Fálkinn - 06.04.1964, Blaðsíða 42

Vetrarsiglingar
Framhaid aí bis. 40.
voru eina hlutlausa ríkið, er
nokkuð kvað að.
Svo stóð á hér á landi í
þennan mund, að æðsti em-
bættismaður landsins, Trampe
greiíi stiftamtmaður, var er-
lendis. Umboðsmaður hans var
ísleifur Einarsson yfirdómari á
Brekku á Álftanesi. ísleifur var
góður bóndi, kænn til fjáröfl-
unar og notaði vel vinnufólk
sitt tii aflabragða. Hann var
formfastur og strangur embætt-
ismaður, einlyndur og hirtinga-
samur við sakamenni, og þótti
halda sig mjög við hið forna
lögmál gyðinga, auga fyrir
auga og tönn fyrir tönn. ísleif-
Einangrunargler
Framlcitt einungis úr úrvals
gleri. — 5 ára ábyrgð.
Panfið tímanlega.
KORKIDJ/IM H.F.
Skúlagötu 57. — Sími 23200.
KLiHnn
DAGUR
er víðlesnasta blað,
sem gefið er út utan
Reykjavíkur.
BLAÐIÐ DAGUR,
Akureyri.
Askriftasími 116 7.
DAGUR
ur var rammíslenskur um flesta
hluti, en jafnframt þröngsýnn
og lítt tilhliðrunarsamur, enda
þurftu valdamenn á íslandi
fyrr á tímum lítt að taka tillit
til, nema sjálfs sín og þess, er
þeim einum var að skapi. Þeir
gátu farið sínu fram, án gagn-
rýni eða ótta við annað vald,
en þeim var gefið með skipun
í embætti. ísleifur var lítill
vexti. Það voru einkenni föður-
ættar hans.
Eins og nú var komið málum,
hafði því ísleifur á Brekku vald
til að veita hinum aðkomnu
kaupmönnum leyfi til verzlun-
ar. Þeir sneru sér því til hans.
Þeir Savignac og Jörgensen
ætluðu því samdægurs til
Brekku. Ekki komust þeir þó
þangað, en gistu í Görðum á
Álftanesi um nóttina hjá Mark-
úsi Magnússyni stiftprófasti.
Annað hvort var, að stiftpró-
fastur hefur gert það fyrir
gistivini sína að senda tii
Brekku og tilkynna gestakom-
una eða ísleifur hefur frétt af
komu þeirra til Garða, en hann
var kominn þangað snemma
dags daginn eftir, ásamt nokkr-
um mönnum. Þurftu því að-
komumennirnir ekki að halda
lengra. Lögðu nú hinir útlendu
menn skilríki sín og skipsskjöl
fyrir ísleif. ísleifur kunni ekki
ensku og gat því ekki lesið
skjölin. Honum þótti allt ó-
tryggt og kunni litt að hliðra
til, þótt honum væri gjörla
kunnugt um þörf manna að fá
keypta útlenda vöru. Hann hélt
sig algjöriega við hin gildandi
dönsku lög og fyrirmæli, og
„því úrskurðaði yfirvaldið, að
bönnuð væri öll verzlun við það
samkvæmt tilskipun, að því
viðlögðu, að vörurnar væru
gerðar upptækar, og var þetta
birt kaupmanni.“ Ákvörðun
þessa tók ísleifur samkvæmt
tilskipun frá 13. júní 1787, en
það er tilskipunin um fríhöndl-
unina. En þar er svo greint:
„Alls engin bein verzlun má
fara fram milli íslands og út-
landa.“ Það er, að íslenzkir
kaupmenn megi aðeins verzla
í löndum Danakonungs og við
þegna hans.
Séu aðstæður athugaðar hér
á landi á þessum árum, og úr-
skurður ísleifs Einarssonar
skoðaður í þeim staðreyndum,
er hann í alla staði hinn óvitur-
legasti. Eftir að hafnbannsins
fór að gæta, var því nær engin
sigling til landsins og „þá er
sigling til fslands var talin
næstum ófær.“ Þörf lands-
manna fyrir útlendar vörur var
brýn, og nægilegt til að gjalda
þær með, þar sem voru fram-
leiðsluvörur landsins. Hörð ár
höfðu gengið yfir að undan-
förnu, þó veturinn 1808—1809
væri mildur. Espólin segir svo:
„En hörð ár höfðu svo undir-
búið, að menn máttu varla
standast, og stóðust þó nær
með ólíkindum, svo mikið
bjargleysi sem var, bæði af
sjó og svo kauphöndlaninni,
enda leit þá út hið óvænleg-
asta.“
Hvergi var þó ástandið eins
ískyggilegt og í hinum fjöl-
mennu sjávarplássum á Suður-
nesjum. til er bréf frá bændum
á Álftanesi dagsett 20. nóvem-
ber 1807, til sýslumannsins í
Gullbringusýslu, þar sem farið
er fram á aðstoð. Þar segir m. a.
