Fálkinn - 19.06.1942, Blaðsíða 5

F Á L K I N N
Og enn aðrir í suðurborginni.
Loks tókst varðmönnunum að
handsama Rússa, sem var að
kveikja i.
Vindur fór nú vaxandi og eld-
urinn breiddist óðfluga út, uns
reykjarmökkurinn var eins og
þak yfir allri borginni.
Alla þá nótt stóð Napoleon á
virkismúrunum i Kreml og
horfði á — og mælti ckki orð.
Daginn eftir töldu foringjar
hans hann á að liverfa á burt
úr borginni. Hún var orðin eitt
eldhaf — 6—7 kílómetrar i
þvermál.
Bruninn hjelt áfram i heila
viku. All brann nema Kreml. Og
keisarinn hjelt sig þar.
Napoleon var orðfár þessa
vikuna. Hann virðist hafa verið
í annarlegu liugarástandi. Hann
gat ekki trúað þvi, að forráða-
maður þjóðar, jafnvel þó har-
baraþjóð væri, gæti fengið af
sjer að fyrirskipa slik örþrifa-
úrræði — að gera 300.000 þegna
sinna húsnæðislausa í einu vel-
fangi. Og jafnframt l'ór hann að
hugsa um öll þau hiindruð lcíló-
metra landsvæðis með brunnum
þorpum og eyðilögðum ökrum,
sem voru fyrir vestan hann —
á leiðinni heim.
Kornhlöðurnar i Moskva höfðu
verið brendar og flokkar, sem
sendir voru út í sveitirnar lil
þess að safna korni og heyi,
komu lil baka með litinn feng.
í öðrum herferðum liafði Napo-
leon ávalt getað fundið skifta-
vini, sem ljetu liann fá það, sem
hann þurfti, fyrir guil eða seðla.
En í Rússlandi fann liann enga
slíka skiftavini. Hermennirnir
fóru að svelta. Og heraganum
l'ór enn hnignandi.
En samt var Napoleon enn
þeirrar trúar, að sigur lians á
rússneska hernum og hertaka
höfuðborgarinnar væri úrslita-
skref í herferðinni. Svo liafði
jafnan revnst áður. Hann gerði
út sendinefnd til St. Pjeturs-
horgar til þess að bjóða keisar-
anum friðarboð — ofurlítið
hógværara en hann liafði ætlað
sjer að hjóða rí fyrstu.
Það kom sjer einkar vel, að
veðráttan var hagstæð. 1 októ-
ber var indæll veður,' svalt á
morgnana, en sól og logn allan
daginn. Einu sinni kom dálítið
fjúk, en svo hlýnaði aftur.
Svo liðu vikur, en ekki kom
neitt svar frá zarnuni. Og það
varð ljósara er á leið, að þaðan
mundi tæplega svars að vænta.
Napoleon liafði all á liorn-
um sjer og gerðist uppstökkur
og æstur. Hann kallaði hers-
höfðingja sina á fund og til-
kynti þeim, að hann mundi
halda liði sínu lil St. Pjeturs-
borgar. Ákvarðanir Napoleons
höfðu jafnan áður verið óhagg-
anlegar og endanlegai-. En þessi
áætlun var óframkvæmanleg.
Samgöngukerfi hersins var þeg-
ar að því komið að bila, og
veturinn var að ganga í garð.
Hershöfðingjarnir töku ekki lil
5
andsvara eða mótmæltu jiessu
áformi, heldur drápu þeir það
öllu fremur með þögninni. Þvi
var ekki sint frekar.
Að lokuin var jiað augljóst
orðið — jafnvel Napoleon sjálf-
um — að nú var ekki annars
úrkostar en að reyna að snúa
beimleiðis. Og svo hófst heim-
förin þann 18. olctóber. Und-
anhaldið!
Meiri liluti bins mikla liers,
sem hafði larið austur yfir
Niemen hafði aldrei komist lil
Moskva. Nokkur hluti hans hjelP
vörð um samgönguleiðina aust-
ur og hafði verið settur til
gæslu í borgir og bæi á leiðinni.
Margir liöfðu látið lífið í smá-
skærum og flokkavígum, en j)ó
lágu fleiri dauðir á vígvellin-
um í Borodino. Herinn, sem nú
hjelt á burt frá Moskva, var
ekki nema um 100.000 jnanns.
