Fálkinn - 18.02.1949, Síða 11

FÁLKINN
11
KROSSGÁTA NR. 716
Hlorðnrseta
Eftir dr. Jón Dúason.
Lárétt, skýring:
1. Treður, 5. bælis, 10. ver, 12.
lok, 14. karlfuglar, 15. kona, 17. litl-
ar, 19. sarg, 20. kirkja, 23. fótabún-
að, 24. ungviði, 26. lilifir, 27. verð-
ur, 28. yfirstéttar, 30. l>rep, 31. fugl,
32. nákomna, 34. málhelti, 35. elleg-
ar, 36. atyrða, 38. fletta, 40. stein-
tegund, 42. farartæki, 44. eldsum-
brot, 46. stétt, 48. efni, 49. ránfugl,
51. á fætinum, 52. stök, 53. vel úti-
látnu, 55. þjóta, 56. einstigi, 58.
svað, 59. blautir, 61. flanaði, 63.
undirstöðu, 64. uppeyddur, 65. frægð.
Lóðrétt, skýring:
1. Frambjóðandanum, 2. þjóta, 3.
trjátegund, 4. ósamstæðir, 6. fanga-
mark, 7. kona, 8. ven, 9. skottu-
lækni, 10. í liálfu kafi, 11. ventir,
13. óhreinkar, 14. skýið, 15. kann
við, 16. kornið, 18. ráfir, 21. ósam-
stæðir, 22. íþróttafélag, 25. litaðist,
27. tafsaði, 29. kfókur, 31. rimpa,
33. mann, 34. ævintýrafugl, 37.
liroði, 39. vatn, 41. versnar, 43.
kvilunynd, 44. liæfileiki, 45. boði,
47. látin, 49. félag, 50. frumefni, 53.
þrepi, 54. sýna reiðimerki, 57.
Það tekur móðurina tuttugu ár að
gera mann úr drengnum sínum, og
svo kemur önnur kona til sögunnar
og gerir iiann að fífli á tuttugu
mínútúm.
Leikarinn: — Eg tel mig eiga
heimtingu á að fá ósvikið vín í
veislusýningunni í öðrum þætti.
Leikstjórinn: —Gott og vel. Þá fá-
ið þér lika ósvikið eitur í sjálfs-
morðssýningunni í fjórða þætti.
Dæmdu aldrei stúlku eða vindil
eftir magabeltinu.
Egils ávaxtadrykkir
LAUSN Á KR0SSG. NR. 715
fley, 60. sár, 62. greinir, 63. þyngd-
areining.
Lárélt, ráöning:
1. Hrædd, 5. skælt, 10. hnoða, 12.
steig, 14. friði, 15. all, 17. talar, 19.
A.E.G. 20. raflýsi, 23. fró, 24. lint,
26. fliss, 27. sina. 28. smurt, 30. ani,
31. annað, 32. núin, 34. ætan, 35.
Samtún, 36. dragir, 38. rati, 40. að-
an, 42. lotna, 44. ala, 46. angan, 48.
Elín, 49. sleni. 51. Sara, 52. Sam,
53. eldinga, 55. nit, 56. agati, 58.
ana, 59. græni, 61. aniss, 63. Gláms,
64. nauma. 65. hrina.
Lóörétt, ráöning:
1. Hnignunartímann, 2. roð, 3.
æðir, 4. D.A. 6. K.S. 7. ætti, 8. Lea,
9. tilfinninganæma, 10. lireim, 11.
ullina, 13. garna, 14. falsa, 15. afla,
16. lýsi, 18. róaði, 21. af, 22. S.S.
25. trúmann, 27. snagans, 29. titta,
31. ataða, 33. núi, 34. æra, 37. Blesa.
39. fleinn, 41. Snati, 43. ólaga, 44.
alda, 45. Anna, 47. arins, 49. S.L.
50. I.G. 53. eisu, 54. Agli, 57. tía,
60. Rán, 62. S.M. 63. Gr.
Maðurinn er jafn gamall og hon-
um finnst hann vera. og konan er
jafngömul og liún var á myndinni,
sem telcin var fyrir fimmtán áruin.
