Fálkinn - 03.07.1942, Side 3

FÁLKiNN
3
Prófessor Jac. S. Worm HfiUer.
VIKUBLAÐ MEÐ MYNDUM
Ritstjóvi: Skúli Skúlason'.
Framkv.stjóri: Svavar Hjaltested
Skrifstofa:
Bankastr. 3, Reykjavík. Sinii 2210
Opin virka daga kl. 10-12 og 1-6
Blaðið keniur út hvern föstudag'
Allar úskriftir greiðist fyrirfram
Aaglýsingaverð: 30 aura millím.
HERBERTSpren/.
SkraðAarafiankar.
Við íslendingar höfum ástœðu til
að minnast lengsta dags ársins, þeg-
ar lesbjart er um miðnætti jafnvel
hjer á Suðurlandi og þegar sólin
gengur ekki undir á nyrstu töngum
íslands. Þessir löngu dagar eru end-
urgjald fyrir liinar löngu nætur, sem
við lifum að vetri til, og huggun
þeirra, sem láta sjer liða illa i
skammdeginu er aðeins ein: tilhugs-
unin um endurgjaldið —- löngu,
björtu dagana.
Við heyrum svo mikið núna um
myrka daga, jafnvel á sumarsins
lengstu dögum. En einmitt þaðan,
sem skammdegið fær að ríkja um
Jónsmessuna, koma menn, sem þrátt
fyrir myrkrið tala máli ljóssins og
tiinna iöngu daga. Menn sumarsins
— menn vonarinnar.
Skáldið Nordahl Grieg hefir dval-
ið hjer á landi undanfarnar vikui,
og fengið tækifæri til að túlka fyrir
oss, hvernig vonin vakir í brjóstum
Norðmanna. Glæsilegri fulltrúa þess,
sein ekki er liægt að myrða i manns-
sálinni, gátum við ekki fengið. Enda
hefir hann ekki aðeins heillað þá,
sein átt hafa því láni að l'agna, að
hlusta á hann — hann hefir löfrað
þá.
Og fyrra mánudag kom hingað
til lands annar góður talsmaður
þeirrar þjóðar, sem okkur er skyld-
ust, og sem allar þjóðir dá. Prófess-
or Jac. S. Worm-Miiller er kominn
hingað, og hefir dvalið lijer um lirið
og haldið liáskólafyrirlestra, auk
annara fynrlestra, sem hann hefir
flutt í stærri sölum. Próf. Jac. S.
Worm-Miiller hefir í fjórum erind-
um núna í vikunni, sagt bæði lönd-
um sínum hjer og okkur íslending-
um frá því, sem gerst hefir i Nor-
egi og' ineð Norðmönnum erlendis
síðan svarta daginn, 9. april 1940.
í annari grein hjer í blaðinu, er
vikið að þessum fyrirlestrum próf.
VVorm-Mullers, og sagt litið eitt frá
efni þeirra. Út i það verður því
ekki farið lijer. En í sambandi við
lengsta dag ársins getur enginn var-
ist þess, að taka undir með prófess-
ornum, þegar liann sagði í einu er-
indi sinu: Við höfum iinnið mikið
nieð jiessu lika. Við liöfum fundið
sál okkar, við fundum, hvað Nor-
egur er.
Um jiessar mundir er kosninga-
hríð háð lijer á landi, mjög grimmi-
leg að vanda, og jafnvel enn ein-
beittari en um langt skeið. Þess
ættu menn að minnast núna, í öll-
um gauraganginum, að sú stund
kemur kanske einhverntima, að ts-
lendingar verða að standa saman.
Sama daginn sem skáldið
Nordahl Grieg las upp lijer í
liáskólasalnum, mánudaginn
annan en var, kom hingað til
lands einn glæsilegasti fulltrúi
háskólans í Osló, próf. Worm-
Múller, maðurinn sem hefir
skrifað m. a. siglingasögu Nor-
egs — og hina gömlu sögu ís-
lands í þeim efnum um leið.
En það var ekki til að skriía
i.un hinar gömlu siglingar, sem
liann er kominn hingað nú.
