Skinfaxi - 01.12.1911, Síða 2

90
SKINFAXI
Ameríku hafa gertv jörðina sér undirgefna,
unniS og framkvæmt meir en menskir
menn, tekið risalegum framförum, safnað
risalegum auði, orðið forgönguþjób í heim-
inum, þá stendur Haitiþjóðin i stað, erfá-
tæk í nægtunum, kúguð í frelsinu, siðlaus
og ómentuð við ríkar uppsprettur menn-
ingarinnar.
Hvað veldur þessum gæfumun? Báðar
þjóðirnar starfa hvíldarlaust. Önnnr að
stöðugum uppreistum, óeyrðum og frelsis-
glamri, og eyðir í botnlausa hít heimsku-
legra athafna sárlitlum afrakstri þjóðar-
vinnunnar; hin reynir að gera manninn
sem færastan til að verða langlífur
í Iandinu, Og af samvinnu slíkra manna
í rólegu þjóðfélagi spretta sjálfkrafa stór-
virkin og framfarirnar. — Munurinn er
fyrst og fremst hið innra í sálum mann-
anna, munurinn á Engilsaxanum, stæltum
framgjörnum en stiltum, manni þar sem
lífsþorstinn og óskirnar eru öflugar, þar
sem hinn innri eldur knýr manninn til
framaverka, en þar sem þetta hreifiafl er
þó bundið böndum siðgæðis, hugsjóna og
laga. Annarsvegar er Haitimaðurinn lítil-
sigldur, stefnulaus og óþroskaður, kann
hvorki að stjórna sér einum né í félagi við
aðra. Þar er eldur óskanna viltur, óbund-
inn og bráður, næst er best. Slíkur mað-
ur virðir engar reglur, hvorki mannleg lög
né nátlúrulög. Augnablikshneigðin er hon-
um alt. Fyrir skammvinnan hagnað, völd
eða fé, selur hann sál og líkama, rýfur orð
og eiða, svíkur málefni og[menn, vini, ætt-
jörð, alt það sem heiðarlegum og þroskuð-
um mönnum er dýrmætast.
Þetta er ráðning gátunnar, ástæðan til
að Haitibúar njóta i engu aðstöðu sinnar,
en kynslóð erfir frá kynslóð ómildaðaeigin-
girni, siðleysi og eymd. Gæði náttúrunn-
ar og lánaðar frelsisflíkur óhæfar andans
vexti þeirra, megna ekki ein saman að lyfta
svo spilfu og þroskalausu manneðli-
J. J.
Mentun.
Nú á tímum er eitt orð öllum öðrunv
orðum öflugra. Það er eins og segulbjörg-
in í æfintýrunum, sem drógu til sín skip-
öll, sem nærri komu, með ómótstæðilegu-
afli. Þetta orð, sem laðar svo börn 20,
aldarinnar á Islandi, er orðið mentun.
Mentunin er okkar segulfjall, sem seiðir
og töfrar hugi æskunnar. Mentun segja.
allir menn að sé markmiðið. Og fátt þykir
hræðilegra en að vera án mentunar.
Það sér maður glögglega hvern dag.
Tökum t. d. nú um kosningarnar. Fréttir
um sigra og ósigra bárust oftádag; hug-
ir manna voru æstir, tilfinningarnar öraiv
sársaukinn nístandi fyrir þá, sem áttu vini
og átrúnaðargoð á undanhaldi. Undrun
þeirra var takmarkalaus, þegar embættis-
menn féllu fyrir bændum „alveg ómentuð-
um mönnum".
Eg spurði stundum, hvað þessir góðu<
nienn vissu um bændurna, sem sannaðl
að þeir væru ómentaðir. Hvort þeir væru<
ófærir í stöðu sinni, veruleg lítilmenni eða.
illmenni.
En menn sögðu ætíð, að það væri ekki*
meiningin. Þessir bændur væru gáfumenn
og sómamenn, en þeir væru ómentaðir, af
því að þeir hefði ekki verið í neinum skóla.
Á skólaferðiuni bygðu þeir dóm sinn um
hvað væru menn mentaðir eða ómentaðir.
Þelta mun Vanalegasta svarið. Mönn-
um er þó skift niður í tvo flokka, vel og
skarplega aðgreinda, skólagengna og óskóla-
gengna, mentaða og ómentaða. Seinni
flokkinn álíta menn að jafnaði stórum rétt-
lægri en hinn.
A hinn bóginn er aftur borgarastyrjöld'
í liði skólamannanna. Þar tekur að muna
á stigum. Sumir telja, að þeir hafi feng-
ið 9 ára vísindamentun, eins og Auðkúlu-
klerkurinn segir um sjálfan sig; vilja þeir,
sem svo eru miklir, ekki láta blanda sér
saman við hina, sem skemmra hafa í skól-
um verið. Má heita að sami mælikvarði sé
þó alstaðar á Iagður. Fyrst eru frátaldir