„svo að við sjáum ekki annað
fyrir, en fjöldi fólks falli hér
í vetur í hungurdauða, þá það
og bætist að enginn þessara
fátæku er í standi til að útvega
sér veiðarfæri til sjóar til
næstu vertíðar eru því þannig
öldungis settir út af öllum sín-
um næringarvegi. ..“ Þetta
bréf sendi sýslumaður ísleifi
með hvatningu til úrbóta. Það
er því óskiljanlegt, að stiftamt-
maður, skyldi ekki meta hag og
þarfir landa sinna meira en hin
dönsku lög og tilskipanir.
Eftir að Savingac fékk synj-
unina, lézt hann fyrst í stað
sigla aftur heim til Englands
með farminn. Mun þetta hafa
verið herbragð hans, því hon-
um og félögum hans var vel
kunnugt um ástandið hér.
„Seinna um daginn hvarf hon-
um þó hugur, ef til vill af því,
að nokkrir landsmenn létu í
ljósi, að þeir vildu kaupa vör-
una í smákaupum," segir í dag-
bókarbroti samtíða. En Jón
Þorkelsson segir í Jörundar-
sögu sinni: „Hótaði hann þá
að láta flytja farminn í land
undir vernd fallbyssna skips-
ins.“ En hér varð sem oftar,
að hinn brezki vilji og raun-
sæi vann taflið, án þess að beita
hörku um of.
Að kvöldi hins 14. janúar
fékk ísleifur á Brekku tvö bréf,
annað frá Savignac, en hitt
frá Jörgensen. Savignac vísar
til þess fyrst og fremst, að
hann hafi leyfi brezku stjórn-
arinnar til verzlunar. Jafn-
framt hótar hann ísleifi að nota
vopn sín, og afleiðingar þess
verði algjörlega að skrifast á
reikning ísleifs. Að lokum gaf
hann ísleifi tveggja stunda
frest til umhugsunar.
En Jörgensen fer aðra leið
að ísleifi. Vitnar hann til þess
að fslandsvinurinn Sir Joseph
Banks, hafi eftir mikla fyrir-
höfn, „útvegað leyfi til að
flytja þær vörur til íslands,
sem sjá má í farmi skipsins, og
veit ég þó með vissu, að skort-
ur var á slíkum vörum í Eng-
landi.“ Ennfremur: „Ég lýsi
því hátíðlega yfir, að í þessu
tilliti er tilætlunin sú ein að
hjálpa landinu," og vísar hann
til ráns Gilphins víkings. Einn-
ig segist hann hafa orðið var
undirbúnings um borð í Clar-
ence til hernaðar. „Sem dansk-
ur föðurlandsvinur skoða ég
það sem skyldu mína að segja
yður frá þessu.“ Jörgensen
segir, að sér hafi verið sagt í
Bretlandi, áður en hann fór af
stað, að skipið væri amerískt,
og það væri ósk dönsku rikis-
stjórnarinnar, að ísland fengi
vörur á þennan hátt. Að lokum
vísar hann til hins óvenjulega
ástands vegna styrrjaldarinn-
ar, og hann varðveiti afrit af
bréfinu og ætli að leggja það
fyrir dönsku stjórnina, ef hann
komi aftur til föðurlands síns.
Hann gaf ísleifi frest til að
svara, þangað til um hádegi
daginn eftir.
3.
Nú hefst lokasvið fyrstu
verzlunarferðar Breta til ís-
lands á 19. öld. Daginn eftir
eða nánar tiltekið 15. janúar
fóru þeir ísleifur Einarsson,
Koofoed sýslumaður og Fryden
berg landfógeti til Hafnarfjarð-
ar. Þegar Bretarnir urðu varir
komu þeirra, fóru þeir til fund-
ar við þá og endurtóku beiðni
sína um verzlunarleyfið. Jafn-
framt sýndu þeir fleiri skjöl
og þar á meðal tollaseðil frá
tollyfirvöldunum í Liverpool og
leiðarbréf frá Havkesbury lá-
varði fyrir hönd ensku stjórn-
arinnar. En þrátt fyrir skjöl
þessi endurtóku yfirvöldin
neitun sína.
Þegar þetta ber ekki árang-
ur, opnuðu Bretarnir frá stór-
skotabyssunum, svo flesta gat
rennt grun í, hvað yrði ofan
á. En ekki dró til stórtíðinda
að sinni. Næsta dag fóru þeir
Jörgensen og Savignac til
Reykjavíkur og voru þar af
nóttina. Lítt vissu menn um
erindi þeirra, en menn grunaði
margt. Áður en þeir félagar
riðu burt úr Reykjavík, fengu
þeir bréf frá ísleifi, þar sem
hann endurtekur enn einu sinni
synjun sína.
Nú kom kænska og ráðsnilli
hinna brezku kaupmanna og
sjómanna til sögunnar. Svo stóð
á, að haustið 1808, var brigg-
skipið Justitia lestað til íslands
og lagði upp frá Niðarósi í
september. Skipið kom til
Hafnarfjarðar 13. október, og
var fyrsta kaupskipið, er kom
til íslands, eftir að hafnbanns-
ins tók að gæta. Kostnaðurinn
42
FALKINN