Hann segir nýja sögu í fyrir-
lestrum þeim, sem liann hefir
lialdið hjer á háskólanum
sögu Noregs, eftir 9. apríl. Hann
fór ekki úr landi fyr en í
október 1940, en alt það suraar
dvaldi hann í Osló og var einn
þeirra kennara háskólans, sem
byrjaði að halda fyrirlestra þá
uin haustið. Hans fyrirlestra-
flokkur þá var um árið 1905,
en snerist þó í rauninni urn
nýja vlðhurði. En það varð að
hafa feluliti á öllum hlutum i
Noregi þá og dugði þó ekki
til.
Fyrsti háskólafyrirlestur próf.
Worm-Múllers var á mánudag-
inn var. Þá talaði hann um
það, sem gerðist í Noregi frá
LENGSTA STRENGBRAUT
í HEIMI.
Fyrir skömmu var fullgerð i Sví-
þjóð nýstárlegt mannvirki, bæði að
því er stærð snertir og ýmsar tækni-
legar nýjungar. Þetta er strengbraut,
sem ein stærsta sementgerð Svi-
þjóðar, Skánslca Ccmentakticbolagct,
hefir lagt, til flutninga á kalksteini
frá námunni til nýrrar sementgerð-
ar, er fjelagið hefir sett upp í Köping
í Mið-Svíþjóð. Hún er 46 kílómetra
löng og getur flutt 4000-tonn kiló-
metra á klukkustund og mun það
vera meira en nokkur strengbraut
i lieimi getur flutt.
Áður en afráðið var að leggja
þessa strengbraut gerði fjelagið ná-
innrásinni og um sumarið alt
til þess að norska „administra-
sjonradet“ varð að láta af völd-
um. Þó merkilegt megi lieita,
er það ókunnugur þáttur úr
hinni nýju Noregssögu, þvi að
alt var þá kúgað og bæll í Nor-
egi, — öll blöð þess lands kom-
in undir þýska ritstjórn og þvi
um líkt. En þetta sumar gerist
sá merki þáttur, sem er undir-
staða undir því, sem Noregur
er í dag. Það átti að larrvp. Nor-
eg, fá norsku þjóðina lil þess
að beygja sig og brjóta sina
eigin stjórnarskrá, afsegja kon-
unginn og játast undir bina
„nýju skipan“ Evrópumálanna.
Og því var hagað þannig. að
einmitt meðan sigurvinningar
Þjóðverja voru sem mestir á
meginlandinu, var ráðist sem
harðast að Stórþinginu norska.
I öðrum fyrirlestri sínum tal-
aði próf. Worm-Múller svo um
Noreg eftir 25. sept. og til þessa
dags. Um hina undraverðu bar-
áttu þjóðarinnar eftir að hún
var vöknuð, eftir að hún skildi,
hvað var að gerast.
Og í liinum þriðja talaði hann
loks um starf þeirra manna,
sem fylku sjer kringum norsku
stjórnina í London, og sem nú
liafa myndað svo sterka heild
til þess að berjast baráttunni
fyrir því, að komast heirn í hið
endurborna frjálsa land — hinn
nýja Noreg, sem rís aftur að
lokinni martröðinni, sem á hon-
um livílir nú.
Próf. Sigurður Nordal bauð
vin sinn og stjettarbróður vel-
kominn áður en liann Iióf máls
á mánudaginn var. Væntanlega
gefst síðar tækifæri til þess að
lesa hjer í Fálkanum þau orð,
er hann mælti, og ennfremur
mun koma í blaðinu ág'rip af
hinum gagnmerku og stórfróð-
legu fyrirlestrum prófessors
Worm-Múllers.
kvæmar áætlanir um, hvaða flutn-
ingatæki yrði ódýrast að nota af
þessum fjórum: járnbraut, skipa-
skurð, bilveg eða strengbraut. Járn-
brautarleiðinni var þegar hafnað
vcgna þess að bæði stofnkostnaður
og reksturskostnaður yrði of mikill.
Skipaskurðsleiðin strandaði á þvi,
að fjögra mánaða stöðvun lilaut að
verða á hverjum vetri vegna isa-
laga, og því ekki liægt að reka
kalksteinsnámuna þann tíma. Að
nota bifreiðar liafði þau hlunnindi
í för með sjer, að flutningabifreið-
ar fengust ineð mjög lágu verði, en
reksturinn hefði orðið mjög dýr
vegna þess, live mannfrekur liann
hefði orðið. Eftir itarlegar áætlanir
reyndist strengbrautin verða ódýr-
asta úrræðið. Með þeim hætti var
kostnaðurinn áætlaður 98 aura á
tonnið fyrstu tiu árin, en lækkar
þá ofan i 46 aura. Til samanburðar
má geta þess, að flutningskostnaður-
inn hefði orðið kr. 3.79 með bif-
reiðum. Þannig var sparnaðurinn á
flutningskostnaði talinn alls um ein
miljón krónur • á ári, með þvi að
nota strengbrautina, og enn meiri
eftir að brautin liefði verið af-
borguð — á næstu tíu árum.
