Mánudagsblaðið - 23.10.1967, Blaðsíða 3

Mánudagnr 23. október 1967
Mánudagsblaðið
3
Blaó Jyrír alla
Kemur út á mánudögum. Verð kr. 10.00 í lausasölu. Askxifenda-
gjald kr. 325,00, Sími ritstjómar: 13496 og 13975.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Agnar Bogason.
Auglýsingasími 13496. — Prentsmiðja Þjóðviljans.
Stríðið við Hagkaup
KAKAL[ SKR/FAR:
Upp er risin einkennileg en ákaílega aíhyglis-
verð styrjöld innan raða kaupmanna. Stórt fyrir-
tæki hér í borg, Hagkaup, sem um árabil hefur
rekið margvísleg viðskipti hér í borg hefur verið
sett í einskonar bann fyrir að selja matvöru ódýr-
ar en aðrar matvöruverzlanir. Hagkaup hafa jafn-
an verið þekkt 'fyrir ódýran vaming og mun það
orsökin fyrir þeim feikna viðskiptum, sem fyrir-
tækið gerir.
Ekki skal getum leitt að því hversu þessi deilu-
mál fara en þau gefa hinsvegar tilefni ’til nokk-
urrar umhugsunar. Ef svo er komið í þjóðfélagi
<Æ;kar, að kaupsýslumenn bindast samtökum um
að halda uppi vöruverði, þá hefur sú stétt
skemmilega svikið þá hugsjón, sem liggja á að
baki viðskiptum milli kaupmanna og neytenda.
Að vísu skal tekið fram, að forustumenn samtak-
anna hafa lýst yfir að hér sé um einkamál að ræða
óviðkomandi matvörukaupmönnum og félagasam-
tökum kaupsýslumanna almennt, en þó var s.l.
fimm'fudagskvöld boðað til fundar til að ræða
þetta „varidamál“.
Kaupsýslumönnum á Íslandi hefur verið sýnt
mikið traust undanfarin ár, verzlun gefin frjáls
í hvívetna og treyst á drenglyndi kaupsýslu-
manna að misno'ta ekki traust það, sem þeim er
sýnt. Hinsvegar hefur víða og oft borið á því, að
þeir hafa svikið þetta traust, hækkað varning og
reyndar, að sumra sögn, bundizt einskonar þegj-
andi samtökum um hátt vöruverð. Hefur þetta og
oft komið fram í skrifum og borin saman misræmi
í verðlagi á ýmsum vörutegundinm, svo og ofsa-
álagningu „yfir alla línuna“ á öðrum.
Ef nú er svo komið málum, að kaupmenn ætla
að leggja eitt fyrirtæki í einelti vegna þess, að það
vill selja varning sinn mun og áþreifanlega ó-
dýrar en allur þorri sem verzlar með sömu vöru,
er málum komið í illt og vandasamt horf. Þá finn-
um við okkur í því fáránlega og hættulega ástandi,
að nú er það ekki lengur hagur viðskiptamanns-
ins, sem um er keppt eins og allstaðar gerist í
frjálsri samkeppni heldur hitt, að kaupmenn sjálf-
ir hafa það eitt áhugamál, að halda vörunni í því
verði, sem þeim er hagkvæmast og verður mestur
gróðinn af. Þetta er óheilbrigði og hrein svik við
alla frjálsa samkeppni í viðskiptum.
Engum getum skal að því leitt að þetta einka-
fyrirtæki, Hagkaup, skuli geta selt matvöru á i
miklu lægra verði en hin almenna matvörubúð.
Það er viðskiptavininum algjörlega óviðkomandi.
En á hitt verður að benda, að það er næsta furðu-
legt, að einum manni skuli hægt að selja vöruna á
þessu verði án þess að líða fjárhagslegan skaða.
