Tímarit iðnaðarmanna - 01.06.1930, Blaðsíða 3

&ímarit *3ðnaðarmanna
2. hefti
Gefid út af Iðnaðarmannafjelaginu í Reykjavík,
April—Júni
4. árg.
Framfarir tuttugustu aldar í iðju og iðnaði
Jeg geri varla ráð fyrir því, að um veruleg
timamót verði að ræða á landi hjer í ár, hvorki
í einu nje neinu, því þótt afmæli það, sem halda
á hátíðlegt í sumar sje einstakt í sinni röð, þá
fylgja því varla neinar meginbreytingar í at-
vinnulífi eða þróun þjóðarinnar. En þúsund
ára afmæli Alþingis er einstakt í sinni röð og
gefur ástæðu til þess að staldra við og líta um
öxl og athuga, hvað gerst hefur síðan á síðustu
aldamótum að minsta kosti. önnur blöðogtíma-
rit hafa talið ástæðu til þess að minnast afmælis-
ins sjerstaklega og sum þeirra gefið út sjer-
stakt hátíðaeintak með yfirliti yfir þróun og
þroskahraut þjóðarinnar á hinum liðnu þús-
und árum. Oss finst því varla vera hægt að
láta þetta hefti frá oss fara án þess að líta á
þær breytingar, sem orðið hafa á starfshátt-
um iðju- og iðnaðarmanna síðustu áratugina.
Iðnaður hefir verið stundaður lijer frá því
land hygðist og nægir i því efni að benda á
menn eins og Skallagrím Kveldúlfsson, Þor-
stein Kuggason o. fl. Þó var hann aðeins igripa
og vetrarvinna. Iðja var hjer einnig. Hið fyrsta
á því sviði var ölgerð og járnvinsla, og var þá
svo áhaldalílið, að varla má iðja kallast.
Brennisteinn var numinn frá því snemma á
öldum og náði sú iðja hámarki á öndverðri
19. öld. Árin 1836—’41 var flutt út 146,3 tonn
af brennisteini að meðaltali á ári. Saltvinsla
var reynd á 18. öldinni ofanverðri, en tókst
ekki til frainbúðar, og tilraun Skúla Magnús-
sonar landfógeta með ullarvinslu, sútun og
kaðlagerð kannast allir við.
Um 1850 var byrjað að nema silfurbcrg
iijer á landi og hjelst það nám fram á miðj-
an þennan áratug, og rjett fyrir síðustu alda-
mót voru fyrstu tóvinnuverksmiðjurnar reist-
ar. Á aldamótunum síðustu var þvi ástandið
það, hvað iðju snerti, að þá var hjer ekki ann-
að í þeirri grein en 2—3 tóvinnuverksmiðjur,
silfurbergsnáman á Helgustöðum og 5—6 hval-
veiðastöðvar, sem allar voru liættar einum
áratug síðar.
Með iðnað var það nokkru betra og ekki
mikið þó. Hann hafði jafnan verið stundaður
sem ígripa- og aukavinna, og fram á 19. ökl
var um lítinn sjálfstæðan iðnað hjer að ræða
annað en prent. Þannig voru í Reykjavík árið
1800 aðeins 5 iðnaðarmenn, 1 bakari, 1 skó-
smiður, 1 járnsmiður og 2 trjesmiðir, en íbúa-
talan alls 300. Og annarsstaðar á landinu þekt-
ust iðnaðarmenn ekki í þá daga nema við
prentsmiðjurnar. 50 árum siðar voru íbúar
Reykjavíkur orðnir 1150 og iðnaðarmennirnir
40. Flestir voru trjesmiðirnir, 15 talsins. Hinir
voru 4 járnsmiðir, 4 skósmiðir, 3 prentarar,
2 bakarar, 2 glerskerar (sem þó hefir ekki
verið aðalstarf), 2 hattarar, 2 múrarar, 2 söðla-
smiðir, 1 hókbindari, 1 beykir, 1 silfursmiður
og 1 sótari. Um aldamótin var Reykjavík orð-
in að stórum bæ með nær 6700 íbúa, útgerð
farin að aukast, stórhýsi að rísa upp og fl.,
sem iðnaðarmenn þurfti til að annast. Var þá
talið að hjer i Reykjavík væru um 650 manns,
sem að iðnaði starfaði, en ekki var það aðal-
starf þeirra allra. Aftur var vandalið þeirra
ekki talið nema 950 manns. Tilsvarandi tölur
fyrir alt landið eru 1959 og 2294. Af þessum
mönnum eru 20 vefarar taldir í Reykjavík og
107 á öllu landinu, 16 trjesmiðir í Rvik og 140
á öllu landinu, 142 snikkarar í Rvík en 358 á
[ 17 ]