Morgunblaðið - 21.01.1944, Blaðsíða 7

Föstudagur 21. janúar 1944
MOKGUNBLAÐJB
T
LEYNDARDÓMSFULLU FJÁRSVIKIN
Eftir Morrill
Grein sú, er hjer birtist, er lauslegur útdráttur
úr frásögn ameríska blaðamannsins Cody, af
stórkosílegu samsæri gegn franska ríkinu, sem
tveir nafngreindir blaðamenn komust að. Opin-
berlega hefir ekki verið mikið rætt um þetta
mál, enda gerðist þessi atburður að mestu bak
við tjöldin.
ÞETTA er í raunhmi ekki
frásögn mín, heldux þeirra Ted
Delanos og Geoffrey Frasers,
einkum Frasers, því að það var
hann, sem næstuxn týndi lífinu
í við'ureign við erlenda njósn-
ara. Phillips Oppenheim hefði
áreiðanlega kunnað að gera
sjer mat úr þessari frásögn og
færa hana í Stílinn, en jeg get
aðeins sagt hana eíns og mjer
Var sögð hún á sínum tíma, en
alt til þessa hefir hún verið fá-
Urn kunn í heiminum.
Ef til vill er rjett að rifja
tyrst lítillega upp atburði þá,
sem mynda hina sögulegu und
rrstöðu þessa glæfralega ævin-
týris á sviði alþjóðastjórnmál-
anna. Ef til vill minnist þið
t>ess, að vinstri merrn — social-
istar . og hinir íhaldssamari
bræður þeirra radikal-social-
istar — unnu eftírtektarverðan
kosningasigur í Frakklandi
Vorið 1924, og strax eftir þær
kosningar tók alt aþ ganga á
trjefótum í landínu. Nú eru
jafnaðarmenn taldir fremur
i'olegir og hæglátir menn, sem
hafa andúð bæði á fascistum
°6 kommúnisttun, en á þessum
tima voru þeir enn róttækir úr
hófi- fram. Andstæðíngarnir til
kægri hrópuðu, að Frakkland
v*ri á hraðri leið tíl glötunar
gíaldþrots og byltíngar, enda
geerðu þeir hvað þeír gátu til
þess að sýna sannleíksgildi spá
dómsins.
Þýskaland rambaði þá á
gjaldþrotsbarmi undir stjórn
jafnaðarmanna og afturhalds-
rnennirnir hristu höfuðið með
spekingssvip og fullyrtu, að
frankinn myndi fylgja mark-
lnu- Jafnvel margir vinstri
rrienn voru á sörau skoðun.
Seðlaútgáfan mikla.
í APRÍL 1925 tók Painlevé
Vlð forsætisráðherraembættinu
aí Herriot. Frankinn hrapaði,
hægt og stöðugt.Traust almenn
lns á gjaldmiðlinum var á för-
Um- Utlendingar voru varaðir
Vlð að kaupa meira af frönkum
en þeir nauðsynlega þurftu. •—
kólk var farið að safna smá-
rnyntinni, því að koparinn
myndi þó altaf verða einhvers
yirði.
Þann 27. júní ákvað stjórn-
m að gefa út fimm miljarðir
Þappírsfranka við viðbótar. —'
Þetta hlaut að hafa í för með
sJer stórkostlega verðbólgu,
snda lirapaði frankinn hraðar
en nokkru sinni fyr, er þetta
sPurðist. Spámennirnir glottu.
Alskonar flugufregnir læstu
S1g um alla Parísarborg eins og
skógareldur.Þegar svo er kom-
jð, þarf ekki mikið til þess að
hleypa öllu í bál, enda lá nærri
a® manni nokkrum, sem hlýtt
vorkvöld sat að bjórdrykkju i
veitingahúsi i Monparnasse í
París, tækist þetta.
^ '<'1 bittum Þjóðverjann.
MAÐUR þessi var Þjóðverji,
osköp venjulegur maður á að
hta, en þó var eins og mikil
a&sing byggi innra með honum.
Hann sat einn við borð, en aug
sýnilegt var, að hann veitti
mikla athygli samræðum
lve6gja manna, sem sátu við
mcsta borð og töluðu saman á
Pýsku. Skyndilega haliaði
lann sjer að þeim.
,,Eruo þið blaðamenn?” sagði
hann. „Vinnið þið við amer-
ísk frjettablöð?”