Sænska strengbrautalagningafjelag-
ið A/B Nordströms Linbanor í
Stockholm, tók að sjer verkið og
lauk því á 1% ári. Er strengbrautin
bygð með nýrri aðferð, sém Erik
Widen, yfirverkfræðingur þessa fje-
lags, hefir fundið upp. Eitt i upp-
finningu hans er það, að vagnarnir
hlaða sig og tæma sjálfkrafa, svo
að ekki þarf nema örlitinn mann-
afla við flutningana. Brautin skift-
ist i fjóra aðalkafla og er hver
þeirra um 10% km. á lengd. Ilefir
hver kafli sina dráttartaug og raf-
magnsvindu. Tveir rafhreyflar eru
saman á miðri leið og reka þeir þá
tvo kafla brautarinnar, sem næst eru
miðju, en tveir eru við endastöðv-
arnar. Rafhreyflarnir eru aðeins
540 bestöfl hver, en ral'taugar á
milli þeirra, svo að hægt er að
setja þá á hreyfingu alla í einu.
Vagnana — eða ,,kláfana“ er hægt
að stöðva eigi aðeins frá aflstöðv-
unum, heldur og frá ýmsum eftir-
litsstöðvum víðsvegar meðfram
brautinni. Sjerstakur útbúnaður er
til þess, að strengirnir sjeu jafnan
með sömu þenslu, hvort sem heitt
eða kalt er í veðri. Til þess að
spara rekstursaflið sem mest hefir
verið dregið úr núningsmótstöðunni
eins og hægt er, m. a. með þvi að
nota 6.200 SKF-kúlu- og keflalegur
á öllum hjólum.
Á tveimur stöðum fer brautin yfir
skipaskurð og olli það sjerstö^um
vandkvæðum. Þar sem brautin fer
yfir Árboga-á urðu skip með 26
metra hæð yfir vatnsborð, að geta
siglt undir strengbrautina. Varð þvi
að reisa 33 metra háa stöpla á ár-
bökkunum og á milli þeirra er 150
metra haf. Þar sem brautin. liggur
yfir Hjalmaren varð að komast yfir
3 kílómetra breitt sund og liæðin
mátti ekki vera minni en 30 metr-
ar. Þessvegna voru 45 metra háir
stöplar bygðir úti i vatninu. Lengsta
haf milli stöpla þarna er 450 metr-
ar. Á allri strengbrautinni eru 235
stöplar, og eru þeir gerðir úr járn-
bentri steinsteypu.
Eins og sakir standa getur streng-
brautin flutt 63 tonn á klukkustund
með því að nota 510 vagna, en af-
köstin verða aukin u,pp í 90 tonn.
Vagnarnir eru 4 tíma og 40 minút-
ur að fara þessa 42 kílómetra.
Strengbrautin hefir kostað 4 milj-
ón krónur og hefir nú verið i notk-
un í tíu mánuði og reynst ágætlega.
NÝTÍSKU
SJÓMANNAHEIMILI
í STOCKHOLM.
í marsmánuði í vor var óvenju-
lega fullkomið nýtísku sjómanna-
heimili opnað i Stockholm. Hefir
það verið reist fyrir samskot og er
i nýju húsi, me'ð ágætu útsýni yfir
höfnina i borginni. Þar er m. a.
stór lestrarsalur með bókasafni er
telur 4000 bindi, kenslustofur, þar
sem námskeið i ýmsum fræðum eru
haldin, veitingaskáli, stór leikfimis-
salur með steypuböðum, samkomu-
salur með hljómmyndasýningartækj-
um o. s. frv. Ennfremur er þarna
nýtisku þvottahús, þar sem sjó-
menn geta látið þvo föt sín meðan
þeir eru í höfn. Sjómannastofnunin
er opin sjömönnum allra þjóða ó-
keypis. Ilún var vigð af erkibiskupi
Svia i viðurvist konungsfjölskyld-
unnar og stjórnarinriar.
Frh. á bls. 1't.
Frá Svíþjóð.