Fálkinn - 31.10.1941, Qupperneq 5

F Á L K 1 N N
5
Koniingshölliii i Búdapest, sem nú er bústaður Horthy’s ríkisstjóra. Hölltn
gnæfir yfir umhverfið og stendur á hæðarbrún skamt frá bakka Dónár.
moð ríkisstjórann í fararbroddi
frá Sigismundarkapellunni í
Budapest að krýningarkirlcjunni
frægu. Hafa þeir í skrúðgöng-
unni merkilegan Jielgan dóm,
nefnilega hægri liönd Stefáns
lielga, sem sagan segir að liafi
fundist óskemd, þegar gröf lians
var opnuð. Þar er lialdin guðs-
þjÓQUsta og siðan lieldur skrúð-
gangan til kapiellunnar aftur. Er
einkennilegt að sjá þessa skrúð-
g'öngu. Þar glitrar á skrautlega
einlvennisbúninga liöfðingjanna,
en sálmarnir, sem sungnir eru,
eru svo miðaldalegir, að manni
finst maður vera liorfinn marg-
ar aldir aftur í tímann.
Einu sinni var Ungverjaland
stórveldi, sem rjeð meiru i
sljórnmálum álfunnar en l. d.
Ítalía gerir nú. Landamæri þjóð-
arinnar og' áhrifasvæði náðu frá
Adríahafi til Svartahafs og Pól-
land og löndin upp að Eystra-
salti voru áhrifasvæði. Þegar
Evrópumenn bjuggust í úrslita-
lcrossferðina gegn'Tyrkjum, sem
ætluðu að hrifsa Evrópu undir
sig, árið 1386, varð Budapesl
aðalv.ígi Evrópulierjanna.
Evrópulöndin sendu alls 80
þús. hermenn gegn Tyrkjum, en
af þeim voru 40.000 Ungverjar.
Tyrkir voru þrefalt mannfleiri,
og biðu’ Evrópunrenn þvi geypi-
legan ósigur, þrált fyrir mikla
lireysti. Eftir orustuna er sagt,
að Tyrkjasoldán liafi látið taka
af lífi tíu þúsund fanga og' var
verið lieilan dag að hálsliöggva
þá. Evrópumenn voru liundrað
ár að jafna sig eftir þessa skelf-
ingu.
Það urðu U-ngverjar, sem nú
urðu að lrálda einir ál'rani styrj-
öldinni við Tyrki. Foriiigi þeirra,
John llunyadi, vann livern sig-
urinn eftir annan á Tyrkjum,
og að launum gaf þjóðin lionum
meira land en nokkur liöfðingi
Jiefir þegið að gjöf, en sonur
lians, Mathias Corvinus, varð
einn af frægustu konungum
Ungverja.
Arið 1456 gerðu Tyrkir nýja
atlögu að Ungverjum og páfinn
Jjoðaði öllum kristnum löndum
nýja krossferð. En konungarnir
dauflieyrðiist við. Jolm Hunyadi,
sem aðeins liafði 50.000 manna
lier, varð að fara einn gegn
Tyrkjum, sem liöfðu 200.000
manna lier, og vanh sigur á
þeim, þar sem nú er Belgrád.
Var þessum sigri tekið með á-
líka fögnuði eins og þegar Tyrk-
ir mistu Jerúsalem í liinum eldri
krossferðum. Ungverjar Iiöfðu
Jjjargað Evrópu undan oki Tyrkj-
ans, og Calixtus páfi þriðji fvrir-
skipaði, að dagsins skvldi minn-
ast með klukknahringingum um
aldur og æfi þaðan i frá.
Þegar við lieyrðum Angelus-
klukkurnar hringja sagði fvlgd-
armaðurinn við mig: Enn hring-
ir Jiin kaþólslsa Evrópa lil minn-
ingar um að við Ungverjar gerð-
um skyldu olckar og hjörguðum
álfunni frá eyðingu! — En jeg
iuigsa með sjálfri mjer: Nú lief-
ir Evrópa sýnt þakklætið með
því að lima sundur Ungverja-
land!
