Fálkinn - 25.04.1941, Síða 7

F Á L K I N N
APRlL 1940.
Frh. af bls. 5.
og flugvjela kemur til Osló, Bergen
og Stavanger meS meira þýskt lið.
Bretar reyndu að gera áhlaup með
herskipum á Þrándheim þennan dag,
en þaS mistókst. Og sókn þýska hers-
ins frá Osló upp láglendishjeruðin til
hinna austurlensku dala er skerpt.
NorSmenn voru varbúnir, og höfSu
ekki einu sinni náS saman öllu liði
sinu á þessum slóðum, en vjelaher-
sveitir Þjóðverjá og fluglið þeirra
sœkir fram jafnt og þjett.
Þann 12. apríl færast vopnaviðskift-
in á austurlandinu mjög í aukana.
Viðnám Norðmanna fer vaxandi, þvi
að loks nú eru þeir farnir að átta
sig á því, sem skeð hefir. Bretar
reyna að veita Noregi liðsinni með
þvi að gera ákafar loftárásir á Berg-
en, Stavanger og Narvik, en gagn
verður lítið að þeim árásum. Það
var flugvöllurinn i Sola við Stav-
anger, sem Bretar lögðu mesta á-
herslu á að ónýta, enda liggur hann
næstur Bretlandi. í árás á Sola þenn-
an dag var flugvjel skotin niður og
hrapaði brennandi ofan í útjaðar
bæjarins og kveikti þar í húsi. —
Brunnu átta hús til kaldra kola, en
nokkrir menn fórust.
74. apríl. Nú fara Þjóðverjai' að
hertaka liina minni bæi. Þennan dag
kemur þýskt setuliði í bæina Frede-
rikssand, Sarpsborg (pappírsiðnaðar-
bæinn mikla), Askim (þar er mestur
gúmmíiðnaður í Noregi: skóhlífar,
stígvjel og bíladekk) og Kongsberg
— víðáttumesta bæinn i Noregi, þó
að ekki búi þar nema 12.000 manns.
Þar eru silfurnámurnar frægu og í
nútiðinni er bærinn einkum frægur
fyrir það, að þaðan koma bestu
skíðakappar Noregs. Birger Ruud
og bræður hans eru t. d. allir fæddir
og uþpaldir á Kongsbergi. Þennan
dag taka Þjóðverjar Hönefoss, sem
ýmsir íslendingar, er með Bergens-
brautinni liafa farið, kannast við.
En á einni herstöðinni norsku eru
hundrað liðsforingjar og aðrir yfir-
menn, ásamt 1500 hermönnum af-
vopnaðir mótstöðulaust, er þeir sjá,
að vonlaust er að berjast. Áður liafði
þýskt fluglið skotið á Hákon kon-
ung og þingmenn, er þeir voru stadd-
ir á bóndabæ í Austurdal, á undan-
haldi norður dalinn. Flýðu þeir inn
í skógana og norska furan og gr^nið
bjargaði lifi þeirra. í>á skeði það
einnig þessa daga, að tveir bræður
og mágur þeirra voru neyddir til
þess að aka þremur stórum fólks-
flutningabifreiðum, með samtals 140
þýskum hermönnum, frá Osló til
Hönefoss. Þeir skildu eftir brjef,
sem komst í liendur ættingja þeirra
daginn eftir. Brjefið var þess efnis,
að þeir ætluðu sjer að aka bifreið-
unum út af 200 metra háu stand-
bergi við Tyrefjord, til þess að tor-
tíma öllum farþegunum, ásamt sjálf-
um sjer.
Þessum hetjudauða frændanna
þriggja varð ekki gleymt. Eins var
um vörn höfuðsmanns eins norsks
Tronsásen á suðvesturlandinu, skamt
frá Flekkefjord. Hann hafði verið
settur frá starfi í Kristinadssand
fyrir embættisafglöp, en þegar stríð-
ið hófst' safnaði liann að sjer 300
sjálfboðaliðum og lagðist út í skóg-
ana lijá Trons&sen. Þar niður úr
ásnum að norðanverðu er vegurinn
ákaflega brattur og mjög injór, svo
að stórum bifreiðum er mjög óhægt
um að aka þar. Vegurinn er tals-
vert líkur Kambaveginum hjer, eins
og hann var áður en verstu hlykk-
irnir voru teknir af honuin. Þarna
tókst þessum höfuðsmanni að stöðva
alla umferð í 3 vikur. Brynreiðar
Þjóðverja urðu að lúta þar lægra
lialdi gegn honum, því að hann not-
aði m. a. aðferðir Finnlendinga úr
striðinu við Rússa, — að læðast að
brynreiðunum og kasta bensínflösk-
um með eldi inn til stjórnendanna.
