Fálkinn - 05.06.1953, Blaðsíða 4

4
FÁLKINN
Olíurikið Iran
T-jAÐ k-emur fjúkandi á móti okkur,
* sinnepsgult og glitrandi, niörg
'hundruð metra í loft upp og lokar
hlýgráan himininn úti og gerir manni
erfitt um að draga andann. Það er
ekki gas heldur moldrok, milljónir
af dustkornum sem fjúka af söndun-
um miklu milii Basra i írak og Abadan
í Iran.
Bilstjórinn bölvaði og dró klútinn
fyrir munninn, en Arabinn við hliðina
á mér tautaði: — In sha Allah kheier
-— ef íþetta er guðs vilji þá er allt í
lagi ....
Stundum tók rokið dýfur: það réðst
á stórar sandöldur og flutti þær til,
og þeim rigndi yfir nýja ameríska bíl-
inn, svo að buldi i. Hreyfillinn fékk
liryglu við og við, líkast og hann hefði
hjartabilun, og annað veifið notaði
bílstjórinn blistruna, alveg eins og
skip í þoku. En við sáum ekkert,
störðum bara inn i þennan iðandi
moldroksvegg, þetta töfratjald, þar
sem hvert dustkorn var eins og stunga.
Vegurinn var eyðimörkin sjálf. Hér
og hvar voru stikur, sem áttu að vísa
veginn, en víðast hvar var ekkert,
og Arabinn við gljáða stýrið hlýtur
að hafa erft ratvisi af forfeðrum sin-
um, sem höfðu farið með úlfaldalest-
ir um eyðimerkurnar. Því að einni
klukkustund eftir að við höfum farið
yfir ána við Basra ókum við upp að
hjalli, sem stóð i skjóli nokkurra
rytjulegra ’pálma.
— Iran! sagði bíistjórinn og bentÞ
á skúrinn. Og lítill, skorpinn maður,
með stórfenglegt svart yfirskegg kom
út og rýndi i vegabréfin okkar, stimpl-
aði þau og rétti okkur þau aftur og
hneigði sig virðulega um leið. Svo
vafði hann að sér kápuna og labbaði
inn í skúrinn sinn aftur, hátiðlegri
en þó að hann hefði verið keisari
á leið upp í hásætið sitt.
Moldrokið var að minnka og loks
var guli veggurinn kominn að baki
okkur, eins og slitið gluggatjald, og
stór blá göt sáust á því. Framundan
okkur var Abadan og olíuhreinsunar-
stöðin mikla. En þar vall enginn kol-
svartur reykur upp úr strompunum,
á grænu Shat-el-Arabfljótinu, sem
er samrás fljótanna Evrat og Tigris,
var ekkert athafnalíf að sjá. Eng-
in skip að dæla í sig olíu úr alu-
miníumsgráum tönkum, og hvergi sá-
ust menn vera að byggja hús, en það
hafði mér þótt svo áberandi þegar
ég var þarna fyrir nokkrum árum.
Eg skal nefna nokkrar tölur ti! að
sýna hvað kyrrstaðan í Abadan ])ýðir
fyrir heimsbúskapinn: Árið 1950 var
„Anglo Iranian Oil Company“, sem
byggði hreinsunarstöðiria miklu í
Abadan, mesti steinoliuframleiðandi
heimsins, og úr lindum þessa félags
komu 700.000 tunnur á dag, eða þriðj-
ungur allrar olíuframleiðslu í Suð-
vestur-Asíu og tíundi hluti heims-
framleiðslunnar.
Hreinsistöðin í Abadan var sú
stærsta í heimi og gat hreinsað 500.000
tunnur á dag, en til samanburðar má
nefna að olíustöðvar Rúksa og skjól-
ríkja þeirra hreinsa samtals 821.000
á dag.
Ásamt Irak, Saudi-Arabíu og Kuweit
skilaði Iran 3/4 af olíuframleiðslu
sinni til Vestur-Evrópu, og enski flot-
inn fékk svo að segja alla olíu sina
þaðan. En ldka var seld olía frá Iran
til Indlands, Pakistan, Ástralíu og
Nýja Sjálands og jafnvel Bandarikin,
sem framleiða jirefalt meiri olíu,
fengu 38 milljón tunnur frá Iran árið
1949.
Það er ekki hlaupið að því að fylla
í skarðið eftir þessar 700.000 tunnur
á dag, sem áður komu frá Abadan.
Ameríkumenn geta ekki hlaupið und-
ir bagga, því að olíuframleiðslan þar
fer minnkandi, og það tekur tíma að
auka framleiðsluna í Kuweit og Irak
svo, að hún geti bætt upp persnesku
oliuna.
