Fálkinn - 14.01.1949, Blaðsíða 4

FÁLKINN
Fíla-skólinn
EFTIR R. F.
SANDFR —
í FORNÖLD þekktu þjóðirnar við
MiSjarðarhaf fílinn og notuSu liann
í hernaSi. En hvaSan kom hann?
Snemma á 3. öhi f. Kr. sást fíll í
fyrsta skipti í Ítalíu. ÞaS var
Phyrros, konungur i Epiros, sem
hafði haft meS sér fíla, til þess að
hjálpa Grikkjum i Lucaniu. Og
Rómverjum fannst þessar „lúkan-
isku kýr“, sem þeir kölluSu filana,
vera iiræSiiegasta hergagniS, sem
Phyrros hafSi með sér. Þegar Karþa-
gókappinn Hanníbal komst norður
að Rhone árið 218 f. Iír. hafði
hann 37 fila með sér. Til þess að
koma þeim yfir djúpa og straum-
þunga ána, lét liann smíða fleka, sem
liann tyrfði. Þeir voru settir fram
af bryggjum er voru við árhakk-
ann og fílarnir lokkaðir út á þá.
En Polybius segir frá þvi, að þegar
flekarnir fóru að lireyfast urðu fíl-
arnir hræddir og stukku sumir
þeirra í ána, og „indversku knap-
arnir á þeim drukknuðu".
Þessi ummæli eru athugunarverð.
Yoru fílarnir frá Indlandi? ÞaS er
margt sem mælir ineð því að fílar
Karþagómanna hafi verið frá Af-
ríku en ekki Indlandi. Sama er að
segja um filana, sem Ptolomeus
Philadelphus hafði áður tamið í
Egyptalandi með aðstoð indverskra
tamningamanna. En hvað sem því
liður þá lagðist það niður að temja
afrikanska fíla eftir fall Karþago og
Róm, og liófst ekki aftur fyrr en á
þessari öld, i belgiska Kongo.
Við fyrstu tilraunina, sem gerð
var, var sambandið við Indland end-
urnýjað, en þar hafa menn tamið
fíla frá ómuna tið. Það var Leo-
pold II. liertoginn af ’Brabant, sem
átti hugmyndina að ]iví að flytja
inn indverska fíla og koma upp
tamningastöð í Mið-Afriku. gerði
hann sér von iim að geta haft gagn
af fílunum til flutnings. Og þeir
voru ónæmir fyrir Ise-tse-flugunni.
Árangurinn af starfi hans varð sá
að fjórir indverskir fílar lögðu upp
frá Dar-es-Salaam í júlí 1879. Eftir
eitt ár voru þeir allir dauðir.
Tuttugu árum síðar var ný til-
raun gerð og tókst hún betur. Leo-
pold liafði frétt.af ungum fíl, sem
hafði verið taminn á trúboðsstöð í
frönsku Vestur-Afríku. Majór einn,
Laplume hafði enga reynslu í þessu,
Kongo var sendur til að rannsaka
málið. Konunginum leist vel á skýrsl
una sem hann fékk frá Laplume,
og fól honum nú að koma upp fila-
tamningastöð í norðanverðu Kongo.
Laplume afði enga reynslu i þessu,
liann var aðeins veiðimaður. En
liann lærði smátt og smátt. í árs-
lokin 1900 hafði hann veitt 7 unga
fíla — of unga, þvi að þeir drápust
allir. En 1902 liafði honum tekist
að temja þrjá og 1907 hafði „skól-
inn“ 25 fíla. Hann liafði flutt sig
um set einu sinni, og 1927 flutti
hann enn, til Gangala-na-Bodio við
Dungufljót. Sama ár byrjaði stjórn-
in að selja tamda fila. En hitt var
venjulegra, að fílarnir væri leigðir
til ýmissa verka. Árin 1942—44’ voru
fílarnir, sem hið opinbera liafði
meðgjörð með, um 70 alls. Þar eru
taldir 20—30 fílar, sem leigðir voru
út til skógarvinnu og tii vinnu á
plantekrunum. Árið 1944 voru 15
af fílunum í Gangala-na-Bodio „að-
stoðarkennarar“, þar, á meðal ald-
ursforsetinn, sem veiddur hafði ver-
ið 1902, en lærisveinarnir voru 7;
það ár voru veiddir 25 ungir fílar.
1945 voru veiddir 40 og i febrúar
í hittifyrra 29.
Gangala-na-Bodio er eini l'ílabú-
garðurinn í Afríku og er afskekktur,
en stendur á fallegri liæð. Sér þar
yfir Dungufljót, sem liðast fram hjá.
Bærinn er á stórri sléttu, vaxinni
steppugrasi. Fyrir norðan liggur
Barambassléttan, sem er um 4750 fer-
km. Þegar ég kom i „skólann“ hafði
bústjórinn, Louwers, um 50 fíla að
hugsa um. Fyrst þegar ég sá þá
var verið að smala þeim til að baða
þá. Þeir eru baðaðir um 5-leytið á
hverjum degi og þótti það auðsjá-
anlega gott. Þeir léku sér eins og
krakkar. Hver fíll hafði sinn knapa,
eða mahout. Þeir eru ótrúlega fim-
ir að sitja fílana, er þeir busluðu
út í vatnið þangað til lítið stóð upp
úr. Meðan á‘ því stendur eru þeir
skrubbaðir. Þegar baðinu var lokið
ráku knaparnir þá heiin. Hver þeirra
hefir staf með beittum stálkrók á
endanum, og eru þeir notaðir til að
stjórna fílunum. Á nóttinni voru fíl-
arnir liafðir í girðingu undir beru
lofti. Það var fljótlegt að binda þá.