Þessari vörn lauk með því, að höf-
uðsmaðurinn með fylgiliði sínu varð
skotgagnalaus. Það er sagt, að eftir
að hann brast högl — því að flestir
voru vopnaðir liaglabyssum, en ekki
riflum — hafi þeir skotið nöglum,
sem þeir náðu sjer í á næstu bæj-
um. —
15. apríl. Stjórn Quislings gefst
upp. Hún hafði lialdið, að vegurinn
til valda yrði ekki eins miklum
þyrnum stráður eins og hann reynd-
ist. Vegna þess, að konungurinn og
stjórn hans eru lians ekki um kom-
in, að stjórna landinu, stefnir justiti-
arius liæstarjettinum saman, til þess
að skipa aðila, er taki að sjer æðstu
stjórn landáins. Skipar hæstirjettur
sjö manna „administrationsrád“ —
framkvæmdaráð, og forseti þess er
kosinn Christensen fyllcismaður í
Akursfylki. Ráðið viðurkendi yfirráð
Þjóðverja í hinum herteknu lijeruð-
um Noregs, og mætti þessvegna all-
mikilli tortryggni konungssinna og
stjórnar framan af. M. a. varð yfir-
biskup Norðmanna, Eivind Berggrav,
liinn frægi kennimaður og rithöfund-
ur, fyrir ómjúku aðkasti af hálfu
fjöldans alls í Noregi.
Það kom þó á daginn siðar, að
þetta norska „administrasjonrád“
vann landinu ómetanlegt gagn. Það
sigldi milli slcers og báru alt sum-
arið, og reyndi að gera þjóðinni
lífið sem þolanlegast — meðan sætt
var. En um inorguninn 25. sept. varð
það að víkja fyrir stjórn Quislings,
sem að visu var höfuðlaus og er það
enn. Quisling sjálfur var ekki í
stjórninni, en því var spáð, að liann
ætti að verða forsætisráðherra eða
„fúhrer“ í Noregi. í hinni nýju stjórn
bar mest á dr. Guðbrand Lunde,
samlierja „Nasjonal Samling“ eða
„N. S.“, en sá fiokkur hafði sem
sljórnmálaflokkur ekki fengið nema
2.8% atkvæða við síðustu þingkosn-
ingar í Noregi. Það var því einræðis-
en ekki þjóðræðisfyrirkomulag, sem
hjer var á ferðinni, eins og vænta
máttr. En dr. Lunde hafði mikið
persónulegt fylgi hjá þjóðinni, því
að rannsóknir hans sem efnafræð-
ings höfðu gert Norðmönnum stór-
mikið gagn. 1 þessari stjórn tók
Jonas Lie, sem áður var nefndur
(vinsæll reyfarahöfundur) við „politi-
minister-embættinu".
Meðan þetta gerðist börðust Norð-
menn á undanhaldi i suðursveitum
Austur-Noregs. Þjóðverjar komust
upp að hinum þreniur stórdölum
Noregs austanfjalls. Og það var heit-
ið á hjálp frá Bretum. Hinn 17. apríl
frjettist það, að herlið frá Bretum
og Frökkum sje komið á land 1
Harstad í Norður-Noregi. En sama
dag kemur sú fregn, að yfirforingi 1.
lierdeildar Norðmanna, Erichsen
hershöfðingi hafi orðið að láta und-
an siga fyrir ofurefli þýsks liðs, og
flúið yfir landamærin til Svíþjóðar
og látið afvopna sig og kyrsetja,
ásamt allri herdeildinni. Þessi lier
sat í Svíþjóð þangað til í sumar
sem leið, að bardagarnir í Noregi
voru hættir. Þá var liðinu veitt heim-
fararleyfi, og fór þá hver heim til
sín — vopnlaus, en í fullum grið-
um af hálfu þýskra yfirvalda í Nor-
egi. —
Hinn 18. apríl reyndi enslct her-
lið að komast í land á Noregi við
Elvegárdsmoen, skamt frá Narvik.
Bretum þótti eitt mestu varða í
Noregi, að hafa málmhöfnina i Nar-
vik á sínu valdi. Það mun sjálst 1
næstu grein um þetta sama efni,
hvernig það fór. (Sú grein kemur í
iok maí, í 21. tölublaði Fálkans).