Gamla konan stöðvaði skipstjór-
ann og spurði hversvegna skipið Jægi
kyrrt. — Við komumst ekki áfram
fyrir þoku, svaraði hann. ■— En ég
sé stjörnurnar þarna uppi á himnin-
um, sagði gamla konan. ;— Já, en
þangað förum við nú ekki nema
ketillinn springi, svaraði skipstjór-
inn.
Eini munurinn á sjóræningjunum
fornu og fjárplógsmönnum nútimans
er sá, að sjóræningjarnir eru dauðir,
en liinir lifa.
Eigum við ekki að fara að búa,
sögðu íslensku piltarnir við yngis-
meyjarnar í Eystri- og Vestri-byggð?
Þær höfðu máske ekki svo mikið á
móti því, en hvar voru efnin til að
reisa bú? Þau hlutu oft að vera
liarla lítil, stundum máske ekki
meiri en svo, að pilturinn gæti fest
sér konu, en oftast ónóg til að
kaupa jörð eða kaupa bústofn, ef
iarðnæði var i boði. Hver ráð voru
þá?
Ráðið var að gerast veiðimaður.
Allir Grænlendingar voru frá blautu
barnsbeini slyngir veiðimenn og
fiskimenn. Það hafa jafnvel verið
aðalstörfin heima í bændabyggðun-
um. Norður og vestur í almenning-
unum var öllum frjálst að byggja
sér skála og gerast veiðimaður, og
þetta mun hafa verið úrræðið, sem
sem flestir ungir menn völdu sér í
Grænlandi. En þetta mun einnig
hafa verið úrræði bændanna, er
þeir flosnuðu upp i harðindum,
urðu fyrir rangindum kirkjunnar
eða veraldlegra yfirvalda. Kirkjan
var um 1300 búin að eignast allar
jarðeignir á Grænlandi, og gat
byggt þeim bændum út, er hún
hafði ekki velþóknun á.
Það var sist nokkurt neyðarúr-
ræði að flytja sig út í almenning-
ana á Grænlandi og Vesturheimi.
Þarna gengu ótölulegar lijarðir af
hreindýrum, er reka mátti i lirein-
garða og leggja að velli eftir vild.
Þar voru stórar lax- og silungsár full
ar af fiskum. Þar voru æðarvörp
og eggver, selalátur og selveiði mik-
il og hvalveiði og fiski af sjónum.
Og livílík auðæfi voru ckki rekarn-
ir á þessum ströndum! Hugleiddu
það af þeim sjónarliól, hvers virði
rekarnir voru við ísland í fyrri tið.
Og þó eru enn ótalin höfuðauðæfi
þessara landa, konungsgersemarnar,
hvítir valir, hvitabirnir, tönn, svarð-
reipi, rostungshúðir og dýrir loð-
feldir. Þessar gersemar fluttust út
um allar (3) álfur heims og frægð
landanna barst með þeim, og þessi
norðvestlægu lönd urðu víðkunn um
allan heim undir nafninu Albanía
inagna í Austur-skyhiu, er útlagt
var á vora tungu Hvitramannaland.
Nafn sitt fékk Albania mikla af hvit-
leika ibúanna, er voru hvítir, og
fæddust hvitir. Myndir af þeim
sýna að þeir eru norrænir menn.
og við strendur hennar eru sýnd
norræn sjómennska og norræn
skip. Dýralieiti Albaníu miklu eru
einnig oft krotuð á Noreg, af því
að þau fluttust þangað með Græn-
landsversluninni. Vörur þær, er
fluttust frá Grænlandi á 15. öld,
voru samkvæmt vörulistum Eiríks
Walkendorfs erkibiskups, mest vör-
ur frá Ameríku. En þeir listar verða
ekki rengdir. Hudsonflóinn er lát-
inn skerast austan í Albaniu miklu,
og fálkaeyjarnar, er frægar voru á
miðöldum, þ. e. eyjaklasinn norð-
austur af Kanada, eru sýndar þar.