— Hvenær förum við að selja olíu
aflur? spyr þeldökkur kaffihúseig-
andi, sem stóð með óhreina dulu á
handleggnum og horfði í áttina til
olíustöðvarinnar. Hann fékk ekkert
svar og hélt þá áfram: — Eg man
Abadan þegar hér var ekki annað
en litið þorp með samkunduliúsi og
nokkrum pálmum kringum hreysin.
Það eru ekki nema 40 ár síðan.
Kannske verður allt komið í sama
horfið innan næstu 40 ára ....
í Basra höfðu ýmsir Bretar haldið
því fram að nýi forstjórinn í Abadan-
stöðinni hefði selt vélar stöðvarinn-
ar á skuggamarkaði, cn þetta var upp-
spuni. Eftir talsvert umstang fengum
við að koma inn í vélasalina og sá-
um ekki aðeins mikið af vélum þar
heldur líka mikið af mönntim með
hendurnar í buxnavösunum.
Önnur sagan sagði að i olíuhverf-
Persar eru bestu silfur- og koparsmiðir í heimi. Hér eru sýnishorn af
persneskri silfursmíði.
inu í Abadan væri alger óstjórn, en
við sáum að þar var harður agi og
lögregla og hermenn litu eftir öllu,
utan húss og innan.
Dr. Mohammed Mossadeq, sem segist
vera sjö árum yngri en hann er.
Persinn sem fylgdi okkur um
þreyttist ekki á að segja okkur hve
afturhaldssamir Bretar hefðu verið
gagnvart verkalýðnum, en þvi víðar
sem við fórum um stöðvarliverfið því
bágara veittist okkur að trúa því.
Bretar höfðu byggt yfir 10 þúsund
af hinum 65 þúsundum sem unnu við
stöðina, og voru flest húsin úr múr-
Olíuhreinsunarstöðin í Abadan, sú stærsta í heimi, hefir verið óvirk í hátt á annað ár.
steini og með garði í kring. Með vax-
andi fólksfjölda varð þörfin m'eiri
fyrir mjólk, grænmeti, egg og ket, og
til þess að bæta úr þessu höfðu Bret-
ar styrkt landbúnaðinn i nærsveit-
unum og m. a. flutt mold langt að
til þess að auka garðræktina þar sem
áður var saltur sandur. Og til þess
að auka alþýðumenntunina höfðu
Bretar stofnað 17 skóla í Abadan.
Einnig hafði „Anglo Iranian“ stofn-
að iðn- og vélfræðiskóla og gefur stór-
fé til háskólans í Teheran. Vatnsveita
hafði verið lögð í bæinn og tvö ný-
tísku sjúkrahús, með 79 læknum,
reist.
Vegna þess hve loftslag er óheil-
næmt í Abadan greiddi félagið fólki
sinu hærra kaup en' tíðkaðist í ná-
grenninu og varð það til þess að ann-
að fólk heimtaði hærra kaup. En það
var stórbændunum ekki að skapi,
enda urðu .margir þeirra eldheitir
þjóðernissinnar og tóku undir heróp
Mossadeqs: „Burt með útlendingana!"
Iran er rneira en olíuland. Það er
líka þrætuepli austur- og vesturveld-
anna. Landið var í leiðinni til Ind-
lands. Rússland keisaraveldisins vildi
eignast íslausar hafnir við Persaflóa,
en það þoldu Bretar ekki. Fram yfir
síðustu aldamót var Iran lénsherra-
veldi en 1906 kröfðust ýmsir fram-
faramenn stjórnarbótar og lýðræðis.
Og loks tókst að koma þingbundinni
konungsstjórn á i Iran. — Lýðræðis-
sinnar vildu sníða stjórnarskipunina
eftir vestrænni fyrirmynd og væntu
styrks frá Br’btum, en urðu fyrir von-
brigðum. Um það leyti voru Þjóverjar
að búa í haginn fyrir sig i Vestur-Asíu,
en til þess að afstýra ágangi þeirra
gerðu erkióvinirnir Bretar og Rússar
samning með sér. Skyldu Rússar fá
frjálsar hendur i Norður-Iran en Bret-
ar að sunnanverðu. En miðjan úr
landinu skyldi vera báðum opin.
Persar voru ekki spurðir um þetta
og þeir mótmæltu eindregið er þeir
fréttu hvernig komið var. Frjálslyndi
flokkurinn í íran taldi þetta svik og
gerræði af Breta hálfu og sneru við
þeim bakinu en vinguðust við Þjóð-
verja í staðinn.
Þetta er skýringin ó þvi, að margir
Persar voru Þjóðverjum hliðhollir
bæði í fyrri og síðari heimsstyrjöld-
inni.
Bæði Bretar og llússar hernámu
Albert Henrik Mohn: