptavinunum.
Valdpælingar eru einnig gegnumgangandi út
bókina og kristallast í áðurnefndum samböndum,
samskiptum við viðskiptavinina og starfsfélagana,
sem og áhuga aðalpersónunnar á öpum og þjónar
sá áhugi nokkurs konar mannskepnu-spegils-
tilgangi í bókinni; undiroka eða vera undirokaður.
En simpansi spilar einnig veigamikla rullu í loka-
köflum sögunnar. Og eins og góðra bóka er siður
skiptir það ekki stórkostlegu máli þótt sagan eigi
sér stað á níunda áratugnum (tímabilið er 1984-
1990) í Þýskalandi. Flestir ættu að geta sam-
samað sig við efnivið bókarinnar og það sem mað-
ur gæti kallað dauðann í lífinu; að festast í ein-
hverjum aðstæðum og spóla í hjólförunum af því
að maður virðist ekki geta annað. Þetta mætti
kalla þeim víðfeðmu orðum mannlegar kring-
umstæður.
Hér er marglaga skáldsaga á ferð sem ætti að
geta vakið upp þanka um mannlega tilvist sem á
það til að vera hálfvægðarlaus. Og er ekki leik-
urinn til þess gerður?
Festast eða ekki festast
Þjóðverjinn Karen Duve er í hópi rithöfunda
sem sótt hafa landið heim og komið fram á bók-
menntahátíðinni í Reykjavík (árið 2005). Lýkur
hér með Íslandshluta þessarar greinar. Hér
verður fjallað um nýjustu bók höfundarins,
skáldsöguna Taxi, er út kom fyrir skömmu hjá
Eichborn.
Karen Duve Það hefur farið það orð af skáldkonunni, að verk hennar dvelji við dekkri hliðarnar.
Saga um mannlegar kringumstæður