Þá er og athugandi, að einmitt þetta fyrirtæki
hefur selt ýmsan annan varnin^ á aniklu lægra
verði eri almennt gerist og virðast ékki aðrir heild-
salar en þeir, sem sömu vöru selja, hafa haft þar
nokkuð við að athuga a.m.k. ekki opinberlega.
Þetta mál er því athyglisvert að því leyti, að
grunur leikur á, og hefur ger’t urp. langan tíma,
að vöruverð í matvörubúðum hafi verið — og sé —
mikils til of hátt. — Það er þamá, sem hundur-
inn liggur grafinn.
I hreinskilni sagt
Húrra fyrir Ragnari í Helgafelli — Hví Smáranafnið — Menning og sjónvarp — Til-
ræði stjórnarinnar við íslenzka menningu — Hættulegt fordæmi — Kjaftshögg og
klassísk músik — Bókaútgáfa og stórtap — Raunir hins sanna menningarvita

Ég hefi oft verið að velta
því fyrir mér hvað eiginlega
hefði orðið oim ísland og um-
heiminn ef þau hefðu ekki
notið hans Ragnars míns í
Smára við. Hvílík reginaf-
glöp hefðu ekki átt sér stað
a.m.k. i Evrópu og Ameríku
ef þessi viti bókmennta,
hljómlistar og menningar í
heild hefði ekki fengið aó
lýsa yfir þessum menningar-
snauðu þjóðum.
Um síðustu helgi sannaði
Ragnar enn. að hann er bæði
stórvitur og ótrauður baráttu-
maður sem. aldrei hvikar frá
sannfæringu sinni og er ó-
myrkur í máli þegar hann vill
koma henni á framfæri.. í
þetta sinn er það O- J., bók-
menntagagnrýnandi Alþýðu-
blaðsins, scih gengur á vit
Ragnars og pumpar hann um
það óskaplega vandamál, sem
nú hefur dunið yfir — sjón-
varpið. Og ekki stendur á
svarinu hjá Ragnari. „Sjón-
varpið: pólitískt tilræði við
menninguna í Iandinu*'. Ekki
lítið að tama, stutt og laggbtt,
rökvíst og — þegar betur er
að gáð harxnavein vegná þess,
að bækur seljast ekki nógu
veL Annars er það leiður sið-
ur, að kenna Ragnar við
smjörlíkisgerðina- Ragnar er
löngu vaxinn upp úr smjörlíki,
kemur þar aldrei og lætur
aðra sjá um þessa veraldlegu
feitmetisgerð sína en snýr
sér einungis að andlegu fæð-
unni hvort heldur á þrykki,
lérefti eða tónum. Allt annað
er honum framandi og á engu
öðru hefur hann nokkurn
minnsta áhuga — nema einu:
hann vill að listamenn hverju
nafni sem þeir nefnast og
hversu góðir þeir séu eigi að
hljóta betri aðbúnað, eigin-
lega vera styrktir af ríkinu,
einskonar proventugripir hins
opinbera. Ragnar er Helgafell,
Unuhús endurreist, lifgjafi
minni skáldanna og stuðnings-
. maður og kjörfaðir hinna
eldri og hinna dauðu. En
alltaf kenndur við smjörlík-
ið, og smjörlíki hefur alltaf
haft á sér það orð, að vera
einskonar undanrenna smjörs-
ins, þ.e. útþynnt dót. Jafnvel
O- J. segir ekki í fyrirsögn
greinarinnar að Ragnar sé
okkar kunnasti útgefandi eða
þ. u b. heldur skutlar hann
Smáranafninu í stóru letri
undir fyrirsögninni, sem hér
er feitletruð í byrjun greinar-
innar.
Og nú þegar haustmarkað-
urinn, jólagróðinn og áhyggj-
urnar fara í hönd, þá lýsir
Ragnar einarðlega skoðun
sinni á bókaútgefendum.
gróða,1 nýjum tilraunum í
útgáfustarfsemi og lélegum
viðbrögðum almennings, sem
þó er bókelskur eins og öll
þjóðin er hámenntuð. En fyrst
og fremst er það helvítis sjón-
varpið, sem er hinn mikli
skelmir — tilræðið við menn-
inguna í landinu og aðaltil-
ræðismennimir em dr. Gylfi,
Vilhjálmur í>. og auðvitað dr.
