Fálkinn - 14.03.1941, Blaðsíða 6

6
F Á L K I N N
Oscar Clausen:
Þegar rottan
kom til Flateyjar.
• -Hllfr' O • 'Wr O -ítti-' O O -‘11111.-
- O '-fflfc- O -Hto- o -"UIIII.- O -'Hlllii' O
o
o
*
o
Fasanahirðir óðaisherrans.
Smásaga eftir Thomas Öye.
o
f
o
I
o
í
FlTT VORIÐ, þegar Rung á Varby
kom heim úr heimsókn hjá hin-
um enska mági sínum, sir Patrick
Glenarkyll i Norðymbralandi, hafði
hann með sjer fjórtán bráðlifandi
fasana, tólf liænur og tvo hana, sem
mágur hans hafði gefið honum. Fugl-
arnir voru í rúmgóðum rimalaupum
og Rung hafði sjálfur gefið þeim mat
á leiðinni, svo að þeir voru i besta
standi þegar til Varby kom.
Sir Patrick hafði oft komið til Var-
by, bernskuheimili konunar sinnar.
Han nliafði verið þar á öllum tíínum
árs og þekti veðráttuna. Þóttist hann
viss um, að fuglarnir gætu dafnað
þar, eklci síður en i Norðymbralandi.
Og það kom fljótt á daginn, að sir
Patrick hafði sjeð rjett. Fuglunum
var slept í garðinn og undu sjer vel.
Þegar leið á sumarið unguð þeir út.
En þegar liausta tók þóttist Rung
verða þess var, að fuglunum fækkaði
aftur. Það var ekki annað sýnna en
að hópurinn mundi deyja út. Tófan
mundi eiga sökina að nokkru leyti,
en veiðiþjófarnir voru þó verri. Þeg-
ar Rung lá vakandi á morgana
heyrði hann oft skot í fjarska, og
hann var ekki í vafa um að þar væri
veiðiþjófar á ferð.
„Maður verður að gera eitthvað að
gagni við þessu,“ sagði Rung við
konuna sína. Þau sátu yfir morgun-
matnum. „ Jeg er ekki að ala upp
fasana handa veiðiþjófum. í nótt
þegar jeg lá vakandi afrjeð jeg að
ráða til mín skógarvörð, sem sje á
verði á þeim tíma nætur, sem veiði-
þjófarnir láta á sjer bæra. Jeg ætla
að auglýsa eftir manni í blöðunum
undir eins í dag.“
Viku síðar hafi óðalsherrann feng-
ið heilan haug af umsóknum um
stöðuna og valdi hann úr ungan bú-
fræðing norðan úr sveitum. Hann
hjet Hermundur Skagan, og var stór
og sterkur maður, sex feta hár. Hon-
um var trúandi til, að geta haft í
fullu trje við bjeaða veiðiþjófana —
ekki vantaði hann kraftana. og svo
var hann ágæt skytta og drap tólf
refi fyrsta mánuðinn sem hann var
í vistinni. En veiðiþjófarnir þorðú'
ekki að bæra á*sjer eftir að Skagan
kom. Þeir heyrðust aldrei skjóta.
„Skagan er gimsteinn,“ sagði Rung,
„jeg vildi ekki án hans vera fyrir
nokkurn mun, jafnvel þó jeg ætti
enga fasana. Hann er, skal jeg segja
þjer, Magda, besti skógarvörðurinn,
sem jeg hefi nokkurn tíma haft. Jeg
ætla að setja hann yfir merkinguna
og skógarhöggið í vetur, eftir því
sem hann getur komið þvi við fyrir
vörslunni.“
En svo var það samt einn dag i
nóvember, að Rung datt í hug, að
líta ofurlítið eftir aðgerðum Skagans.