Miklu ítarlegri fróðleik um Albaníu
miklu eða Hvitramannaland er að
fá i Landkönnun og landnámi ís-
lendinga i Vesturlieimi, og visast
til þess.
Landnámsmenn Grænlands voru
bændur, og þvi námu þeir fyrst
þau héruð Grænlands, er best voru
fallin til landbúnaðar. Sifelldur
fólksflutningur gekk frá íslandi til
Grænlands fram til ca. 1350 að
siglingar milli íslands og Græn-
lands eða vesturheims voru bann-
aðar með konungsboði. Svarti dauði
kom ekki til Grænlands og líklega
fæstar drepsóttir miðaldanna, vegna
þess hve siglingar þangað frá
Noregi tók langan tima. Eflaust
fjölgaði fólkinu á Grænlandi mjög
ört. I lok 13. aldar segir hið áreið-
anlega rit Konungsskuggsjá, að hin-
ir ísl. íbúar Grænlands séu ná-
lægt 30 þúsund, dreifðir um alla
strönd þess, einnig þar sem mar-
marinn sé þ. e. við Umanakfjörð-
inn á Norðvestur-Grænlandi, og
viðar segir hún beint og óbeint frá
isl. byggðinni i Norðursetu. Er Þor-
finnur karlsefni fór sína Vínlands-
ferð, var komin upp íslensk búð-
setumannabyggð vestan Suðurbotns-
ins (Davissunds). Er Hreimssynir
og faðir þeirra gerðust búðsetumenn
norður í Greipum (um 1100) var
þar komin seta, þvi „Virðar áttu
víða livar, veiðiskapar að leita þar.“
Á árabilinu 1257—’61 er komin ís-
lensk búðsetumannabyggð norður
við hafsvelgi, því þeir lieita þar
konungi skatti. 1 viðauka við rit
Adams Brimaklerks (likl. frá 13.
öld) er sagt, að menn liggi þar við
að drepa hvítabirni og róstunga.
Björn Jónsson nefnir eftir fornum
heimildum „Norðursetufólk" bæði í
Greipum og á Króksfjarðarheiði.
Nöfn eins og Karl-búðir benda á
búðsetumannabyggð og sömuleiðis
nafnið Finnsbúðir. Sumarið 1542 sá
Jón Grænlendingur byggð búðsetu-
manna á Vestur-Grænlandi. Hrólf-
ur sá á Austur-Grænlandi, sem get-
ið er í sögu Þorgils orrabeinsfóstra,
var eflaust búðsetumaður. Og menn
Björns rika Þorleifssonar töldu 18
bæi, þ. e. isl. skála búðsetumanna
í Krosseyjum nálægt miðri 15. öld,
og þá var íslenskan ekki útdauð þar.
Sigurður Stefánsson Skálholts-
rektor ritar ca. 1590 eftir skjala-
safni Skálholtskirkju, að á Græn-
landi séu 30 söfnuðir, 12 í eystri-
kirkju-umdæminu, og þekkjum við
þá alla, en 18 i þvi vestra, og voru
af þeim aðeins 3 eða 4 i Vestribyggð.
Hinir (14 eða 15) hljóta að hafa
verið í Norðursetu, á Grænlandi
eða i Vesturheimi, en sennilega
hvorttveggja. Björn Jónsson ritar
eftir fornum annál, að Leifur Ei-
riksson hafi kristað 50 hreppa á
Grænlandi á einum vetri. Aðeins
sárafáir þeirra hafa verið í bænda-
byggðunum. Hinir hljóta að liafa
verið í Norðursetu. -— Annars er
það sannað mál, að Norðurseta var
aldrei kristin nema að nafninu til,
ef hún þá var það nema að nokkrit
leyti.
Það vantar heldur ekki ritaðar
heintildir fyrir því, að Norðurseta
var í raun og veru heiðin. í viðbót
frá siðari hluta 12. aldar við rit
Adams Brimaklerks segir: Gautland,
Frh. á bls. 14.