Bjami Bénediktsson, þessir
ráðamenn, sem gera ekki ann-
að en að kenna þjóðinni „að
slá einhvem niður“ þegar
Ragnari verður litið á skerm-
inn.
Engan má furða þótt Ragn-
ari sé ekki um að „einhver
sé „sleginn niður“ í hvert
sinn, sem hann kemur í kult-
urheimsókn til vina sinna og
verður litið á skerminn. Skýr-
ingin er þó einföld, vinimir
vita ekki af komu hans og
em að hvíla lúin bein og
spenntar taugar með því að
horfa á sjónvarp — svona í
laumi og gmnar ekki að inn-
rás menningarvitans í helgi
heimilanna sé á næstu grös-
um. Það er sko ekki gaman
að eiga vin, sem gerir svona
voðalegar stikkpmfur, einmitt
þegar fjölskyldan er að horfa
á Dýrlinginn afgreiða einn
óknyttamanninn með vel úti-
látnu kjaftshöggi. Betra væri
ef Dýrlingurinn hefði þann
menningarbrag að æra óvini
sína með því að leika fyrir
þá fjórðu, fimmtu og sjöttu
sinfóníuna allar í einu á full-
um krafti og halda þeim við
stereo tækið á meðan. Það
mundi hrífa og væri mun
verri refsing heldur en tiltölu-
lega skjótt og laggott kjafts-
högg.
Annars er gaman að velta
því fyrir sér hvers konar ó-
vættur þetta sjónvarp er um
allan heim, þótt vitanlega sé
móðgun að taka útlenda til
jafns við okkur Islendinga,
sem fundum upp menninguna,
músikkina, málaralistina,
hljómlistina, hljómkviðumar í
öllum myndum, svo 'ekki sé
rætt um skáldskapinn bund-
inn og óbundinn. Bezt er að
byrja á ameríska sjónvarpinu,
taka það hreinlega sem dæmi.
Og hverskonar rusl er þar
bððið upp á. Jú, bara eitt
prógram þar vestra hefur m.
a. boðið upp á a.m.k- þetta:
Maria Gallas, Julie Andrews,
Marian Anderson, Rudolf
Nureyev og Margot Fonteyn,
Piap hina frönsku, Bolsbi ball-
eettinn, og þann konunglega
brezka t>g danska, þætti úr
Shakespeare verkum leikið áf
Old Vic, og annað dót sem
vart er þess vert að á sé
minnst, utan helvítis pólitík-
usana, sem ræða í síféllu um
heimsmálin.
Það hlýtur hver maður að
sjá, að ekkert af þessum lista-
mönnum og þá enn síður þeg-
ar sjónvarpið sýnir okkur
opnun málverkasýningu eftir
heimskunna menn, stenzt
samanburð við að komast í
snertingu við listina, sem er
bíóin, leikhúsin, sinfónían ís-
lenzka og önnur ómetanleg
menningarverðmæti, svo ekki
sé talað um útgáfutilraunim-
ar í Helgafelli þar sem dregin
eru fram f dagsljósið skáldin
okkar, molskinnsbuxamir
frægu. Því aðeins geri ég
bandaríska sjónvarpið að dærni
hér, að við höfum kynnzt því
bezta og versta úr því í Vall-
arsjónvarpi vamarhersins.
Það er alveg rétt hjá Ragn-
ari í Helgafelli, að við hlú-
um ekki nóg að listamönnum
okkar. Á Islandi ,a.m.k- í
Reykjavík, eru vikulega nýj-
ar málverkasýningar, annað-
hvort í glugga Morgunblaðs-
ins, i sölum ríkisins eða þá
í skála listamanna. Allt eru
þetta heimsfrægir listamenn
hvort heldur, að heimurinn
segir svo eða ekki. Útgáfu-
starfsemi er hér meiri en
nokkursstaðar annarsstaðar.
