Fálkinn - 25.04.1941, Side 6

6
F Á L K I N N
%
Theodór Árnason: — Merkír tónsnillingar lífs og liðnir, —
%
Michael William Balfe.
Finn Bö:
Svona er lífið.
1808—1870.
Eflaust má telja Balfe í flokki með
hinum fjölhæfustu, gáfuðustu og mik-
ilvirkustu tónsnillingum, sem uppi
hafa verið, og víðfrægastur mun
hann verið hafa breskra tónsnill-
inga. Hann var prýðisvel mentaður
og hugkvæmnin virtist vera óþrjót-
andi, en sá ljóður var á hans ráði,
sem tónskálds, að liann var um of
hraðvirkur og hætti þvi við að vera
hroðvirkur. Þegar hann var byrjað-
ur á einhverju verki, streymdu hug-
myndirnar fram slitrulaust og liann
festi þær jafnharðan á pappírinn,
en gaf sjer sjaldnast tíma til að
kryfja þær til mergjar eða endur-
skoða, ijet við það sitja, sem hon-
um hafði dottið fyrst í hug. Er mik-
ið tjón að þessu. Tónsmíðarnar marg-
ar náðu ekki því risi, sem honum
var í lófa lagið að skapa þeim, svo
mikill kunnáttumaður sem hann var.
Fyrir það urðu þær skammlífari en
annars hefði orðið. Og loks varpar
þetta skugga á minningu Balfes. En
þrátt fyrir þetta verður að telja hann
með merkismönnum tónlistarsögunn-
ar. Hjer á landi rnunu menn kann-
ast við fátt eitt eftir Baife annað en
kafla úr The Bohemiun Girl, fræg-
asta og vinsælasta söngleiknum, sem
Balfe samdi, sem raunar er einhver
ailra vinsælasti og alþýðlegasti söng-
leikurinn, sem saminn hefir verið.
Mig minnir að Útvarpið hafi flutt
syrpu úr Bohemian Girl. Að minsta
kosti liafði Þórarinn Guðmundsson,
hljómsveitarstjóri Útvarpsins, lengi
dálæti á henni og Ijek oft meðan
hann stjórnaði hljómsveitum á gilda-
skálum hjer, og í Nýja Bíó.
Michael William Balfe var Iri
að uppruna, fæddur í Dublin 15. maí
1808. En til “Wexford fluttu foreldr-
ar hans, þegar hann var á fimta ár-
inu. Michael litli var i raun og veru
undrabarn, þó að því væri ekki mik-
ið á lofti haldið. Hann var ekki nema
fimm ára gamall, þegar byrjað var
að kenna honum á fiðlu og stafróf
tónfræðinnar. — Og svo var hann
glöggur, þegar á þessum aldri, að
hann virðist hafa liaft full not af
þeirri tilsögn, enda mun kennarinn
hafa verið sjerlega laginn. Sagt er,
að hann hafi verið farinn að semja
smálög sjö ára gamall, og eina tón-
smið hafði hann samið um það leyti
og raddsett fyrir hornaflokk, sem
leikin var þar heima í Wexford, og
auðvitað þóttu það hin mestu býsn.
Ekki vita menn nú, hver þessi fyrsti
kennari hans hefir verið. En nú er
breytt til og hjet sá O’Rourke (varð
síðar kunnur i Lundúnum undir
nafninu Rooke), sem tók við drengn-
um. Balfe hafði verið frábærlega
skemtilegur nemandi, og fiðlan leikið
í höndum hans. Mun Rooke þessi
hafa verið meira en lítið hreykinn
áf honum, því að þegar hann var
búinn að hafa hann undir hendi í
rúmt ár, Ijet liann drenginn koma
fram opinberlega á hljómleikum. Og
eins og áður er sagt: Michael litli
var undrabarn, leikur hans á fiðl-
una undraverður. En þetta mun liafa
verið eina tilraunin, sem til þess
var gerð að láta á því bera opin-
berlega. — En liitt er næstum þvi
undraverðara, hversu snemma hann
hafði þroska til að semja frambæri-
legar tónsmíðar. T. d. er enn „í
gangi“ og vinsælt i Englandi sönglag
eitt (Ballade), sem hann samdi 10
ára gamall („The Lover’s Mistake“).