Þeir litu hvor á annan og
kinkuðu síðan kolli til sam-
þykkis.
„Má jeg-tala við ykkur?”,
saagði Þjóðverjinn hikandi. —
„Jeg þarf endilega að ná tali
af amerískum blaðamönnum,
og hugsa sjer svo, að jeg skuli
rekast á tvo, sem tala þýsku”.
Þar sem engum andmælum
var hreyft, færði hann sið að
borðinu til þeirra, hallaði sjer
fram á borðið, leit fast í augu
Frasers og sagði: „Jeg get gefið
ykkur upplýsingar, sem ykkur
mun þykja mikill fengur. Þið
munið eiga erfitt með að trúa
orðum mínum, en jeg get sann-
að þau”.
Fraser var Englendingur,
þótt hann væri ekki sjerstak-
lega enskur í útliti, og talaði
frönsku og þýsku reiprennandi.
Hann hefir ritað bók um Leon
Blum og varð að búa .við mik-
ið harðrjetti í þýsku fanga-
búðum 1933, því að lögregla
Hitlers merkti hann róttækan.
Fjelagi hans var Þjóðverji,
kállaður Willy. Voru þeir óað-
skiljanlegir. Þeir voru nýkomn
ir handan yfir Rín, þar sem
þeir höfðu verið sjónarvottar
ao fyrstu aðgerðunum í leyni-
legum endurvígbúnaði Þý'ska-
lands.
Nú sátu þeir fjelagar hjer á
Rotonde-veitingahúsinu og
hlustuðu á þenna nýja kunn-
ingja sinn og svörðu fyrirspurn
um hans um amerísku frjetta-
stofuna, sem Geoffrey starfaði
fyrir. í miðri setningu hallaði
Þjóðverjinn sjer alt í einu alveg
að eyra Frasers og sagði með
miklum áhafa í röddinni, en þó
svo lágt, að Fraser gat vart
greinl orðaskil:
„Jeg verð að segja ykkur dá
lítið um frönsku stjórnina. Jeg
er starfsmaður í frönsku mynt
smiðjunni, og mjer er kunnugt
um leyndarmál, sem jeg vil
selja amerískri frjettastofu
fyrir nokkra fjárupphæð. Eins
og þið sjáið, er jeg Þjóðverji,
og mig.skortir peninga til þess
að geta komist heim til Þýska-
lands. Jeg er fús til þess að
selja þetta leyndarmál, svo að
jeg geti komist burtu úr Frakk
landi. Spurningin er aðeins sú,
hvort þið viljið kaupa leynd-
armál mitt”.
1
Hvert var levndarmáliö.
ÞEIR, sem dvalist hafa í
útlendingahverfinu í Montpar-
nasse eða verið tíðir gestir í
kaffihúsum þar, vita, að allir
eru þar fullir tortrygni hver í
annars garð. Yfirleitt er tor-
trygni þessi heldur ekki á-
stæðulaus.Ef Þjóðverjinn hefði
sagt Fraser, að' ieyndarmál
hans væri nýtt kerfi til þess
að vinna í . fjárhættuspilum
eða samsæri kommúnista 'til
þess ao steypa ríkisstjórninni,
hefði hann látið það fara inn
um annað eyrað og út um hitt.
En þar sem maðurinn var mjög
hikandi í allri frásögn sinni,
virtisf einhver sannleikur liggja
að baki henni.
„Jeg starfa í þeirri deild
myntsmiðjunnar, þar sem
bankaseðlar eru prentaðir”,
sagði hann. „Þið hafið heyrt
um frumvarp það, sem þingið
nýlega samþykti og heimilar
stjórninni að gefa út sex milj-
arðir franka í nýjum seðlum?
Jeg starfa við prentun þessara
nýju peninga. Þúsundir þúsund
franka seðla fara gegnum hend
ur mínar dag hvern. Á meðan
hrapar verðgildi frankans og
verðbólgan vex. — En hvert
mynduð þið telja verðgildi pen
inga þessara, ef jeg segði ykk-
ur frá því, að i stað þess að
prenta sex miljard nýrra þús-
und franka seðla, lætur stjórn-
in prenta hvern seðil í tveim-
ur eintökum?”
,,í tveimur eintökum?”.
„Uss!” Þjóðverjinn þreif í
handlegg Frasers og leit í
skyndi í kringum sig. Er hann
hafði'sannfært sig um það, að
enginn virtist hafa veitt þessu
undrunarópi neina athygli,
hjelt hann áfram og hallaði sjer
nú enn nær Fraser.