Næsta dag, 19. apríl, tóku Þjóð-
verjar Hamar herskildi og skutu á
Harstad í Norður-Noregi af herskip-
um sínum. í þýsku fregnunum þann
dag var tilkynt, að Þjóðverjar hefði
skotið niður enskt herflutningaskip,
sem ætlaði að setja lið á land í
Noregi. — Daginn eftir, þann 20.
apríl, gera ensk lierskip ákafa árás
á Narvik, en reyna þó ekki að setja
herlið á land í það skifti. Þennan
dag sökkva Þjóðverjar norska tund-
urduflabátnum „Tyr“ er hann var
að leggja út dufl i Harðangursfirði.
Og þýskar flugvjejar demba íkveikju-
sprengjum yfir Ándalsnes og Nam-
sos, meðan Bretar eru að skipa her-
liði á land þar.
Þann 21. aprll tilkynna Þjóðverjar,
að iáglendið í Austur-Noregi sje
komið á þeirra vald, og að þeir
hafi tekið Lillehammer, sem er stór
sveitakaupstaður í mynni Guð-
brandsdals og Amot, neðan við Aust-
urdal. 22. april komu þau sórgartíð-
indi, að bæirnir Namsos í Þrænda-
lögum nyrðri og Ándalsnes á Mæri
standi í björtu báli. Þeir bæir báðir
brunnu að mestu leyti, enda voru
hús þar úr timbri. Meðan þetta gerð-
ist komst enskt herlið á land í Nams-
ósi (Namsós stendur við mynni
Naumu, sem Naumudalur er við
kendur, og viða er nefndur í ís-
lendingasögum).
23. apríl gera enskar flugvjelar
árás á vestuliluta Oslóborgar og flug-
völlinn við Fornebu. Nokkur hús
eyðilögðust við þessar árásir Og
daginn eftir, þann 24. april er veldi
Hitlers i Noregi austanfjaRs staðfest
með þvi, að hann setur þar landstjóra
sinn, Joseph Terboven, sem æðsta
mann, yfir þeim ’hluta Noregs, sem
Þjóðverjar liafi þegar hertekið. Hann
tekur sjer bústað í sumarheimili
Hákonar konungs, Bygdö Iíongsgard,
skamt fyrir utan Osló, en vill jafn-
framt hafa not af búgarði Ólafs
krónprins, á Skaugum ,sem Wedell-
Jarlsberg greifi, sendiherra Norð-
manna í París, hafði gefið krón-
prinsinum í brúðkaupsgjöf.
25. apríl gera breskar flotadeildir
á ný ákafa árás á Narvik, og gera
miklar skemdir á mannvirkjum þar,
einkanlega bryggjunum. Sama dag
taka Þjóðverjar Sleinker lierskildi,
sá bær er innarlega i Þrándheims-
firði og mikil samgöngustöð Suður-
Þrændalaga. Hernaðarleg þýðing
þessa landvinnings er einkum sú,
að með honum ná Þjóðverjar yfir-
ráðum yfir járnbrautinni frá Þránd-
heimi til Svíþjóðar, um Storlien til
Stockholm.
26. apríl. Hinn nýi landstjóri
Hitlers i Noregi, Terboven, gefur út
tilkynningu til þjóðarinnar. Hvetur
hann allan landslýð til þess að vera
rólegan, forðast öll hryðjuverk og
taka því sem komið sje. Hann segir
í yfirlýsingunni, að fyrsta markmið
sitt sje það, að halda ró, skipulagi
og friði við landslýðinn, og stuðla
að því, að dagleg starfsemi þjóðar-
innar haldi úfram, með líku sniði
og áður var, bæði efnalega og menn-
ingarlega.
27. april. í skeyti frá Berlín segir,
að von Ribbentrop utanríkismálaráð-
lierra hafi lagt fram skjöl, er sýni,
að Bretar hafi fastráðið að gera inn-
rás i Noreg, áður en þýska innrásin
var gerð. Þessi skjöl gefa enga skýr-
ingu á, „liversvegna Bretar ljetu ekki
verða af þvi áformi“, og þessvegna
telja Norðmenn þessa tilkynningu
utanríkismálaráðherrans lygi eina og
uppspuna.
28. apríl. ítalir fara að gerast há-
værir, og markmiðið er það, að fá
Breta til þess að dreifa flotanuin og
senda mörg skip suður í Miðjarðar-
haf, af þeim sem áður voru í Katte-
gat og gerðu Þjóðverjum erfitt um
liðflutninga á sjó til Noregs. „ltalía
getur ekki setið hjá til lengdar í
þessari misklíð (konflikt)“, segir
stjórrimálaritstjórinn Ansaldo, i grein
í blaðinu „Italia“ þennan dag. Og
hann gefur í skyn, að hlutleysi eða
hjásetu ítala muni bráðlega verða
lokið.