Balfe misti föður sinn sextán ára
gamall og varð að sjá fyrir sjer
sjálfur upp frá því. Fór hann þá til
Lundúna og fjekk von bráðar at-
vinnu sem fiðluleikari i hljómsveit-
inni í Drury Lane. Annars vakti
hann á sjer talsverða athygli sem
sóló-fiðlari, því að liann kom oft
fram opinberlega á hljómleikum og
góðgerðasamkomum. Og í hljómsveit-
inni í Drury Lane mun hann hafa
þótt góður liðsmaður, því að þegar
liljómsveitarstjórinn þurfti að vera
uppi á leiksviðinu, en það hafði ver-
ið æði oft, ljet hann Balfe stjórna
hljómsveitinni.
Hann var árlangt í Lundúnum að
þessu sinni og notaði vel Tímann til
þess að afla sjer freari mentunar.
Einkum lagði liann stund á hin æðri
tónlistarfræði, svo sem „komposi-
tion“ og hafði ágætan kennara, C. F.
Horn, sem var organisti við St.
Georgs kirkjuna i Windsor.
En þá kynnist hann ítölskum að-
alsmanni, Mazzara greifa, sem býð-
ur honum með sjer til Ítalíu og kost-
ar nám hans um nokkurt skeið, fyrst
í Rómaborg, þar sem hann fjekk til-
sögn í „kontrapunkt“-fræði hjá'ein-
hverjum besta kennaranum, sem þar
var völ á, Frederici að nafni. Síðan
fór hann til Milano, og fór nú að
stunda söngnám Filippo Galli. En
Balfe hafði ágæta barytonrödd.
Um þelta leyti samdi hann fyrsta
leiksviðs-verk sitt, en það var „ball-
et“, sein nefndur var La Pérouse.
Var þessu verki tekið ákaflega vel.
Balfe var nú rjett um tvítugt. Hann
fór til Parísar og lagði áherslu á að
kynnast Rossini sem fyrst, en hann
var þá hljómsveitarstjóri við ítölsku
óperuna. Rossini var býsna fljótur
að sjá, að þarna var góður liðsmað-
ur, og rjeði Balfe til leikhússins sem
aðal barytonsöngvara, — en setti þó
það skilyrði, að liann fengi sjer
nokkra undirbúningstilsögn lijá góð-
um kennara. Var Balfe aðeins eitt
leikár við þetta leikhús og mun ekki
hafa getið sjer verulega frægð
fyrir frammistöðuna. Hvarf hann svo
aftur til Italíu og hafnaði fyrst i
Palermo. Þar söng hann á söngleik-
húsi borgarinnar eitt leikár (1829—
1830) og þar var leikinn fyrsti söng-
leikurinn hans, 11 fíivali di se stessi.
En nú fer að koina skrið á „fram-
leiðsluna" hjá honum, þvi að nú rek-
ur hver söngleikurinn annan, með
örstuttu millibili. Hann hjelt þó á-
fram að syngja og virðist hafa notið
allmikilla vinsælda á Italíu sem ó-
perusöngvari. Það var t. d. til þess
tekið, hve vel honum hafði telcist í
sínum eigin söngleik, Enrico Quaj-to,
á Skala-leikhúsinu, er hann söng
þar á móti Malibran. í Bergamo
var- hann eitt leikár. Þar kyntist
liann þýskri söngmær, Rosen að
nafni. Þau feldu liugi saman og
giftust.
Árið 1835 flutti Balfe til Lundúna,
settist þar að og var þar lengst af
síðan, þó að hann færi oft til út-
landa, ýmist til þess að koma á fram-
færi söngleikjum sínum og stjórna
framsetning þeirra, eða þá til að
syngja í söngleikjum. En eftir að
hann settist að i Lundúnum, gaf
hann sig þó aðallega að því að semja
sörigleiki. Og það er hægt að segja,
að hann liafi oftast verið ákaflega
heppinn, þó að ekki sje meira sagt.