Og vfir 1100 kilómetra leið
var til Niemen. Hver spottinn
öðrum likur. Landið ekki ó-
svipað sljettunum í Kansas —
endalaus sljettan ómælanleg
framundan, svo ofurlítil alda,
þannig að landið virðist enn
sljettara á eftir. Flekkótt af
skÖglendishólmum, með straum-
lausum ám og lækjum, sem
liðuðust sitt á bvað um víðáttu-
mikil mýrlendin.
Vegurinn lá þráðbeint án
j)ess að nokkursstaðar brevtti
um stefnu. Svo langt sem aug-
að eygði mátti sjá lest al' fall-
byssum og vögnum, sem mjak-
aðist áfram. Og fótgönguliðið
jjrammaði á báðar hliðar. Með
útjöðrum Jæss fór riddaraliðið.
Vel skipulagður ber - enn sem
komið var.
Undir eins í byrjun heimferð-
arinnar liafði verið lítið um
matýæli. En nú varð liver ein-
stakur ekill að hafa góðar gæt-
ur á hestum sinum, að þeir væri
ekki teknir og drepnir til mat-
ar — þó að ekki væri mikið
ket eftir á þeim beinum. IIvc-
nær sem herinn rakst á kofa
með stráþaki, var liálminum
flett af þakinu, til j)ess að gefa
banhungruðum liestunum.
Þar sem herinn liafði farið
um var vegurinn alþakinn ým-
iskonar ránsfeng, sem hermenn-
irnir höfðu skilið eftir — fal-
legum bókum, mýndum og silf-
urmunum. Og nú var lika far-
ið að skilja eftir vagna og fall-
byssur, þvi að læsta skorti til
])ess að draga. En þó höfðu
Frakkar enn bolmagn til að
hrinda af sjer árásum Rússa,
sem ellu þá og gerðust nær-
göngulir.
Drungi lagðist yfir þessar
hersveitir, sem voru á heim-
leiðinni. Það var hræðilegur
dagur er ])ær fóru um Borodino
í vesturleið. Þarna voru enn lík
35.000 Frakka og 40.000 Rússa,
úldin og sundurtætt af úlfun-
úm.
Og' J)á kom veturinn skyridi-
lega i algleymingi.
Kvöldið 5. nóvember lagðist
lierinn fyrir í tjaldbúðum i
mílnalangri röð meðfram veg-
inum. Þá fór að livessa og sí-
herti á veðrinu. Vindurinn bljes
af norðaustri ofan frá hinum
frosnu túndrum norðurhjarans
og á þúsund milna svæði var
ekkert ljall til að veita honum
viðnám eða draga úr honum.
Og það 'snjóaði æ meira er a
leið nóttina. Snjóinn skóf og
eldurinn í tjaldbúðunum drapst
viðar og víðar. Og kuldinn varð
meiri en þessir Frakkar liöfðu
nokkurntíma haft kynni af áð-
ur. —
Fjöldi manna kól í hel jæssa
nótl. Og upp frá því losnaði
herinn ekki nokkra stund úr
greipum rússneska vetrarins/
Vistaþjónusta hersins fór öll í
mola. Eina leiðin til J)ess að ná
i nokkurn matarbita var sú að
hverfa út úr gönguröðinni og
reyna að komast út i sveitina
lil J)ess að ná sjer i æti. Og nú
fór hin langa hersveitaröð að
bresta og skiftist í smáhópa og
liver hópur fór sina leið, eftir
eigin geðj)ótta.
Það hefir verið sagt að Napo-
leon liafi liðið hungrið ag neyð-
ina með hermönnum cínum. En
það gerði hann ekki. Hann var
jafnan i heitu tjaldi og át sig
saddan af nautasteik og sauða-
keti, át hveitibrauð og drakk
meira að segja burgundarvíns-
tegundina, sem lionum J)ótti
best. Hann ók í vagni dúðaður
i loðskinnum. Stundum hristist
vagninn ákaflega er hjólin fóru
vlir liggjandi menn á veginum,
frosna lil bana —- eða suma
ekki að fullu dauða.
Ney marskálkur var hetjan í
hópi yfirboðaranna á undanhald-
inu, því að lianri stjórnaði öft-
ustu hersveitunum og varði her-
inn gegn hinum snöggu skyndi-
árásum Rússa, sem eltu flóttann.
