Fálkinn - 02.12.1955, Page 6

4
FÁLKINN
Aílanfis-
>->>>>>>->>>>->>>>>>>>>>>>>->>>->>>-■>>->>>->>-> >> > >>>>->>>>->>>>>>>>->->->>>>->>-->> > > > > »-»»»»
landið, scm sökk í sæ
Spekingurinn Platon nefnir fyrst-
ur manna Atlantis og talar um það
sem fyrirmyndarríkið. Síðan hafa
menn deilt um hvort Atlantis hafi
nokkurn tíma verið til, og mörg
hundruð bækur hafa verið skrif-
aðar um það mál. Ein rökin fyrir
tilveru Atlantis eru þau að svo
margt sé líkt í list Forn-Egypta
og Inkana í Ameríku, að sú menn-
ing hljóti að vera upprunnin á
sama stað — nefnilega Atlantis.
PLATON, sem í ritum sínum lætur
liinn fræga 'lcennara sinn, Sókrates,
tala við samtiðarmenn sina, er fyrsti
maðurinn er minntist á Atlantis í riti.
Þegar hann lætur Timaios, Hermokra-
tes og Kristias tala við Sókrates í rit-
inu Timaios, segir Iíristias frá þvi að
afi sinn hafi sagt sér sögu, sem spek-
ingurinn Sólon sagði honum. Sólon
hafði komið til Egyptalands og hitt þar
prest, sem kunni frá mörgu að segja.
Egyptar höðfu eigi orðið fyrir neinum
eyðileggingum og áttu því ævagömul
papyrus-bókfell. Meðal annars sagði
presturinn Sóloni frá þvi, að Aþenu-
borg hefði verið stofnsett fyrir 9000
árum, af gyðjunni Aþenu. (Sólon var
uppi frá 640 til 559 f. Kr.). Aþenumenn
voru miklir stjórnvitringar og her-
menn, og þeir höfðu eyðilagt Atlantis,
sem var stórt land og ríkt, stærra en
Litla-Asía og Lybia til samans og lá úti
í hafi fyrir vestan Herkúlesarstoðir
(Gibraltar), en lengra en til Gibraltar
náði landfræðiþekking manna ekki þá.
Atlantisbúar voru hraustir og herskáir
og höfðu langt undir sig mikið af Ev-
rópu og Afríku og ætluðu að leggja
undir sig öll lönd. Þá var það að
Aþena tók forustu þeirra landa, sem
börðust fyrir frelsi sinu og eftir liarð-
ar orrustur tókst þeim að reka Atlant-
isbúa heim til sin. Nokkru síðar urðu
geigvænlegir jarðskjálftar og synda-
Úthöggvinn steinvarði frá Quiriga í
Guatemala.
flóð, Atlantis sökk og hefir eigi bólað
á þyi siðan.
Hvaðan er þjóðsagan komin?
Platon er eigi aðeins fyrsta heim-
iklin að þessari Atlantissögn, lieldur
sú eina, svo að hún verður ekki borin
saman við aðrar. Það er ómöguiegt
að segja hvort hann hefir sjálfur búið
til söguna, eða hvort hún er egypsk
þjóðsaga, sem Sólon hefir lieyrt í
Egyptalandi.
Vísindamaðurinn Stallbaum telur að
Forn-Egyptar hafi vitað um Amerxku.
En þetta er ótrúlegt, þegar litið er á
þann farkost sem þeir höfðu. Mesta
sjóferðin, sem getur í fornbókmennt-
um Grikkja var farin kringum Afriku,
sem Heródót segir frá, en hún var
barnaleikur á við það að fara vestur
yíir Atlantshaf áttavitalaust. En Plat-
on telur að vegna þess að margar eyj-
ar séu í Atlanthafi muni eigi frágangs-
sök að komast frá einni til annarrar.
Hins vegar telur sagnaritarinn Thu-
kydid að sjóferð yfir Iónaliaf eitt hafi
verið talin þrekvirki.
í ritgerð, sem Bicherod skrifar árið
1685 reynir hann að gera söguna trú-
lega með því að geta sér þess til að
kaupmenn frá Fönikíu eða Kartagó
hafi villst af leið fyrir straum og veðri
til Azoreyja eða Kanarieyja eða jafn-
vel Ameríkustranda og komist heim
aftur heilu og höldnu.