Listbræður lians skömmuðu hann
látlausl, því að þeir liöfðu margt út
á hann að setja, en leikhúsgestir,
bæði heima á Englandi og í stór-
borgunum á meginlandinu, klöppuðu
honum Iof í lófa. Hann byrjaði á því,
þegar hann kom lieim að láta leika
nýsaminn söngleik, „Siege of Roch-
elle“, í Di'ury Lane, sem fjell svo
vel í smekk fólksins, að hann var
(Sviðið: Bekkur í skemtigarðinum,
við bekkinn ljósker. Það er kvöld,
alstirndur liiminn og tunglsljós. Trít-
ill, lítil krangaleg karlmannsnefna,
situr undir Ijóskerinu og er að lesa
Vísi. Dólgur, stór og feitur beljaki,
lýriskur í lund, kemur vaggandi með
hattinn í hendinni og syngur):
Komdu Trína — því tunglsljós er!
Komdu Stína — oss enginn sjer!
(liann slaðnæmist við bekkinnR —
Með leyfi?
Tritill (flytur sig til): Gerið þjer
svo vel!
D&lgur (sest): — Þakka yður f.yr-
ir. (Þögn. Hann gónir upp í tunglið
og augnaráðið baðast í stjörnusveim-
inum. Andvarpar þungt og lengi).
— Óh-ó! (eftir skamma stund):
— Mikið Ijómandi tunglsljós!
Tífitill Ja—há!
Dólgur: — Það er fult í kvöld.
Trítill — Ja—há!
Dólgur: — Lítið á þessa óteljandi
stjörnumergð. Þarna er Karlsvagn-
inn. Þarna er Venus. Ó —! (inni-
lega): Venus ....!
Trítill: Huff (sýpur liveljur, brett-
ir upp kragann og les áfram).
Dólgur (losar á sjer flibbann og
rennur út í eilífðina): — 'óh—ó!
Trítill (blístrar á Iiundinn sinn):
— Prins — komdu ....!
Dólgur: — Þjer eruð að viðra
hundinn yðar —?
Tritill: — Já, maður verður að
gera það. (Löng þögn. Trítill les).
Dólgur (hallar sjer aftur, starir á
Vetrai’brautina og andvarpar við og
við, sárt og kveinandi, eins og kona
í barsnauð).
Dólgur: Hvað er í rauninni
þetta líf . . . .
Trítill: — Ha—a —?
Dólgur: — Hvað er lífið, sagði jeg.
Trítill (les áfram): — Jæja —?
Dólgur: ílt er það .... bágt er
það .... bölvað er það ....!
Trítill: — Liggur eitthvað illa á
yður?
Dólgur (kinkar kolli og andvarp-
ar): — Þjer hafði svo góðleg, blá
augu. Þjer eruð líklega besti maður
leikinn í röska þrjá mánuði sam-
fleytt, og ávann honum svo mikilla
og öruggra vinsælda, að upp frá þvi
mátti heita að öllu væri fagnað,
sem eftir hann birtist. Og hann var
ákaflega afkastamikill. Það mátti
heita, að um leið og einn söngleik-
urinn færi að ganga úr sjer á leik-
sviðinu, væri annar tilbúinn.
í stórborgunum á meginlandinu
naut hann líka mikilla vinsælda, —
einkum i París. Þangað fór hann
oft og stjórnaði sjálfur verkum sín-
um. Til Pjetursborgar fór hann 1852
og líklega liefir honum hvergi verið
betur tekið en þar, nje meira verið
hossgð, auk þess sem honmn grædd-
ist meira fje í þeirri för en nokkru
sinni ella á jafnskömmum tíma. Enn-
fremur fór hann til Vínarborgar og
var dáður þar Qg hyltur, ekki síður
en annars staðar.
Ekki eru tök á að telja upp söng-
leiki lians lijer, enda eru þeir flestir
gleymdir nú. En þegar Bohemian
Girl kom á sjónarsviðið, 1843, ætlaði
alt um koll að keyra, fyrst í Lundún-
um og síðan á meginlandinu, því að
þessi söngleikur var von bráðar leik -
inn í flestum stórborgum álfunnar
— og vestan hafs. Og enn nýtur
hann vinsælda, eins og áður er sagt.
