Skinfaxi - 01.08.1985, Síða 25

Um bijóstkvef og lungnaþembu.
Tveii tóbakssjúkdómar
Meginhlutverk lungnanna er
að sjá um loftskipti á súrefni og
koltvísýringi. Lungnapípurnar
leiða loftið út í fínni og fínni
greinar og eftir u.þ.b. 24 greining-
ar er komið út í sjálfar lungna-
blöðrurnar. Þar flæðir súrefnið
inn í blóðrásina, en koltvísýring-
urinn út. Þessi loftskipti fara
fram gegnum háræðahimnuna
sem er samanlagt um 75 fermetr-
ar að stærð. Það eru rauðu blóð-
kornin sem flytja súrefnið út í
vefina í líkamanum þar sem það
er notað t.d. við upphitun á
skrokknum og í orkufreka starf-
semi af ýmsu tagi.
Þegar fólk byrjar að reykja
verður það oft fárveikt af vanlíð-
an, ógleði og uppköstum. Þetta
eru áhrif tóbaksreyksins á hinn
óvana líkama. Með síendurtekn-
um reykingum myndast þol og
bráðu eitrunareinkennin hætta
að gera vart við sig. Skemmdirnar
á lungunum gerast svo hægt að
varla er unnt að taka eftir breyt-
ingunni sem verður á heilsufar-
inu. Tálið er að um 15—20%
þeirra sem reykja að jafnaði fái
skemmdir í lungum eins og lýst er
hér að neðan. í sumum ganga
breytingarnar hratt fyrir sig en
hjá öðrum hægt. Hjá flestum
skiptir tíminn þó áratug eða ára-
tugum. Lungnaskemmdirnar eru
afar margvíslegar en í megin-
dráttum má tala um þrenns konar
breytingar.
1) Slímmyndun í lungnapípun-
um.
2) Þrengingar á lungnapípunum
og slöppun á vefnum umhverfis.
3) Eyðingu á háræðahimnunni
þar sem loftskiptin fara fram.
Bifháraþekjan hættir að slá
upp þeim 100 ml. slíms sem
venjulega myndast í lungnapíp-
unum á hverjum sólarhring.
Slímmyndandi frumum í lungna-
pípunum fjölgar líka. Slímmynd-
unin orsakast af tjörunni og fleiri
efnum í tóbaksreyknum. Slímið
sem ekki flyst upp öndunarveg-
inn á venjulegan hátt með bifhár-
unum ertir upp hósta. Þessi áhrif
eru ein sér ekki hættuleg en
óþægileg og óþrifaleg.
Þrengingin í lungnapípunum
orsakast aðallega af ertandi loft-
tegundum í tóbaksreyknum.
Lungun missa nokkuð af eigin-
leikanum að skreppa saman eftir
útsogun og þetta stuðlar að sam-
falli á öndunarvegunum. Þreng-
ingin í lungnapípunum veldur
ýluhljóðum ofan í fólki og það
fær mæði, hósta og úthaldsleysi.
Tóbaksreykurinn veldur líka
hægfara eyðingu á háræðahimn-
unni og teygjuvefnum úti í
lungnablöðrunum. Vegna þess
hve háræðahimnan er stór í heil-
brigðum lungum geta furðanlega
stórir hlutar hennar horfið án
þess að fólk finni úthaldið
minnka. Þegar himnan hefur
minnkað niður í helming af stærð
sinni fer fólk þó yfirleitt að finna
fyrir mæði við áreynslu og síðar
líka við litla áreynslu eins og að
klæða sig eða þvo sér. Eyðing hár-
æðahimnunnar veldur því að
lungun verða stór og slöpp, þ.e.
lungnaþembu.
Eins og áður segir tekur breyt-
ingin á lungunum hjá þeim sem
eru næmir fyrir áratugi en gerist
þó jafnt og þétt dag hvern sem
reykt er. í fyrstu er aðeins hægt að
merkja aukna slímmyndun og
enga öndunarteppu. Hin aukna
slimmyndun veldur bara hósta en
engri mæði og hóstinn er í byrjun
bara á morgnana. Sá sem hóstar
tekur oftast ekki eftir því sjálfur
vegna þess að honum finnst þetta
vera hluti af sér og sínu lífi. Með
hverju ári sem líður aukast þó
þrengsli í lungnapipunum og eyð-
ing háræðahimnunnar í lungun-
um. Það fara að heyrast ýluhljóð
og þar með minnkar vinnuþrekið
og úthaldsleysið eykst. Einnig
þetta gerist næstum ómerkjan-
lega hægt og flestir trúa að það sé
bara aldurinn sem valdi. Loks er
kominn surgur í lungun sem er
meira eða minna stöðugur. Vegna
þessara óþæginda leitar viðkom-
andi þá oft læknis í fyrsta sinn. Ef
reykingum er algerlega hætt á
þessu stigi má enn hindra að veru-
leg heilsufarsskerðing hljótist af.
Ef hins vegar læknir og sjúkling-
ur eru sammála um að gera lítið
úr öllu saman tapast dýrmætur
tími og þegar veikindin reka sjúk-
linginn næst til læknis hafa e.t.v.
liðið mörg ár. Á þessu seinna stigi
er skaðinn oft skeður og reyk-
bindindi eftir allan þennan tíma
er þá kannski til lítils og bætir
ekki berkjuþrengslin eða eyðingu
þá sem orðið hefur á háræðun-
um. Hins vegar minnkar slím-
myndunin alltaf við að hætta að
reykja og bara það bætir ástand
og líðan, auk þess sem lyfjagjöf
hjálpar oft verulega. Þannig er
það ekki einu sinni við sextugs-
eða sjötugsaldur of seint að
hætta reykingum til þess að bæta
líðan og minnka sjúkdóms-
áhættu.
Úr Hjartavernd 20. 2. 1983
(Lítillega stytt og breytt)
Þorsteinn Blöndal, yfirlæknir
Lungna- og Berklavarnadeild
Heilsuverndarstöð Reykjavíkur
SKINFAXI
25