Fálkinn - 12.10.1951, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
lohn Piermont II.
Eini raunverulegi
sigurvegarinn
í fyrri heims-
styrjöldinni. —
JOHN PIERMONT MORGAN hinn
fyrsti haföi sífellt gætt sín fyrir
•kastljósum almennings, og eins og
flestum fjármálamönnum leið honum
best bak viö tjöld fjárhags- og stjórn-
málanna. Þessi fælni við að láta taka
eftir sér, var um langt skeið talin stafa
af því að nefið á lionum var vanskap-
að. — J. P. hinn annar var hins vegar
vel skapaður frá hvirfli til ilja, liár
og þrekinn maður, sem mikið sópaði
•jð, maður sem sómdi sér prýðilega.
En eigi að síður var hann jafn lirædd-
ur við ljósmyndavélar og fréttamenn
eins og Greta Garbo er.
Þegar hann var 22 ára — 1889 —
gerðist hann meðeigandi Morgans-
bankaútbúsins í London. Þar varð
hann hrifinn af lífsvenjum Englend-
inga. Tólf árum síðar sat hann í Wall
Street nr. 23 í New York, sem hægri
hönd föður sins. Öðrum 12 árum síð-
ar dó faðir hans, 76 ára gamall. Og
46 ára steig John Piermont II. í fjár-
málahásætið. Hann tók upp þá megin-
reglu að enginn Gyðingur mætti fá
stöðu í fyrirtækinu.
Hálfu öðru ári síðar gerðist það,
sem varð mestum hluta mannkynsins
hyldýpi hörmunganna: Fyrri heims-
styrjöldin hófst. En úr útsýnisturni
Morgan Company sáust aðeins bestu
horfur á feikna miklum gróða.
Fyrstu skotunum liafði verið hleypt
af, þegar enski sendiherrann i Wash-
ington, sir Artliur Spring-Rice, settist
í stólinn fræga hjó Morgan. Spurning
hans var ofur einföld. Var Morgan
reiðubúinn til að láta hreska heims-
veldinu i té allt það peningamagn,
sem hann réð yfir?
Morgan hugsaði sig ekki um svip-
stund. Hann sagði undir eins já.
Þeir stóðu báir upp, tókust í hend-
ur, alvarlegir og virðulegir. Stærsti
fjármálasamningurinn í veröldinni
hafði verið gerður og stjórnmálalega
skoðað sá þýðingarmesti. Engin sér-
atriði voru rædd. Engin skjöl, engar
undirskriftir fóru á milli þeirra. Þetta
„Yes“ fró peningafurstanum nægði.
Eips og gefur að skilja veðjaði Morg-
an öllu á einn hest. Hefðu úrslit styrj-
aldarinnar orðið önnur mundi Morgan
& Co. hafa gert lökustu verslun sína,
og ef til vill þá síðustu.
En það fór svo að Morgan sat eftir
með vinninginn. Ef til vitl varð hann
eini sigurvegarinn í fyrri heimsstyrj-
öldinni. Þeir eru líka til, sem segja,
að það hafi verið Morgan fremur en
nokkur annar maður, sem með ótal
samböndum í stjórnmálalífinu, blöð-
unum og viðskiptaheiminum, knúði
Bandaríkin í stríðið, liægt og bítandi.
Fjárhagslega hafði Morgan-jáið í
för með sér heimsbyltingu i fjármál-
um. í einu vetfangi hættu Bandaríkin
að verða skuldunautar en breyttust i
lánardrottin.
J. P. hinn fyrri hafði vakið furðu
samtiðar sinnar með ægilegum fjár-
málafyrirtækjum, eins og þegar hann
áríð 1901 tilkynnti stofnun United
States Steel Corporation, sem réð yfir
stofnfé að upphæð yfir fjóra milljarð
krónur. Þetta var hinn fyrsti „millj-
arð-dollara-hringur.“ I samanburði
við athafnir .1. P. síðara, sem náðu til
alls heimsins, varð milljarð-hringur-
inn ekki nema smáræði. Örlög heilla
þjóða urðu háð einu orði af munni
Morgans hins síðara. Rödd lians sjálfs
heyrðist hvergi. En orð hans voru
endurtekin á. öllum tungum heims, af
mælskum stjórnmálamönnum, sem
höfðu smurt á sér munnvikin.
Þegar „svarti fimmtudagurinn“ —
24. október 1929 — batt erida með
skelfingu á spókaupmennsku, sem
hafði vaxið í njóla á árunum fyrir
1930, var Morgan cnn einu sinni sá,
sem hafði taumhaldið — bak við
tjöldin.
Látið kreppuna halda sína leið! var
ráðið, sem hann gaf Hvíta liúsinu.
Bankarnir urðu gjaldþrota á báða
bóga. Aðeins Morgansbankarnir — og
af þeim voru margir tugir — stóðust
áfallið. Hoover forseti gerði ekkert
til að lægja kreppuna. Milljónir manna
lentu i atvinnuleysi og sulti. Neyðin
hrópaði himinhátt. En ríkissíminn
hafði talað: Látið kreppuna lækna sig
s.jólfa!