— Ilinir fríðu og föngulegu
madjarar hafa altaf verið bænda-
þjóð. Áður en þeir stórbænd-
ur og áttliagafjötraðir smáljænd-
ur, sem nú liafa fengið frelsi, og
sumpart orðið sjálfseignarhænd-
ur. En þó er ósýnilegur veggur
milli gamla stórbænda-aðalsins
og smábændanna. Þessi ung-
verski aðall lítur mjög stórt á
sig og er einkennilegur i liáttum.
F.n eitt er sameiginlegt með öll-
um Ungverjum: að lialda forn-
um venjum og háttum — það
þvkir sjálfsagður þjóðarlieiður.
Það sem útlendingurinn tekur
einkum eftir í Ungverjalandi er
lífsgleði bændastjettarinnar, fal-
legur klæðaljurður og ýmsir sið-
ir, sem verða raktir af.tur i tim-
ann, til þess að madjarar voru
liirðingjaþjóð. Gömul þjóðkvæði
lifa enn á vörum fólksins og
ýmsir dularfullir siðir eru enn
tíðkaðir í samhandi við búskap-
innn, siðir sem stafa frá lieiðn-
um tímum og enn geymast þó að
þýðing þeirra sje löngu gleymd.
Margir af þessum siðum eru i
samhandi við jólin og svipar
sumum þeirra til gamal-nor-
rænna jólasiða, svo að annað-
livort eru þeir al' sömu frumrót
eða aðfengnir síðar við kynn-
ingu þjóðanna.
í Ungverjalandi er þjóðleg lisl
á liáu stigi og lier hún með sjer
að liún er komin frá Asíu.
Bændakonurnar mála til dæmis
ljómandi fallegar blómamyndir
á stofuveggina lijá sjer. Þær upp-
liugsa sjálfar gerðina, en fara
eldci eftir fyrirmyndum, og mála
með jurtalitum og penslum, sem
þær gera sjer úr einskonar grasi.
Og ungn stúlkurnar sauma alls-
konar myndir í dúka sína.
Listin stendur á sjerstaklega
liáu stigi lijá szeklunum í Sieh-
enbiirgen, en þessum landsliluta
voru Ungverjar sviftir með Tri-
anonfriðnum. Szeklabóndinn
prýðir búsakynni sín með íburð-
armiklum útskurði og málverk-
um, sjálfum sjer til ánægju og
guði til dýrðar, því að liann er
mjög trúrækinn. Sjerstölc alúð
er lögð við garðsliliðið. Illiðið er
einskonar hús á þremur stólpum
og af íburði þess má marka virð-
ingar húsbóndans.. Kringum alt
húsið eru svalir, og þar niatast
fjölskyldan lengst af árinu, því
að ungverskt bændafólk elskar
ir húsfreyjan þjer fvrst og fremst
stásstofuna, þar sem viðhafnar-
sængin stendur í einu horninu,
útskorin og rósamáluð og svo
full af rúmfötum og ábreiðum,
að það nær upp undir loft. En
niundu, að þú mátt ekki fara út
úr stofunni án þess að setjast
niður, því að annars „tekur þú
hvíldina burt úr lnisinu“. 1 ung-
verskum sveitum er mikið- um
þesskonar hjátrú.
Þjóðbúningarnir eru líka sjer-
kennilegir og litskrúðugir. Sjer-
staklega er gaman að sjá ríðandi
smalann á sljettunum í fótsíð-
um, útsaumuðum hvítum káp-
um, með barðastóra hattana,
með fjörðum í. El' það ligur vel
á þeim — og það gerir það altaf
þegar gott er veður — sýna þeir
gestunum fimi sína í lassókasti
og reiðlist.
Á haustkvöldin situr heimilis-
fólkið við eldinn með vinnu sína
og þá segir fulorðna fólkið sögur
frá hirðingjatímunum en unga
fólkið syngur þjóðkvæði, sem
flest eru um ástir.
