Skinfaxi - 01.01.1921, Blaðsíða 3

SKINFAXI
3
III.
Já, landar góðir, þannig hugsa nú Þjó'S-
verjar ]>á er J>eir eru staddir í Jjeim niesta
vanda, sem nokkur j)jóS víst nokkru sinni
hefir veriö stödd í; og þannig hugsuöu
Danir og Norömenn, Svíar og Finnar og
hugsa þann dag í dag.
En nú er spurningin: Hvernig hugsum
nú vér íslendingar i J)essu máli? Hefir
hinn norræni lýöháskóli náS aS ryöja sér
braut á meSal vor? Því get eg svaraö meö
einu orSi: Nei! hinn norræni lýöháskóli
hefir ekki enn náS aS rySja sér braut á
meSal vor, hefir ekki enn náS tökum á
hugum og hjörtum manna hér á landi al-
ment séS. Eg hiröi ekki um aS nefna á-
stæSurnar fyrir því, enda Jrótt eg gæti þaS
vel, því Jrær yrSu okkur hvort eö er til
lítils sóma, og ekki hiröi eg heldur um
J>aS, aS gefa neitt yfirlit yfir þaö sem mér
finst ábótavant í þjóSlífi voru. ÞaS er gert
svo mikiS aS J>ví í blöSum og tímaritum
og kemur eflaust aS minna gagni en til
er ætlast. En eg vil gera annaS, sem mér
er geSfeldara, sökum þess, aS eg trúi á
sigur hins góSa í mínu eigin lífi og J>ví
einnig í lífi J>jóSar minnar, og eg vil helst
ekki, aö neinn taki J>á trú frá mér. ÞaS
tímabil í sögu J>jóSar vorrar, sem eg elska
rnest, og sem mig stöSugt dreymir um, aS
viS eigurn eftir aö lifa upp á ný aS fullu
og öllu, eru bestu og fegurstu ár sjálf-
stjórnartímabilsins — þessa tímabils frá
874—1262, aS viS ofurseldum land vort
og þjóS norskum konungum; eg segi, þaö
eru bestu og fegurstu ár J>essa timabils,
sem eg óska endurfædd aö fullu. —
ÞaS var þegar hinn mikli guösmaSur
Þorlákur biskup hinn helgi, þessi maöur
sem ætíS baö og starfaöi, náöi aS gera
Þykkvabæjarklaustur í Álftaveri aS fyrir-
mynd í mentun og siögæSi, svo bæSi út-
lendir og innlendir sem komu þangaö til
náms, dáSust aS því, sem þeir heyröu og
sáu; — þaö var hei Sur fyrir hina íslensku
þjóö. — ÞaS var ]>egar hinri mikli skóla-
maSur, siöameistari og mannvinur Jón
biskup Ögmundarson náöi aö safna háum
og lágum í Norölendingafjóröungi í kring-
um ræSustól sinn og klerka sinna og gera
HólastaS aS sannkallaSri fyrirmynd í
mentun og siögæöi á meöal NorSlendinga;
þaö var þegar hinir hugsjónaríku og stál-
minnugu sögumenn, fóru um1 í hverri sveit,
er gátu sagt svo skýrt og lifandi frá afreks-
verkum og drenglyndi forfeSra vorra á
Söguöldinni, a'S öll þjóöin okkar hlustaSi
hrifin; J>aS var J>egar Njáll sýndi oss feg-
urS trygöar og manngæsku, svo þaö ljóm-
aSi af, í framkotnu sinni bæöi viS vesæla
og ríka; J>aS var þegar sjálfstæSi J>essa
lands var ekki hálft en h e i 11, og vér
unnum því svo mjög allir, aö| vér allir sem
einn gátum tekiö undir meS Einari Þver-
æing á l>ingi um hvergi aS gefa konung-
um fangstaSar á oss; þaS var þegar þaö
J>ótti viröing aö J>ví aö hafa íslending viS
hliS sér. Og hvers vegna viröing? Jú, sök-
um J>ess hve góSur sá heimanmundur var,
sem þjóSin okkar J>á gat gefiS okkur! —
íslenskir bændur! Eg hefi viljaö skýra
yöur frá uppruna hinna norrænu lýöhá-
skóla í gegnum lífsbaráttu Grundtvigs,
vexti J>eirra á hinum erfiSustu tímum í lífi
]>jóSanna, og þeim hreint út sagt, dýrS-
legu ávöxtum, sem þeir hafa boriö til J>ess,
aS þaS mætti verSa vilji ySar, eins og þaS
er vilji minn og svo margra annara, aö
vér nú, er vér hyggjum hér á þessurn slóö-
um aS byggja skóla til alþýöumentunar —
þá ekki göngum í blindni og vanþekkingu
fram hjá þessum hinum stærsta kristilega
og J>jóSlega lífskrafti, sem finst á meöal
norrænna þjóSa, en tökum hann aö fullu
og öllu í vora þjónustu á þjóSlegum grund-
velli.
En aS taka hinri norræna lýöháskóla í
vora þjónustu á þjóölegum grundvelli er
í stuttu máli fólgiö í því, sem eg nú skal
segja: AS vér byggjum þennan vorn skóla