Það var alls ekki ljótur draumur
heldur bláber sannleikur, að þvi fá-
tækari sem þjóðin — og um leið fjöldi
spekúlanta sem höfðu verið miður for-
sjálir — varð, því ríkari varð Morgan.
Öll fyrirtæki hans áttu alltaf 100%
fyrir skuldum. Morgan ótti sitt á því
þurra, í ríkisskuldabréfum og þvílíku.
Hvert einasta hrun á kauphöllinni.
verðfall á fasteignum og vörum í
heiminum, var vatn á myllu hans.
Þeir fcðgar báðir hefðu vafalaust
getað orðið forríkir, ef þeir hefðu
kært sig um. Skarpskyggnustu hag-
fræðingum hefir verið róðgáta hvernig
þeir kornust hjá að verða efstir á
milljarðamæringaskrá Bandaríkjanna.
John P. I. tífaldaði auð þann, sem
hann erfði. Fólk varð mest hissa á að
hann skyldi ekki hundraðfalda hann.
Skýringuna á þvi að dánarbú Morg-
ananna hafa ekki numið nema smá-
slöttum upp á nokkur hundruð milljón
krónur, er fyrst og fremst að finna í
slyngri bókhaldslist. Morganfjölskyld-
an með hinar óteljandi og órannsakan-
legu greinar um allan viðskipaheim-
inn, hefir aldrei verið i vandræðum
með að skipta gróðanum á sem hag-
felldastan hátt.
f forsetatið Franklins D. Roosevélts
var hafin sókn — máske enn hávær-
ari en luin var áhrifamikil — gegn
meintum skattsvikum í liinum ríkari
fjármálaheimi. Broddur þeirra sókri-
ar sneri að Morgan og fyrirtækjum
hans.
Nú átti að neyða Morgan & Co. til
])ess að leggja öll plögg á borðið. Ýms-
ir álitu að höfuðbækur Morgans yrðu
langsamlega mest spennandi lesmál á
jörðinni.
En Morgan hlaut þann sigur alveg
ókeypis að geta sannað, að bankar
hans og hlutafélög, sem aldrei hefðu
verið undir eftirliti opinberra aðila,
hefðu staðist storminn í fjögur ár
„svarta fimmtudaginn," en fjöldi láris-
stofnana, sem liöfðu verið rannsakað-
ar, óbyrgstar og undir eftirliti stjórn-
skipaðra endurskoðenda, hefðu farið
á hausinn. Þegar hann var spurður um
hvort hann greiddi fullan skatt svar-
aði Morgan: „Sá maður er fábjáni,
sem ekki notar sér hverja smugu, sem
til er í skattalögunum.“
í þessari viðureign kom það á dag-
inn að Morgan hafði árum saman gefið
ýmsum kunnum stjórnmála-, blaða- og
kaupsýslumönnum verulegar fjárupp-
hæðir. Þotta vakti ekkert’stórhneyksli.
Fólk lét duga að brosa að því.
Það kvað hafa komið fyrir einu
sinni — aðeins — að maður, sem var
jafn djarfur og hann var óreyndur,
hafi við samningaborðið hjá Morgan
látið í ljósi efa á því, hvort hann héldi
ýms loforð, sem hann gaf. Nú varð
ónotaleg þögn.
Enginn viðstaddur hreyfði sig eða
sagði orð. Andlit allra, líka Morgans,
horfðu þegjandi á manninn. Allir voru
á nálum. Loks varð syndarinn að
stynja upp afsökun, sótrauður í fram-
an.
í fávisku sinni hafði hann rengt
eina helgisöguna i Wall Street, um
VEIIÍINDI GEORGS KONUNGS.
Fjöldi manns safnaðist saman
fyrir utan Buckingham-höllina
í London til þess að fylgjast
með tilkynningum, sem settar
voru upp um liðan Georgs kon-
ungs, meðan veikindi hans voru
sem alvarlegust. Hérna sjást hirð
menn setja upp slíka tilkynn-
ingu frá læknunum.
órjúfanlega orðhcldni Piermont Morg-
ans.
John Piermont II. dó í mars 1943,
76 ára gamall og varð þannig jafn
gamall föður sínum. Heimurinn sem
liann skildi við hafði ekki breytst
mikið á aldarfjórðungi.
Atvinnulausu milljónirnar voru ekki
sýnilegar lengur, þær höfðu flntt sig
austur um liaf til að tryggja Banda-
rikjunum sess sem lánardrottni heims-
ins í nýrri blóðugri heimsstyrjöld.
Það var liann, Jolin Piermont II.,
sem hafði séð til þessarar kapitalist-
isku lieimsbyltingar þegar hann, 29
árum óður, sagði „Yes“ við breska
sendiherrann.
Það kom fyrir í sumar að tvcer þrýstiloftsflugvélar urðu að nauðlenda i Tékkóslóvakíu og stýrði
amerískur maður annarri en norskur hinni. Þeir voru handteknir en látnir lausir aftur eftir fjórar
vikur. Og nokkru síðar var vélunum skilað. Hér sést önnur þeirra þegar verið er að aka henni yfir
landamæri. Hafa Tékkar fengið gott tækifæri til að kynna sér gerð þessara véla og byggingu. —