Fálkinn - 22.02.1965, Blaðsíða 15

Landsýn
Þrjár kirkjur eru kunnastar
hér á landi; tvær á biskups-
stólunum hinum fornu, sú
þriðja í hálfeyddri byggð við
lága vík fyrir opnu hafi. Sú
vík á sér fegurst nafn staða
hérlendis, sú kirkja dýrlegasta
frægð hérlendra guðshúsa —
Strandakirkja við Engilvík í
Selvogi.
Á hól við kirkjuna stendur
höggmynd af konu með kross
í hendi og horfir út yfir víkina;
yfirlætislaust en þróttmikið
listaverk, sem á heima á þess-
um stað. Fjarri sé mér að reyna
að geta þess til hvaða hugsun
listakonan, Gunnfríður Jóns-
dóttir, leggi í þetta verk sitt,
en þegar ég hef staðið þarna
nálægt og virt konuna fyrir
mér, finnst mér ósjálfrátt að
hún bjóði öllu byrginn í hljóðri
ró — briminu, veðrunum, auðn-
inni og einmanaleikanum. Ein-
kennilegt að manni skuli ekki
finnast neitt einkennilegt við
það að sjá granítkonuna með
krossmarkið standa þarna; að
maður skuli hafa ósennilegt
hugboð um að hún hafi staðið
þarna marga áratugi eða kann-
ski öldum saman og horft út
yfir víkina. Gunnfríður nefnir
hana „Landsýn“. Það nafn
finnst mér viðeigandi á mynd-
um, en þegar ég virði hana
fyrir mér þarna á hólnum,
finnst mér að hún þurfi hvorki
áð heita það né annað. Hún
er samrunnin umhverfinu og
sögu þess. Mér kemur ekki á
óvart svar Gunnfríðar, er ég
spyr hana um tildrög þess, að
hún gerði myndina og að mynd-
in stendur þarna.
— Ég sá kirkjuna við hafið
ofan af Selvogsheiði og ein-
manaleiki hennar snart mig
djúpt. Og næstu þrjár vikurn-
ar ásótti þessi sýn mig stöðugt
— einmanaleiki kirkjunnar við
hafið. En hugmyndin um
myndina vaknaði ekki með mér
fyrr en nokkru seinna, það var
þessi þrúgandi einmanaleiki,
sem mér hafði birzt ofan af
heiðinni, sem lá á mér eins og
mara. Svo var það í nóvem-
bermánuði. 1940. Systir mín
hafði skroDnið unn að Álafossi
og ég var alein heima. Þegar
hún kom aftur, sagði ég henni
frá því, að ég hefði verið að
vinna að lítilli frummynd á
meðan hún var í burtu, og
stæði hún að einhverju leyti í
tengslum við Strandakirkju.
„Jæja, ekkert er það,“ varð
systur minni að orði, og svo
ekki frekar á það minnst um
hríð. Ég lauk við frummynd-
ina, sem var tólf sm að hæð,
setti hana undir eldavélina og
sat svo við sauma fram yfir
nýjár. Þegar kom fram í miðj-
an janúar, dró ég myndina
undan eldavélinni, og geri aðra
eftir henni, fjörutíu sm á hæð.
Og enn leið ár, unz ég tók
mig til og stækkaði hana enn
eins og hún er nú; sú mynd
var á myndlistarsýningunni í
skálanum 1943. Ekki hafði ég
þá ákveðið henni neinn fram-
tíðarstað, en einhvern veginn
fannst mér að hún ætti að
standa á ströndu við hafið,
helzt einhvers staðar á Suður-
nesjum og ekki langt frá
Strandakirkju, því að sagan um
Engilvík hafði verið mér í
huga, þegar myndin varð til.
En hvað skar svo úr um það,
að myndin yrði höggvin í gra-
nít og valin staður, þar sem hún
stendur nú?
— Það yrði of langt mál að
segja þá sögu alla, en þar naut
ég meðal annars skilnings og
áhuga Guðmundar bónda að
Nesi í Selvogi, hins fjölgáfaða
mannkostamanns. Ekki var þó
öllum erfiðleikum lokið, þó að
frá því öllu hefði verið gengið,
en Strandakirkja leysir vanda
sinna, og það rættist úr öllu,
stundum á óvæntan hátt.
Myndin var höggvin í granít
úti í Noregi, og það gekk allt
samkvæmt áætlun. Þangað til
granítmyndin kom hingað á
hafnarbakkann, og ég hélt að
nú væri öllum hindrunum rutt
úr vegi. Ekki aldeilis ... það
kom á daginn, að ekki hafði
verið gert ráð fyrir slíkum inn-
flutningi við samningu toll-
skrárinnar og nú lá myndin í
fullt misseri á hafnarbakkan-
um og enginn þóttist kunna ráð
eða eiga með að fella nokkurn
Úrskurð í bví snmbandi Loks
snurði ég við'rnmandi valda-
menn, hvort það væri ætlun
þeirra að taka myndina eignar-
námi. Þá loks mátti Stranda-
kirkja sín betur en ákvæðin,
sem ekki höfðu verið sett í
tollskrána.
— En nú var komið fram á
haust, myndin hafði legið í
kössum á hafnarbakkanum frá
því í maí um vorið, og ég mátti
ekki til þess hugsa, að hún lægi
þar enn allan veturinn. Ég
hafði samband við Selvogs-
bændur; vissi að mestu önnum
þeirra var lokið í bili, en eng-
inn þar mætti hins vegar vera
að neinu þegar voraði, og því
spurði ég þá hvort þeir vildu
ekki vera mér hjálplegir við
að koma myndinni upp, ef
henni yrði komið suður eftir.
Þeir tóku vel í það. Mér tókst
að fá ágætan kranabílstjóra til
að flytja myndina suður í Sel-
voginn, Sigurjón hét hann,
prýðilegasti drengur ... en við
komum ekki í Selvoginn fyrr
en klukkan sjö um kvöldið, og
þá var eftir að taka myndina
úr kössunum og koma henni á
stallann, og það varð að gera
strax, svo að kranabíllinn gæti
haldið suður aftur. Við komum
sem sagt í Selvoginn klukkan
sjö um kvöldið og myndin var
komin upp klukkan níu og
mátti ekki heldur tæpara
standa, því að þá var komið
myrkur. Þeir kunnu að taka til
hendinni, bændurnir í Selvog-
num í þann tíð. Sjálf var ég
svo þarna í fimm daga og gekk
frá þrepunum — við tíndum
hellur í fjörunni og fluttum
þangað á hestvagni og ýmsu
var að sinna. Bændurnir
reyndust mér einstaklega hjálp-
legir, boðnir og búnir til alls.
Loks var hjúpur settur yfir
myndina, og hún látin bíða þess
að hún yrði afhjúpuð að vori.
Sú athöfn fór fram á annan I
hvítasunnu, 1950; fjölsótt og
hin hátíðlegasta.
Gunnfríður sýnir mér grein
í tímaritinu, „Scandinavian
Review“, 1958, þar sem er sagt
frá Strandakirkju og „Land-
sýn“ og fylgir ágæt mynd af
höggmyndinni, sem höfundur
fer um miklum viðurkenning-
Framh. á bls. 41.