Fálkinn - 11.06.1938, Page 4

4
F Á L K I N N
SVÍAKONUNGUR ÁTTRÆOUR
Á fimtudaginn kemur verður Gústaf V. Svíakonungur
áttræður. Er hann elstur allra þjóðhöfðingja að aldri,
þó bæði Victor Emanuel og Vilhelmina Hollandsdrotn-
ing hafi ríkt lengur. Stjórnartíð hans hefir verið hin
mesta blómaöld í Svíþjóð og Svíar bera mikla virðingu
fyrir konungi sínum.
Þegar (iustaf, núverandi kon-
ungur Svía fæddist í þennan
heim í Drottningholms-höll 16.
júni 1858 höfðu Svíar um skeið
borið kvíðboga fyrir frambaldi
konungsættar sinnar. Oskar kon-
ungur var mjög veikur og krón-
prinsinn, er síðar varð Carl XV.
bafði mist einkason sinn fyrir
nokkrum árum. Við það liöfðu
ríkiserfðirnar flutst til þriðja
sonar Oskars I. eftir daga Carls
XV., Oskars sem siðar varð II.
með þvi nafni og varð fyrir-
rennari bins núverandi Svía-
konungs. Þegar það vitnaðist,
að kona Oskars erfðaprins væri
barnsliafandi var beðið fyrir
henni af stólnum í öllum kirkj-
um Svíþjóðar og þjóðin bað
þess hátt og í hljóði, að bún
eignaðist son. Það varð — Gust-
af síðar V. Fimti konungur Svia
af Bernadottunum frönsku og
fjórði maður frá Karli Jóbanni
eða Bernadotte hershöfðingja.
Honum var valið nafnið Oscar
Gustaf Adolf og nafnbótin her-
togi af Vermalandi og var skírð-
ur i ríkissalnum á Drottning-
holm 12. júlí. Að skírninni lok-
inni var bann lagður í vöggu
Karls XII. og skírnarveisla liald-
in fyrir 250 manns og var mikið
um dýrðir í marga daga.
Soffía erfðaprinsessa var þýsk
og kend við Nassau. Hún fylgd-
ist með tímanum og vildi haga
uppeldi barna sinna öðruvísi
en lítt var í konungahúsum.
Rjeð bún því, að Gustaf og aðr-
ir synir hennar voru látnir
ganga á Beskov-skólann í Stoek-
iiólmi með öðrnm unglingnm
og meðal skólabræðra bans var
þar piltur, sem síðar átti mikið
saman við hann að sælda:
Hjalmar Branting, hinn frægi
jafnaðarmannaleiðtogi. Þar var
Gustaf eitt ár, en síðan hjelt
hann áfram námi i höllinni
undir heimiliskennurum ásamt
nokkrum „útvöldum“ drengj-
um öðrum. Hermensku varð
hann að nema líka og gegndi
eingöngu herþjónustu i land-
hernum. Hann varð stúdent 17
ára og var síðan þrjú missiri
á háskólanum í Uppsölum og
tók mikinn þátt í glaðværð og
fjelagslífi stúdenta þar og hafði
miklar mætur á útiverum og
iðkaði mikið skautahlaup. Hann
var í söngflokknum fræga
„Orphei Drángar“ og varð meira
að segja svo frægur, að koma-
ast í „kvartetl", sem stundum
söng opinberlega. Tvítugur fór
bann frá Uppsölum og fór nú
i árs ferðalag til þess að kynn-
ast hirðum Evrópu. Svo gekk
bann á hernaðarháskólann eitt
ár og kvæntist að svo búnn
Victoriu prinsessu af Baden,
sem var dótturdóttir Vilbjálms
keisara I. og af Vasaættinni
sænsku. Er bún dáin fyrir
nokkrum árum og lifði lengst-
um suður á Ítalíu síðustu ár æfi
sinnar, vegna beilsunnar. Þar
var Axel Muntbe læknir bennar,
sá sem nú er orðinn beimsfræg-
ur fyrir bsekur sinar frá San
Michele.