Svo mikið er víst að þjóðsögurnar
um Atlas, sem Atlantisnafnið er dregið
af eru mjög snemma tengdar við hug-
myndir um að lönd og þjóðir ein-
Iivers staðar vestur í hafi. Það var
jötunninn Atlas, sem stóð vestarlega í
Norður-Afríku og hélt uppi himin-
hvelfingunni, en Perseus gerði hann
að steini með því að sýna honum Med-
úsahöfuðið. Þar eru nú Atlasfjöll, sem
risinn stóð áður. En þó að fjöllin gangi
þarna þverhnýpt í sjó fram gat fólk
sem nennti að lnigsa imyndað sér að
gaflað veraldarinnar væri ekki ein-
mitt þarna, og að liægt væri að kom-
ast lengra vestur. Og hvi gat ekki þjóð-
saga myndast urn lönd þarna einhvers
staðar vestra, saga um lönd sem Plat-
on gat látið hugarsmíð sína um fyrir-
myndarríkið eiga heima í? Og hví gat
landið ekki sokkið í sæ? Það liafa
lönd og eyjar gert áður.
Hugarsmíðar leerðu mannanna.
Síðan haía- menn sett sögu Platons
í samband við söguna um Miðgarð í
norrænni goðafræði. Miðgarður var
miðbik veraldar og haf í kring, en
ríki Heljar og Jötunheimar fyrir liand-
an hafið.
En snenxma fóru menn að efast um
gildi Atlantissagnarinnar. Bæði Plini-
us og gríski landfræðingurinn Strabon
efast mjög um að hún sé sönn. Hins
vegar trúðu miðaldafræðimennirnir.
sem höfðu fengið söguna frá Aröbum,
að hún væri sönn. Eftir endurfæðina-
artímana var reynt að gera málinu
full skil. Sumir töldu að með Atlantis
væri átt við Amcríku eða Slcandina-
víu, Kanarieyjar eða jafnvel Gyðinga-
land. Mannfræðingar liéldu að Baskar
eða Forn-Italir væru afkomendur At-
lantisbúa. Langt fram á 18. öld var
deilt um hvort ástæða væri til að trúa
því, sem egypski presturinn hafði
sagt Sóloni. Margir vildu taka það
trúanlegt, þ. á. m. eigi minni menn
cn Montaigne, Buffon og Yoltaire.
Geta verður innleggs Olofs Rud-
beck í málinu. Þessi sænski fjölvís-
indamaður (1630—1702) lagði stund
á læknisfræði, tónlist, vélfræði, mál-
aralist og fornfræði og stofnaði grasa-
garðinn í Stokkhólmi og varð síðast
prófessor i líffærafræði. Hann slcrifaði
rit um Atlantis í þrem bindum — á
latínu. Það hét „Atlantica sive Man-
beim, vera Japheti posterorum sedes
et patria“ (Atlantis eða Mannlieimur,
hið rétta heimili og föðurland af-
komenda Jafets) og kom út í Uppsöl-
um 1675—’78. Þar reynir Rudbeck að
sanna að Atlantis sé sama landið og
— Svíþjóð.
Furðulegt svipmót.
Eftir að Spánverjar og Portúgalir
fóru að nema lönd í Ameríku rákust
þeir á forna hámenningu, einkum hjá
Aztekum og Inkum, sem tók í mörg-
um greinum langt fram því, sem þeir
höfðu séð i Evrópu. Þegar Fernando
Cortez lagði undir sig Mexico 1519
sá hann í höfuðborginni Tenochtitlan,
sem byggð var á staurum úti í fögru
vatni, stór musteri, steinsúlur, dýra-
garða og grasagarða, þarna voru spít-
alar, rakarastofur, gufuböð, hitaleiðsl-
ur og póstgöngur, lögregla og skatt-
stofur. Trúarbrögðin voru í ýmsu svip-
uð o^ hjá Gyðingum. Þar þekktist sag-
an um Evu og höggorminn, syndaflóð-
ið og Babelsturn. Aztekar skirðu börn
sin, skriftuðu og fóru til altaris. Og
menning Inkanna við Titícacavatn
var þó enn liástæðari.
Margs konar svipmót voru með ýms-
um byggingum þarna og í Egyptalandi
og Assyriu. Var Atlantis ekki tengi-
liður þarna á milli? Atlantis með öli
auðæfin og hámenninguna. Múrarnir
í Atlantis voru þakktir koparþynnum
og í Poseidonsmusterinu voru mynda-
styttur úr gulli af konungum landsins
og drottningum. Veggirnir í þessum
helgidómi voru alsettir gimsteinum.
Og kringum þetta höfuðmusteri voru
mörg smærri og ýmsar opinberar
byggingar — á fjalli með þremur tind-
um. Og gosbrunnar voru á torginu og
við stórhýsin.
Nú spurðu menn: Hverjir aðrir en
Stytta frá San Salvador. Hárgreiðslan
er alveg eins og á mörgum styttum
frá Egyptalandi.