Er keðju læst um hægri framfót og
annarri um vinstri afturfót. Nákvæm
stundatafla er fyrir allan sólar-
hringinn. Klukkan 0 er blásið i
lúður og koma þá piltarnir með
kvöldmatinn handa fílunum, stór
föng af laufi, gras og muldar kart-
öflur.
Það var orðið dimint þegar ég
fór úr girðingunni með mr. Louw-
ers. Hann og kona hans voru eina
Evrópufólkið þarna og tóku þau
mér innilega. Eftir kvöldverðinn
sagði hann mér márgt um fílana, og
íivernig þeir væru veiddir. Kring-
um Gangala-na-Bodio er ágætt að
veiða fíla, því að þar er savanna-
gróður og mikið af ám og mýrar-
sundum. Skógur er þar lítill. Þurrka-
tíminn er frá janúar til apríl og
hesti veiðitíminn er febrúar og
mars. Vegna steppubrunanna er þá
litið af hágresi og litið vatn i án-
um. Menn eru bæði gangandi og
ríðandi við fílaveiðarnar og eru
þeir veiddir með snörum og skot-
um. Keddahm, indverska veiðiaðferð
in, sem er í því fólgin að reka
fílana inn í brennandi girðingu, er
ekki notuð í Ivongo því að liún þyk-
ir of dýr. Hægt er að veiða fíl án
þess að skjóta einu einasta skoti,
en venjulega er gefið árásarmerki
með því að skjóta af byssum. Þá
kemur hreyfing á filana, sem menn
liafa auga á.
Veiðimennirnir hlaupa nú, undir
vernd yopnaðra manna, svo nærri
fílunum sem þeir komast og ná
haldi á rófunni á síðasta fílnum í
flokknum, en aðrir bregða böndum
um afturlappirnar á lionum. Þetta
er hættulegt verk og þeir innfæddu,
sem vinna það, mega ekki hika.
Enda eru þessir veiðimenn þaul-
æfðir. Nú er fillinn bundinn for-
svaranlega við tré. Og nú eru að-
stoðárkennararnir, tveir tamdir fil-
ar, leiddir fram. Villti fíllinn er
bundinn milli þeirra og fluttur lieim
á bæ.
Filarnir, sem veiddir eru á þenn-
an hátt eru frá 1.5 til 1.8 metra háir,
og 10—45 vetra gamlir. Þeir eru á
þeim aldri, að ekki er of seint að
kenna þeim og ekki of snemmt að
taka þá undan móðurinni. Ekki þarf
að ala þá lengi áður en byrjað er að
kenna þeim. Gagnstætt því, sem
venjulega er sagt, er Afríkufíllinn
venjulega námfús og þægur. En
tamningin tekur ekki minna en 8—•
10 mánuði og krefst mikillar þolin-
mæði. Aðferðin sem notuð er, er sú
samá sem indversku mahoutarnir
nota. Þeir kenndu afríkönsku tamn-
ingamöhnunum þá tækni, sem not-
uð hefir verið i Indlandi öldum
saman. Meðal annars kenndu þeir
þeim „fílamálið", sem dýrin aðeins
skilja þegar talað er við þaú með
sérstökum hreim. í Kongo er kennt
bæði með því að verðlauna ])að sem
vel er gert og refsa fyrir það sem
il!a er gert. Það er farið vel að
þeim og ekki krafist ol' mikils af
þeim fyrst í stað, þvi að fíllinn er
viðkvæmur þó að hann sé durgslega
vaxinn. Með hjálp „aðstoðarkennar-
ans“ er fílnum nú kennt, þar sem
hann stendur i tjóðrinu. Eftir mán-
uð er hann farinn að sætta sig við
að menn komi nærri lionum, sér-
staklega sá, sem á að vera lcnapi
hans. Kennsluaðferðin er indversk.
Á hverjum morgni safnast margir
menn kringum filinn og syngja.
Samtímis er gælt við fílinn og hon-
um gefnar sætar kartöfur, bananar,
ananas eða sykurreyr. Svo kemur
að því að maður sest á bak honum
og situr þar meðan sungið er og lill-
inn étur. í lok annars mánaðarins
þefir fíllinn lært að leggjast og standa
upp samkvæmt skipun. Fæturnir eru
allir bundnir saman og með því að
herða hægt á böndunum fæst fíllinn
til að leggjast á hnén. Ilann lærir
líka að taka upp smádót með ran-
anum og rétta knapanum það. Eftir
fimm mánuði hefir lionum lærst
að lireyfa sig rétt. Ilann er bund-
inn við tamdan fíl, sein neyðir hann
Stærsta sprengjuflugvél heimsins, ameríska vélin B—36, sést hér á flugi yfir hafnarkvíunum
í San Francisco, þar sem fjöldi skipa lá tepptur vegna verkfalls■