Oskar I. dó árið eftir að Gust-
af fæddisl og tók þá ríki Carl
XV. og sat að völdum lil 1872.
Þá varð Oskar II. konungur en
Gustaf krónprins Noregs og Svi-
þjóðar og er liann varð mynd-
ugur, 1876, fór bann þó í smáu
væri, að hafa afskifti af stjórn
ríkisins. Hann var talinn mað-
ur rólyndur, stefnufastur og
rjettsýnn, en faðir lians var
skapmaður mikill og ekki alt-
af fastur í rásinni. Fann hann
að sonur lians var skarpskygn
og ráðhollur og bar ofl mál und-
ir liann. Annars gaf Gustaf sig
einkum að herþjónustu lengst
af meðan bann var krönprins,
en þegar bann mætti i ríkisráði
fyrir föður sinn var hann jafn-
an vanur að rökstyðja skoðanir
sínar itarlegar en faðir hans
gerði og óx í áliti stjórnmála-
manna fyrir mikla dómgreind
og glöggskygni. Oskar gamli
hafði það til að reiðast illa og
fór þá ekki dult með skoðanir
sínar á mönnum og málefnum.
Gustaf var stillingin sjálf.
Oskar II. var kominn að fót-
uni fram þegar bann upplifði
þá börmung , að honum fanst,
að missa Noreg undan krún-
unni. Hann náði sjer aldrei eft-
ir það og dó tveimur árum sið-

Gustaf V. Sviakonungur.
ar, í desember 1907, eftir 35 ára
ríkisstjórn. Og 8. desember 1907
tók Gustaf riki. Hel'ir hann því
verið konungur Svía missiri bet-
ur en þrjátíu ár. Hann skorti
bálft ár á fimtugt og var vel
undir starfið búinn.
Það voru umbrotatímar í Svi-
þjóð er liann tók við völdum.
Vinstriflokkarnir voru farnir að
gerast kröfubarðir í þessu forna
íandi höfðingjavaldsins, þeir
kröfðust almenns kosningar-
rjettar lil þings og sveitarstjórn-
ar og bafði gengið í þófi um
þetla frá aldamótunum. Árið
1909 voru lög um almennan
kosningarrjetl samþykt á 100
ára afmæli sænsku stjórnar-
skrárinnar og var stjórn Lind-
mans þá við völd. Eftir fyrstu
kosningarnar með binum rýmk-
aða kosningarrjetti misti það
meiriblutann og nú tók við
vinstrimannastjórn undir Karl
Staaf og rauf efri deildina, því
að bún var honum óþæg viður-
eignar, likt og landsþingið
danska var Stauning fyrir
nokkrum árum. Nýja efri deild-
in varð lijnirri og byrjuðu
vinstrimenn nú ýmsar umbætur.
Líklega befðu þær farið frið-
samlega, ef Staaff-stjórnin
hefði ekki ákveðið að nema úr
gildi lög frá Lindmansstjórn-
inni um byggingu nýs skips
handa flotanum. Reis megn
andúðaralda gegn þessu tiltæki
og var nú hafisl banda um sam-
skot í herskipið og vakti það
athygli um alla Evrópu. „Sve-
riges gáva till fosterjorden“ var
þetta skip kallað og mun vera
sjaldgæft, að efnt sje til frjálsra
samskota til þess að kaupa her-
skip. Snerist alt um hervarnirn-
ar þessi árin i Svíþjóð. Stjórn-
in vildi draga úr því á alla
lund en J)jóðin var á móti. Og
dró þelta lil eins merkasta við-
burðarins í stjórnarsögu Gústafs
konungs: bændaförin til Stokk-
bólms 6. febrúar 1914, á fund
konungs.
32.000 bændur víðsvegar að
úr landinu komu til Stokkbólms
þann dag til þess að krefjast
aukinna hervarna. Og konung-
urinn tók gestunum vel. Hann
dró engar dulur á, að viðsjálir
timar væru í vændum og taldi
sig fylgjandi auknuin Iiervöru-
um og sagði yfirleitt meira en
stjórninni mátti gott þykja.
Nefnd bænda fór einnig til
stjórnarinnar,, en hún kvað her-
varnirnar vera í fullu lagi og
að hjalið um yfirvofandi stríðs-
bæltu væri markleysa ein.
Orð konungs til bændanna í
hallargarðinum i Stokkhólmi
vöktu bina mestu gremju vinstri
flokkanna. Sama kvöldið hjelt
Hjalmar Brantting ræðu i stærsta
samkomuhúsi borgarinnar og
vóg þar óspart að fyrverandi
skólabróður sínum og mótmælti
því, að konungur reyndi að
liafa persónuleg áhrif á stjórn-
n<ál þjóðarinnar. Og i „Folkets