Hann ætlaði að ganga úr skugga um,
að hann gerði skyldu sína og væri
passasamur á morgnana, þegar mest
reið á. Og nú fór hann upp á hana-
bjálkaloft og klæddi sig í fatadrusl-
ur sem hann fann þar, setti á sig
hattkúf og varð óþekkjaniegur frá
versta umrenningi. Og svo límdi
hann á sig skegg, sem hann hafði
notað á grímudansleik fyrir mörg-
um árum. Hann þóttist viss um, að
hann væri óþekkjanlegur frá veiði-
þjóf.
„Þú ert alveg eins og versti þorp-
ari, Þorvaldur, jeg er viss um, að jeg
hefði orðið dauðhrædd, ef jeg hefði
hitt þig svona á förnum vegi í rökkr-
inu,“ sagði frú Magda morguninn
eftir, þegar. Rung var altygjaður í
njósnarferðina.
„Við skulum nú sjá til, hvort Skag-
an verður liræddur líka, ef jeg rekst
á hann.“
Rung læddist út og var nú i felum í
skóginum, með haglabyssuna um öxl.
Það var ekki orðið bjart ennþá og
það var hraglanda nepja svo að hann
sveið af kulda í framan. Ónotalegasta
veður. Honum var kalt og hann fór
að iðrast eftir, að liafa rifið sig -upp
úr glóðvolgu bólinu fyrir allar aldir.
En Rung vissi ekki, að Skagan
vissi vel um þessa morgunferð hús-
bónda síns. Rung liafði verið svo ó-
gætinn, að tala um fyrirætlun sína,
þegar frú Magda og hann sátu við
borðið daginn áður, og Anna vinnu-
kona hafði hlustað á það.
„Jeg ætla að prófa Skagan,“ hafði
hann sagt. „Við skulum nú sjá hvern-
ig hann stenst það.“
Og Anna var ekki sein á sjer, að
segja Skagan livað húsbóndinn ætl-
aðist fyrir. Skagan hló svo að það
glumdi í húsinu, en jafnframt sárn-
aði honum þetta dálítið, því að hann
hafði aldrei vanrækt þau störf, sem
hann hafði tekið að sjer. Hann hafði
farið á fætur áður en haninn galaði
á morgnana og farið þvert og endi-
langt um garðinn og skóginn áður
en bjart var orðið af degi. Jæja, hver
veit nema húsbóndinn fengi maklega
ráðningu fyrir þessa óverðskulduðu
tortrygni. En honum þótti vissast,
að segja Önnu ekki neitt frá, hvað
hann ætlaðist fyrir.
Rung fór um skóginn svo sem
stundarfjórðung. Svo skaut liann
skoti út í loftið. Hann ætlaði að
reyna hvort þetta hefði þau áhrif, að
Skagan sýndi sig. Tveimur mínútum
eftir hvellinn var vörslumaðurinn
yfir honum eins og valur yfir rjúpu.
Hann þreif I Rung, lagði á hann klof-
bragð og velti honum svo á magann
og ljet seljugrein dansa á baklilutan-
um á honum.
,Jeg skal sýna þjer i tvo heimana,
veiðiþjófur!“ s'agði hann.
Rung orgaði og baðst friðar.
„Hættið þjer, Skagan, hættið þjer!
Eruð þjer band- sjóðandi vitlaus,
maður. Þetta er jeg, sjáið þjer ekki
að það er jeg?“
Skagan hló.
„Svo að þú ætlar að reyna að telja
mjer trú um, að þú sjest þú, lands-
hornamaðurinn þinn. Ónei, þú leikur
nú ekki á mig.“ Og svo Ijet hann
sóflinn enn ríða á húsbóndanum.
Nú reif húsbóndinn af sjer liatt-
kúfinn og skeggið.
„Nei, hvað er nú að sjá þetta?“
sagði Skagan og brosti. „Er það sem
mjer sýnist, að þetta sje blessaður
húsbóndinn. Jæja, þá verð jeg að
biðja fyrirgefningar.“
„Þjer skuluð ekki minnast einu
orði á þetta, Skagan. Lofið mjer því,
að láta það verða okkar á milli,“
sagði Rung og stóð upp, verkjandi og
dasaður.