„Já, í tveimur eintökum. -—
Annað eintakið er strax sent í
Frakklandsbanka. en hitt á að
geyma, þar til fyrri sex milj-
arðirnar eru uppetnar. Skiljið
þið, hverjar afleiðingarnar
verða — frankinn er verðlaus
— Frakkland er þegar á hraðri
leið að verða gjaldþrota eins
og Þýskaland varð fyrir þrem-
ur árum síðan? Skiljið þið, að
þetta er skipulögð verðbólga,
að franska ríkisstjórnin er að
vega aftan að sinni eigin
mynt?”
„Jú, jeg skil það”,. sagði
Geoffrey hægt, „en jeg geri
varla ráð fyrir, að þjer getið
sannað þetta”.
„Jeg get auðveldlega sannað
það”, sggði Þjóðverjinn og
varð sífelt æstari, þótt hann
gæti þess að tala altaf í hálfum
hljóðum. „Jeg get sýnt ykkur
seðla með sömu númerum og
jafnvel mótin. Haldið þið, að
þessar frjettir mínar sjeu pen-
ingavirði?“
„Auðvitað eru þær það, en
því aðeins að þjer getið komið
með sönnunargögn. Getið þjer
komið með sönnunargögnin á
morgun, og ef svo er, hversu
mikið viljið þjer fá fyrir sögu
yðar?”
„Sönnunargögnin skal jeg
koma með. Hvað endurgjald-
inu viðkemur, þá-læt jeg ykk-
ur um að ákveða það. Fjeð v.erð
ur samt að vera nægilega mikið
til þess að koma mjer í burtu
úr Frakklan.di og koma undir
Cpdy
mig fótunum á ný í Þýska-
landi”.
Þeir komu sjer siðan saman
um að hittast í litlu veitinga-
húsi.
Grunurinn vaknar.
FRASER skundaði beina
leið til forstjóra frjettastofu
sinnar með þessa stórkostlegu
frásögn. Honum var innan-
brjósts eins og hann hefði
sprengju í fórum sínum.
Báðum þótti sagan stórkost-
leg, en við nánari athugun
fanst þeim kynlegt, að Þjóð-
verji skyldi vera starfsmaður
í frönsku myntsmiðjunni. For-
stjórinn vissi, að amerísku blöð
in myndu óðar kaupa söguna
og birta, því að þau gleyptu
við öllu and-frönsku. En af því
hlaut óhjákvæmilega að leiða
gjaldþrot. „Mjer geðjast vel að
Frakklandi, og jeg ætla þvi að
gera þao, sem í mínu valdi
stendur til þess að hindra frek-
ari útbreiðslu sögunnar”, sagði
frjettastofustjórinn. — Fraser
tók í sama streng.
Á tilsettum tíma hittu þeir
Fraser og Willy Þjóðverjann.
Var hann þá enn æstari og ó-
rólegri en áður. Kvaðst hann
ekki hafa getað náð í mótin,
þvi að grunur væri fallinn á
sig, en á morgun kvaðst hann
áreiðanlega myndi koma með
þau. Mæltu þeir sjer því.mdt
á sama stað daginn eftir. Sagð-
ist Fraser greiða honum þá 10
þúsund franka. — Laumaðist
Þjóðverjinn síðan á brott.
Fraser talar viö ráÖherrann.
FRASER skundaði nú beint
til Quai d’Orsay (stjórnarhall-
arinnar) og krafðist þess að ná
tali af forsætisráðherranum.
Eftir allmikla vafninga var
hann leiddur á fund Painlevé,
forsætisráðherra, og sagði
Fraser honum alla söguna.
Ráðhérrann varð mjög undr
andi og þakkaði Fraser mikil-
lega fyrir hollustu hans við
Frakkland, auk þess sem hann
hvatti hann til að ná í nauð-
synleg sönnunargögn.
Kvöldið eftir fóru þeir Fras-
er og Willy til Rotonde-kaffi-
hússins, en ekki bólaði á Þjóð-
verjanum. Biðu þeir hans í 3
klukkustundir, en hjeldu síðan
til gistihúss þess, er hann hafði
sagt þeim að hann dveldi í. —
Veitingakonan kvað hann hafa
farið í brott þá um kvöldiö í
fylgd með öðrum manni, án
þess að skilja eftir nokkra orð-
sendingu. í herbergi hans var
alt í óreiðu.