Víða i Ungverjalandi setja
ungu piltarnir upp „maitrje“
fyrir utan dyr ástmeyjar sinnar
þann 1. maí, eða þeir setja sam-
eiginlegt maitrje upp í miðju
þorpinu og hengja á það mislita
klúta. Hver piltur á að skjóta
niður einn klút og hrópa um leið
nafnið á stúlkunni, sem lioijum
líst best á. Stúlkurnar eru ekki
jafn opinskáar; þær fara króka-
leiðir og beita brögðum. Um jól-
in eiga stúlkurnar til dæmis að
stela sjer hveiti og baka úr því
köku, sem þær geyma eina nótt
i rúminu sínu og gefa síðan pilt-
inum, sem þeim líst á. Þá getur
hún verið viss um að hann bregst
henni aldrei. Og ennþá öruggari
getur hún verið ef hún brennir
ofurlítið af liárinu á sjer og
blandar öskunni í glasið hans
eða ef hún grefur fótsporin sín
upp úr snjónum og fleygir köggl-
unum inn á lilaðið hjá honum.
Síðan heimsstyrjöldina eru
hinir efnaðri bændur í Ungverja-
landi grundvöllur þjóðarinnar,
og þeir liafa sýnt,' að það er
framtak í þeim. Þegar stórbóndi
heldur hrúðkaup eru stundum
boðnir þúsund gestir og veislan
stendur heila viku. Svínum, sauð-
um og nautum er slátrað og
skrokkarnir steiktir heilir, og
haugar af brauði, kökum, pönnu-
kökum, smjeri og osti fara í
svona veislu. Og vínið sem
drukkið er er lieimabruggað
plómuvín. Er það borið fram
með reyktum osti.
Brúðkaup sem þessi eiga .
livergi sinn líka og það er ekki
smáræðis gaman fyrir útlendan
ferðamann að lenda i slíku hófi.
Sá sem upplifir það gleymir ]ivi
aldrei.
Það er enn til siðs víða i Ung-
verjalandi að brúðurin á að stíga
yfir hálmstrá, sem kveikt hefir
brúðkaupið er lialdið í. Og þegar
hún kemur inn á nýja heimilið
sitt á hún fyrst að grúfa sig yfir
eldinn á hlóðunum.
Szeklar liafa þann sið að öll
nýgift hjón í þiorpinu eiga að
ganga á milli húsa í aftureldingu
a 2. dag páska og hiðja um gjal'-
ir. Og fólk gefur þeim það, sem
það getur- verið án, svo að illir
andar hegni þeim ekki fyrir nísk-
una. Er þetta lientug aðferð
frumbýlingum, til þess að safna
innbúi!
Um jólin er gert krossmark
á allar hurðir lil þess að verjast
illum öndum, eins og siður var
forðum á norðurlöndum, og eigi
má taka matinn af jólaborðinu
meðan bátíðin stendur, svo að
ósýnilegar vættir geti fengið
sjer bita. En ýmsir jólasiðirnir
eiga upptök sín i kristni. Til
dæmis ganga börn milli liúsa
nieð eftirlíkingu af Jesúbarninu
i jötunni, og' safna gjöfum. Og
oft leika þau smáleiki þar sem
þau koma eða á götum úti.
Margir siðir miða að því að
safna gjöfum. 1 föstuinngangi
fara börnin í halarófu kringum
lnisin í þorpinu, fáránlega klædd
og beiðast gjafa, svo að ekki
mæði ólán á fólki og fje. Föstu-
inngangurinn er liátíð vorsins.
En það er ekki liægt að segja
frá hátíðum í Ungverjalandi án
þess að minnast á sígauna-hljóm-
listarmennina, því að án þeirra
verður engin hátíð haldin. Si-
gaunar, sem hafa verið ofsóttir
í flestum Evrópulöndum, hafa
fengið friðland i Ungverjalandi
og' hljómlist þeirra hefir sett svip
á ungverskar skemtanir og runn-
ið inn i ungverska menningu
Frh. á bls. 13.
útiveruna.
Fáir þú tækifæri til að hitta
szeklabónda á lieimili lians sýn- verið á, um leið og hún stígur
út úr vagninum við húsið, sem