Hann studdist við byssuna þegar
hann labbaði heim. Æ, hann var svo
húðstrýktur, að hann varð að fara
beint í rúmið og svo lá hann allan
daginn.
„Jeg hefi víst fengið gigtarkast og
svo hefi jeg ofkælst líka“, sagði hann
í sumar eyjarnar á Breiðafirði hef-
ir aldrei komið mús eða rotta, enda
væru þar óvelkomnir gestir. Ef svo
hefir borið .við, að músargrey hefir
flust í eyju, t. d. eins og stundum
kom fyrir áður, að þær fluttust í
harðfiskbagga, sem kom undan Jökli,
varð uppi fótur og fit til þess að
veiða mýslu. Þá 'var fyrst reyndur
fjalakötturinn og var agnið súrt
smjör, en ef þetta mistókst og músin
gekk ekki í gildruna, var fenginn
lánaður reglulegur köttur úr landi.
Annars var köttur ekki hafður í eyj-
unum, hann hafði þar ekkert hlut-
verk, og svo þótti liann vargur í
varpinu, sem er á öllum heimaeyjum.
Honum var því skilað aftur til lands
jafnskjólt og hann liafði veitt músina.
Þegar liinn merki kaupmaður, Pjet-
ur Iíúld, átti verslunina í Flatey
fyrstu áratugina eftir að verslunin
var gefin frjáls lijer á landi, hafði
hann tvö kaupskip í förum og hjetu
bæði svanir, og var annað kallað
„Hvíti svanurinn“, en hitt sá svarti,
og fengu skipin þessi kenninöfn af
þvi að annað var hvítmálað, en liitt
svart. Svo var „Hvíti svanurinn“
seldur Clausen kaupmanni í ólafsvík
og sigldi hann siðan þangað i nærri
heila öld, en „Svarti svanurinn“ hjelt
áfram ferðum sínum til Flateyjar á
hverju vori. Það var í Flatey eins og
á öllum kaupstöðum landsins á þeim
árum, að allir hlökkuð til komu vor-
skipsins, sem færði mönnum ýms
gæði utan úr þeim stóra heimi, en
vorið 1810 færði „Svari svanurinn“
Flateyingum ekld eintóm gæði, þvi
að þá komst rotta úr skipinu í land
á eyjunni.1)
Ekki er sagt frá þvi, hvort rott-
urnar liafi verið margar, sem á land
komust, eða hvort hún hafi verið
aðeins ein og þá ógotin, með ungum,
en annaðhvort hefir verið, þvi að
rottunum fjölgaði svo á stuttum tíma,
að hrein plága varð að, og æddu
þessi kvikindi um 'öll heimalönd
Flateyjar. Það horfði til vandræða,
og var þvi reynt að eyða rottunni á
alla lund og voru allar veiðibrellur
við hafðar, en ekkert dugði. Þá var
það ráð tekið, að fengnir voru tveir
danskir kettir, vanir rottuveiðum, en
þeir gátu ekkert við ráðið og hjelt
þessum ófögnuði fram um stund. —
Menn voru að verða liugfallnir út
af þessum dæmalausa skemdavarg,
sem hljóp um eyjuna eins og logi
yfir akur, en vargur er rotta altaf
og ekki síst, þegar hún kemst í varp-
lönd eins og í Flatey. — Alt var
komið í vandræði og úrræðaleysi
fyrir Flateyingum út af rottunni, sem
alt ætlaði að eyðileggja, en þá tók
forsjónin i taumana. Það kom upp
skæð pest meðal rottanna og fjellu
þær alveg, hver ein og einasta, á
skömmum tíma, og var þá eins og
fargi væri ljett af eyjarskeggjum.