Auk söngleikjanna samdi Balfe
margt minni tónsmíða, meðal annars
Frh. á bls. 11.
----hlustið þjer á mig. Má jeg trúa
yður fyrir raunum mínum?
T,rítill: — Gerið þjer svo vel —
Ijettið þjer bara á yður.
Dólmur: — Það þyrmir svo yfir
mig í kvöld — nóttin, stjörnurnar
— þessi staður! Jeg verð að tala —
tala við mann, sem skilur mig.
Trítill (lítur brjóstumkennanlega á
hann).
Dólgur: —- Það er--------- ógæfa í
ástum-------
Trítill: — Hvaða voði!
Dólgur: — Getið þjer skilið hvern-
ig mjer muni vera innvortis, þegar
jeg sje yður sitja hjerna - sitja lijerna
með hundinn---------en konan yðar
situr þarna upp frá með tunglskins-
lampann og biður eftir að þjer kom-
ið lieim í hlýjuna og ylinn — hjú-
skaparsæluna — alt það, sem fjell í
rúst fyrir injer, fyrir 26 árum —
alt það, sem jeg liefi þráð og and-
varpað eftir síðan — sem hefir gert
líf mitt að villuráfi um öræfin og
vindþurkað í mjer kærleiksleitandi
sálina — svo að jeg er nú eins og
tómar umbúðir. (Han tekur bóðum
höndum um andlitið og rær sjer).
— Óh—óh! Lif mitt er glatað —
glatað 1
Trítill (klappar honum á öxlina).
— Svona svona, ekki að taka sjer
þetta svona nærri ....
Dólgur: — Jeg var ástfanginn!
Hún var fallegust og ríkust allra
k^enna. Já, ekki að mammoni held-
ur að sálinni, skiljið þjer! Við elsk-
uðum hvort annað. Ákaft! Vilt! ■—
— Og svo kramdi hún gæfu mína
undir.hælnum á sjer ....
Trítfll: — Já, já, berið þjer yður
að taka þessu karmannlega.
Dólgur: (lítur upp, votur um aug-
un): — Það var um hvítasunnuna
fyrir 26 árum. Við ætluðum út í
skóg að skemta okkur. Iljerna við
þennan bekk liöfðuni við mælt okkur
mót — eins og vant var. Jeg var
heima i herberginu mínu, að fara í
sumarfötin. Það voru ljósgróu sum-
arfötin mín, með fjólubláu röndun-
um. Jeg var koniinn í buxurnar. Þær
voru livítasunnupressaðar — jeg
hafði legið ó þeim uin nóttina. Jeg
hnepti axlaböndunum. Alt gekk vel
— þangað til jeg kom að síðasta
hnappnum, vinstra meginn. Ilann
slitnaði afl (skjálfandi). og með
þessum buxnáhnapp slitnaði ham-
ingjuþráður minn — þann 15. mai
1915 —. Jeg fann nól og enda. Jeg
saumaði. — En jeg varð of Séinn.
Við áttum að hittast hjerna klukk-
an ellefu. Jeg kom tíu minútum yfir
ellefu. Bekkurinn var tómur. Hún
var farin! — — Og sama kvöldið
frjetti jeg, að liún hefði trúlofast
öðrum.
En i hjartanu geymi jeg enn nafn
hennar og minningu.
Tritill: — Kamilla Lúðvígsen.
Dólgur (öskrar): — Kamilla Lúð-
v.... Hvernig vitið þjer það? .... ?
Trítill: Það var jeg, sem sat hjerna
á bekknum þegar hún kom! Það var
jeg, sem fór í skóginn með lienni
og trúlofaðist henni. Það er jeg, sem
hefi átt ellefu börn með lienni, í
þessi 26 ár.
Dólgur: — Hvað segið þjer, mað-
ur?
Tritill (setur sig í kuðung, eins og
tígrisdýr, sem býr sig til stökks,
hvæsir): — Hvað jeg segi? (rjettir
úr sjer): — Hvað jeg segi? (öskrar).
Jeg segi: — Þvi í fjandanum getið
þjer ekki lótið buxnahnappana tolla
á yður, mannskratti!
Finn Bö.
é