Einu sinni var Ney viðskila við
aðalherinn. Napoleon ljet ekki
nema staðar eða reyna að ná
sambandi við bann á ný. En
um síðir tókst marskálknum að
ná sambandi við meginherinn
aftur, með snildarlega skipu-
lagðri skyndiárás.
Kósakkarnir voru mesta plága
llersins mikla. Þeir voru seigir,
loðnir og skeggjaðir upp undir
augu. Voru þeir með húfur úr
gæruskinni og i gæruskinnsúlp-
um og litlu hestarnir þeirra voru
vel loðnir lika. Þeir voru klof-
stuttir og hjólbeinóttir og' virt-
ust vera grónir við hestinn sinn.
Höfðu J)eir löng spjót að vopni
og ráku upp öskur er J)eir gerðu
atlögu. Þeir höfðu J)að til að
fela sig í skógunum og gera svo
skyndiatlögur að köldum og
þreyttum mönnum, sem voru að
leila sjer að mat, eða sátu við
elda og ornuðu sjer. Stundum
afklæddu þeir J)á, sem fjellu í
hendur þeirra og ráku J)á alls-
nakta á undan sjer J)angað til
þeir duttu niður dauðir.
Og enn kólnaði. Kuldinn varð
30—35 stig. En samt svitriuðu
hermennirnir í þessum kulda,
er J)eir börðust áfram gegnum
fannkyngið. En á nóttinni er þeir
lögðust fyrir beingödduðu rök
fötin utan á þeim. Enda varð
hóll af líkum eftir í hverjum
tjaldstað.
Leiðin var vörðuð vögnum og
fallbyssum, sem skilja varð eftir.
En fáir hestar voru skildir eftir.
Það mátti telja í þeim rifin í
langri fjarlægð og þeir riðuðu,
þar sem J)eir fetuðu brautina.
Hópur af liermönnum gekk á
eftir hverjum flutningsvagni
eða fallbyssu. Þegar hestur gafst
upp þustu mennirnir að lionum
og brytjuðu hann niður án J)ess
að drepa hann fyrst. Og þeim
lenti i stympingum, er þeir
reyndu að komast að hestunum
til Jæss að drekka úr þeim heitt
blóðið.
Margir urðu ósjálfbjarga vegna
snjóblindu; aðrir urðu vitskertir.
Stundum reyndu menn að
lijálpa þeim fjelögum sínum,
sem gáfust upp og fjellu í val-
inn og voru að frjósa til bana.
En þeir báðu að jafnaði um að
lofa sjer að vera kyrrir — lofa
sjer að sofa.
Síðustu vopnaviðskiftin á leið-
inni, sem kalla mætti orustu,
urðu við Beresina-fljól. Frakk-
ar liöfðu vonað að geta komist
vfir það á is. En J)að var J)á á
milli skara, með miklum jaka-
burði.
Tóksl verkfræðingadeildinni
að koma tveimur trjebrúm yfir
fljótið, en bakliðið varðist Rúss-
um á meðan með mestu erfiðis-
munum. Um stund tókst ferðin
vfir ána nokkurnveginn skipu-
lega. Keisarinn komst heilu og
höldnu vestur yfir ána. en J)á
brotnaði önnur brúin og hrátt
komst allur herinn í uppnám,
J)ví að nú þyrptust allir að hinni
brúnni, liver sem betur gat og
engin stjórn var á neinu. Rússn-
esku fallbyssurnar plægðu geira
i mannfjöldannn, því að skot-
skífan var góð liálfrar mílu
breið og tveggja milna J)ykk.
Sagt er að um vorið hafi tólf
J)úsund lík verið hirt við Bere-
sina.
En fyrir vestan ána reikuðu
leifar hersins áfram vestur.
Það varð enginn sameiginleg-
ur endir á þessari raunasögu,
heldur gerðust úrslitin í mörg-
um smærri þáttum, er hinir ban-
liungruðu smáhópar J)rotinna
og kalinna manna urðu að gcf-
ast upp fyrir kósakkasveitunum.
Það er ekki vitað hve margir
hermenn komust vestur yfir
landamæri Rússlands. En í J)eim
her, sem kom til Königsberg
með nokkru skipulagi, voru að-
eins J)úsund manns.
Iíeisarinn var ekki í þeim hop.
Hann flýði dulbúinn á undan
hernum til Parísar í deseml)er.
Við förunaut sinn á þeirri leið
talaði liann einkum smánarorð
um Englendinga. Og hann lagði
ný ráð á um að gera útaf við
Frh. á bls. 6.