H Sbr. Lbs. 10608.
við Mögðu, þegar hann var að fara
úr görmunum.
Eftir þennan atburð var traust
Rungs á fasanaliirði sínum ótakmark-
að. Refurinn og veiðiþjófarnir þorðu
ekki að koma nærri Varþy og fasön-
unum fjölgaði ár frá ári. Slcagan
varð hægri hönd óðalsherrans. Og
söguna sína sagði hann engum nema
mjer.
En einkennilegt var það, að áður
en rottan kom til- Flateyjar, var þar
svo mikill ófriður af músmn, eins
og verst er á landi, en rottan út-
rýmdi þeim gersamlega, svo að eftir
að rotturnar voru allar dauðar úr
pestinni, var hvorkí rotta nje mús á
eyjunni, en þetta þótti Flateyingum
best og það eina góða, sem komu
rottunnar fylgdi. —
Eins og kunnugt er, var Bogi Bene-
diktsson ríkur höfðingi í Stykkis-
hólmi fyrst á síðastliðinni öld. Þar
var hann verslunarstjóri fyrir stórri
verslun, sem synir Ólafs Thorlacius
áttu og þar auðgaðist hann svo, að
hann var talinn ríkasti maður lands-
ins. Bogi fluttist síðan inn að Staðar-
felli og lifði þar, rósömu lifi, á efn-
um sínum, og gaf sig að fræðaiðk-
unum. Þar samdi hann sýslumanna-
æfir o. fl. —
Sumarið 1824 fór Bogi utan á einu
kaupfarinu, seglskipi, og var Jens
sonur hans með lionum, þá ungling-
ur, og var þá að sigla í fyrsta sinni.
Jens varð síðar stórkaupmaður í
Kaupm.höfn og eignaðist auð fjár,
en dó ungur frá öllu saman, og er
sagt, að minna yrði úr efnum hans
en mátt hefði verða. — Bogi var
ekki í siglingum á hverju ári, og
hefir þetta líklega verið i eina skift-
ið, sem liann brá sjer út yfir pollinn.
— Það hefir líka eflaust þótt tals-
verður viðburður að slikur höfðingi
tók sig upp og fór í slíkt ferðalag
og var máske árið að heiman, enda
tóku skáldin, i námunda við Stykkis-
hólm, til hörpu sinnar og ortu kvæði
til hans.
Gísli Sigurðsson á Ósi, sem kallað-
ur var Skógstrendingaskáld, kvað
fjóíar visur til þeirra feðganna sein
„velfarnaðarósk", og er þetta sú
síðasta:
Fylgi þeim stiltur storma kraftur,
stefnu rjetta, án nokkurs grands!
Fylgi þeirn bæði fram og aftur,
forsjón drottins til ísalands!
Fylgi þeim alt, sem fjörgvar hag!
Fylgi þeim gæfan nótt sem dag.
Svo kvað Jón Hákonarson á Narf-
eyri sex vísur til Boga, en Jón þótti
vel liagmæltur og eru þetta tvær af
vísum hans:
Hafgyðjan há! Heyrðu nú hvers eg
beiði!
Still storma þrá og stöðva þína reiði!
Ilorfðu á sigling með hýrlegum vang,
hindraðu stórboða alla!
Leiktu við stýri og liðkaðu gang,
en láttu ekki öldurnar ^alla.
Kári minn kær, sem keyrir upp
hafsins dætur,
vertu hógvær, svo vekir ei ránar-
dætur,
blástu i voðir ineð bliðskap og list,
blessaður still þig að gjósa,
meðan sá lofsæli mæringur flyst
mildings að Iröll, er vill kjósa!1)
Boga gekk víst ferð þessi mætavel
og hefir hann eflaust goldið skáld-
unum góð kvæðalaun, enda leikur án
efa til þess gerður. —
!•) Sbr. í. B. 4278.
Bogi Benediktsson
siylir til útlanda. »