2.9. apríl. Á þessum degi ná Þjóð-
verjar samgönguleiðum milli dala
Austur-Noregs, um Tynset, þar sem
vegir mætast milli Valdresdalsins og
Guðbrandsdals. Einnig hafa þeir náð
sambandi við her sinn norðan Dofra-
fjalla, við Stören, sem er járnbraut-
arstöð syðst i Þrændalögum syðri.
Sú framsókn var um Austurdal. Og
i Guðbrandsdal komast þeir að Dom-
bas, en sú brautarstöð er mikilvæg,
því að þaðan liggur liliðarlina niður
á Mæri, að hafnarbænum Ándals-
nes. Hitler eru send tiðindin, og í
sjerstakri tilkynningu fagnar hann
þvi, að sambandið á landi (járn-
brautarsambandið) milli Osló og
Þrándheims, sje í höndum Þjóð-
verja, og sæmir þýska yfirherstjór-
ann í Noregi, von Falkenhorst, ridd-
arakrossi járnorðunnar þýsku.
Þarna lýkur yfirliti yfir helstu við-
burðina í apríl síðastliðnum. Margt
hefir á dagana drifið siðan, en apríl-
mánuður 1940 hefir orðið merk ör-
lagastund í Iifi frændþjóða vorra á
Norðurlöndum. Þessar þjóðir voru
sem sje_farnar að trúa því, að aldrei
kærni liernaður í þeirra lönd. Þæi
voru kallaðar „friðsamlegasti hluti
Evrópu“ og þær trúðu því sjálfar,
að svo mundi verða. Síðasta heims-
styrjöldin, 1914—18, styrkti þær í
þeirri trú. En 9. apríl laust elding-
unni niður í þessi friðsömu lönd,
Danmörku og Noreg. Og Svíþjóð
hefir einnig orðið að súpa beiskar
dreggjar af völdum ófriðarins.
Við Islendingar lentum undir öðru
valdi. Hernumdir urðum við, þessi
eina þjóð heimsins, sem með endur-
lieimt sjálfstæðisins sins lýsti yfir
ævarancli hlutleysi sínu. Ekkert get-
ur sú þjóð gert með „handaflipu“
hvorki til eða frá. En hvað sem
öðru liður, þá óska allir íslendingar
þess, að þeirri skálmöld, sem nú
gengur yfir heiminn, megi þráðlega
linna. Og að þá geti tekist upp sú
samvinna, sem á öllum sviðum lief-
ir verið hraðvaxandi við frændþjóð-
irnar á Norðurlöndum.
Samkvæmt alþjóðaskýrslum er
sykurát meira í Danmörku en í
noklcru öðru landi í heimi. Englend-
ingar eru næstir, þeir eta tvöfalt
meiri sykur en Þjóðverjar, fimmfalt
meira en Spánverjar og tífalt meira
en Búlgarar.
Formaður gistihúseigendafjelagsins
i Chicago hefir tilkynt, að hvenær
sem svo beri undir, að 13 manns
lendi saman i samkvæmi, muni gisti-
liúsin sjá fyrir samkvæmisklæddri
brúðu til að sitja við borðið, þannig
að hjátrúarfullir gestir verði ekki
órólegir.
Togaraskipstjóri frá Capetoxvn
fjekk fyrir tveimur árum í vörpuna
fisk, sein vísindamenn töldu útdauð-
an fyrir 50 miljón árum. Hann vóg
125 pund, hreistið afar gróft og gljá-
andi og sporðurinn tvískiftur. Dýra-
fræðingar neituðu fyrst að trúa þessu,
en fiskinum var haldið til haga og
nú hafa rannsóknir sýnt að hann
tilheyrir tegundinni Cæsacanth, sem
sleingjörfingar hafa fundist af í Baj-
ern. Það merkilegasta er, að fiskteg-
un þessi virðist ekki liafa breyst neitt
í síðustu 250 miljón ár..
Hljóðið heyrist miklu betur að
nóttu en degi, eins, og allir hafa
rekið sig á. Ástæðan til þessa er
sú, að á daginn veldur sólin loft-
straumum og öldukasti í andrúms-
loftinu, og truflar það hljóðöldurnar.
Ctbreiðið Fálkann!