í nokkra daga bar ekkert til
tíðinda, og helst leit út fyrir
að þetta heíði alt verið draum-
ur.
Þeir fjelagar verða fyrir árás.
Á þriðja degi eftir hvarf
þýskarans voru þeir Willy og
Fraser að kvöldi dags á leio
heim til sín frá Rotonde-kaffi-
húsinu. Gengu þeir eftir
þröngri og mannlausri götu. —
Alt í einu stukku fimm menn
frám úr dýragæit óg'Tjeðust á
þá fjelaga. Virtust þeir óvopn-
aðir en voru sterklega vaxnir.
Willy og Frasér sneru baki
að húsvegg og börðust hvað
þeir gátu fyrir lífi sínu, en
hefðu sýnilega brátt orðið að
lúta í lægra haldi fyrir ofur-
eflinu, ef tveir lögregluþjónar
hefðu ekki komið hlaupandi
upp götuna. Tóku árásarmenn-
irnir þá til fótanna og voru
þegar horfnir.
Þeir fjelagar höfðu heyrt, að
menn þessir töluðu þýsku. Tók
nú að kárna gamanið. — - Var
ekki ástæðulaust, þótt þeir
færu að óttast um líf sitt. •—
Komnust þeir eitt sinn að raun
um, að herbergi þeirra höfðu
verið gaumgæfilega rannsök-
uð. Nokkrum dögum síðar
vaknaði Willy í dögun einn
morguninn og uppgötvaði þá,
að brotist hafði verið inn til
hans og skrúfað frá fjorum
gaskrönum í eldhúsinu. — Líf
sitt átti hann eingöngu því að
þakka, að hann svaf fyrir opn-
um gluggum. Honum var Ijóst,
að þessi vinarhót hiutu að
standa í samfcandi við leyndar-
dómsfulla Þjóðverjann og' seðla
mótin, en hann gat ekki snúið
sjer til lögregiunnar
Samsærið kemst upp.
EN orsakirnar til þessara at-
burða eru augljósar: Painlevé
hafði látið frönsku levnilög-
regluna taka Þjóðverjann fast-
an, en Þjóðverjinn átti vini, er
vissu um samband hans við
Fraser og grunuðu 'því Fraser
um að hafa íarið til stjórnar-
innar. Þeir köfðu síðan ráðist
á þá fjelaga á götunni og
seinna reynt að kæfa þá með
gasi.
Sex mánuðum síðar komst
Fraser að raun um það, hver-u
mikilvægar aðgerðir hans í
þessu máli höfðu reynst.
Þann 23. desember voru þrír
Ungverjar — einn þeirra var
Jankovitch, ofursti, fyrver-
andi herráðsforingi Lukasich,
hermarskálks, og mágur Czaky
greifa, ungverska hermálaráð-
herrans — handteknir í Ilnag
af hollensku lögreglunni. —
Höfðu þeir í fórum sínum
mergð falskra þúsund-franka-
seðla, sem þeir voru að reyna
til að koma í umferð.
Franska lögreglan. sem þekt
er fyrir skarpskygni sí.na,
rakti slóðina fljótlega til upp-
hafsmannanna. Handtók hún
skömmu síðar I.udwig prins,
leiðtoga ungverska endurreisn
arflokksins, sem höfuðsmann
stórkostlegrar fyrirætlanar um
að koma fjármálum Frakk-
lands i rústir, með því að ausa
fölskum seðlum í stórum stíl
yfir Evrópu. í játningu sinni,
kvað Ludwig, prins, þá Bau-
er ofursta, erindreka Luden-
dorffs hershöfðingja, og nókk-
urn hóp óánægð'ra brúnstakka
frá Bayern undir forustu fyr-
verandi veggskreytara, Adolfs
Hitlers að nafni, vera bendl-
aða við málið.
Tilgangur Ungverjapna var
að rýra með þessu móti áhrir'
Frakka í alþjóðamálum, því að
Frakkar höfðu ætíð beitt sjor
gegn endurreisn í Ungveria-
landi. Hvað Þjóðverjar ná-
kvæmlega ætluðúst fyrír, er
ekkí aðeihs ljóst, þvi'að eng-
inn Þjóðverji var opihborloga
ákærður um 'hlutdeild í sam-
Framli. á 8. síðu.