Og allra manna bezt veit
Ragnar það, að þegar litlu
sjeníin hans geta ekki afkast-
að nógu, þá gefur hann bara
út gömlu veririn á ný, endur-
bættar útgáfur og fær eitt eða
annað skáldið til að sjá um
það- Ef allt þrýtur þá er
gripið til þess að gefa út
heildarútgáfu þannig að hinn
rétti bókasafnari þarf aldrei
að vera tómhentur — hvað
þá lestrarhesturinn. Högg-
myndalistin er lika vannærð
og út yfir tekur þegar nátt-
úran grípur f taumana og
feykir listavericunum til jarð-
ar og brýtur þau í spón.
Hljómlistin fær útrás í sin-
fóníunni og svo eru ópemr og
annað viðlíka öruggega sýnt
I tvisvar á ári í Þjóðeikhúsinu.
Það er þvi full ástæða til
að taka undir með Ragnari að
sjónvarpið sé pólitiskt til-
ræði við menninguna í land-
inu. Og margir spyrja: Hví
var Ragnar ekki viðurkennd-
ur fyrir þessi miklu störf sín,
baráttuna gegn ómenningunni,
gegn óþjóðlegum stefnum og
bölvuðum froðusmekk fyrir
innfluttu menningarrusli?
Því er auðsvarað. Ragnar
hefur unnið mestmegnis í
kyrrþey og ekki viljað láta
til sín taka nema hann sé
beinlínis með valdi dreginn
fram í dagsljósið eins t>g O-
J. gerir nú. Það er verið að
sefja okkur, draga okkur frá
bóklestri, afmennta okkur og
draga úr allri eðlilegri nátt-
úru þjóðarinnar með þessum
helvítis erlendu áhrifum. Og
svo spyrja sumir: er ekki
talsverð menning af að hlusta
á Beethoven á plötu, Ieikinni
af t.d. heimsfrægum hljóm-
sveitum, sinfóníum eða hvað
það nú heitir? Eða er beter
hægt að komast í snertingu
ef fslenzka sinfónían leik-
ur slík verk? Þessu get ég
ekki svarað en svo er að sjá
sem Ragnari finnist, að
grammófónninn sé eitthvað
djöfuls tól, sem bannar alla
snertingu við hljómsveitina,
listamennina sjálfa. Vera má
að rétt sé- Mér finnst t. d.
alltaf miklu skemmtile^a að
að sjá hann Ragnar mhm
Bjamason á Sögu, and his
merry boys, en heyra og sjá
þá f sjónvarpinu, svo ekki sé
talað um útvarpið. Sama regla
gildir eflaust f klassískum
fræðum.
Og satt segir hann Ragn-
ar þegar talað er um gróða-
sjónarmið. Til dæmis, segir
hann, að Gerpla hafi verið
gefin út í 15 þúsund eintök-
um, sem allt seldist upp, en
samt tapaði Ragnar kr. 80
þúsundum á æfintýrinu og er
það mjög athyglisvert. Hugsa
sér að gefa út bók í Banda-
ríkjunum pg hún séldist í !
15 miljón eintökum og útgef-
andi tapaði 80 milljón dollur-
um á menningarviðleitni sinni.
Ekki er að furða þótt bókaút-
gáfa ytra sé ékki beysnari en
hún er.
Eins og ég sagðd í upphafi:
efcki veit ég hvað yrði af
menningunni okkar og heims-
ins ef Ragnar í Helgafelli
hefði ekki komið til. Hvem-
ig nokkurri þjóð, svo ekki sé
talað um Island, skuli detta í
hug að leggja út á vafasama
braut menningarvitleysunnar
án þess að leita ráða hjá
Ragnari okkar.
Það er hörmulegt.

4
4