Vikan


Vikan - 03.11.1960, Blaðsíða 13

Vikan - 03.11.1960, Blaðsíða 13
EINSTAKLINGUR OG ALHEIMSSÁL. Eins og sandlcorn lirekst einstaklingurinn fyrir straumi og stormi, ofurseldur sviptiöflum umhverfis síns, án þess þó að sogast inn i þau og samlagast þeim algerlega. Þannig er hann leiksoppur afla, sem honum virðast við fyrstu sýn vera blind og tilgangs- laus. Eigi að siður stendur sú sannfœring djúpum rótum i eðli hans, að hann sé sérstæð, lifandi heild, sem hlíti eigin innra lögmáli og eigi sér æðri tilgang. Að nolckru leyti felst þessi merlcing í orðinu ein- staklingur. Hver maður er einstakur og óviðjafnan- legur, honum verður hvorlci slcipt í smærri heildir né neinu við hann hætt. Iilýtur eklci slik vera að eiga sér æðri tilgang en þann að velkjast eins og visnandi strá á straumi tímans og samlagast svo hotnleðjunni eftir skamma hrið? í sinæð sinni leitar einstaklingurinn að tilgangi lífs síns i stærri heild, í alheimssál, sem rúmar fjölbreyti- leika og andstæður tilverunnar og ljær henni stefnu og tilgang. Við köllum hana guð. Einstaklingssálin stendur andspænis alheimssálinni og leitar liuggun- ar við smæð sinni og hverfulleika með þvi að dýrka hana. Dr. Matthías Jónasson: ÁGUÐSVEGUM Auöur, metorð og hverskonar efnisleg gæði, eru lítilsvirði fyrir manngerð trúarinnar, sem leitar að tilgangi lífsins í guði, og eilífðinni ÞEKKTU SJALFAN ÞIG Þess vegna á trúarhneigð rætur í öllu mannlegu eðli, en verður allsráðandi að- eins í lífi ákveðinnar manngerðar, sem setur hugsjón trúarinnar æðri öllum öðr- um mætum og vill láta manninn, menn- ingu hans og tilveru alla þjóna undir hana. Ut frá þessu sjónarmiði virðast önn- ur mæti lág og al'stæð; þau likjast kuln- uðum hnöttum, sem þiggja hirtu og yl irá hinni einu eilifu sól. Sannleikur vis- indanna, fegurð listarinnar, auður, met- orð og völd, — öll viðieitni mannsins virðist fánýt, nerna hún þjóni hinni miklu alveidissál sem höfundi og stefnumarki tilverunnar. FYRIRHEITIÐ MIKLA. Frægur enskur visindamaður (Julian Huxley) reynir að slcýra trúna á guð og annað líf sem neyðarráðstöfun mannsins; hann hafi fundið upp paradisarsæluna til þess að vega á móti linnuiausum hörmungum jaröiífsins. Nú þurfi hann þeirrar huggunar ekki lengur við. „Fram- l'arir i náttúruvisindum, rökfræði og sái- arfræði eru orðnar svo miklar, að guðs- hugmyndin er orðin óþörf.“ Á þessa skoðun íellst manngerð trúar- innar aldrei, enda er sannast hezt að segja, að náttúrufræði, rökfræði og sálar- fræði eru þess alls ekki umkomnar i hráð að neyða hana til slíkrar játningar. Fyrir manngerð trúarinnar er fyrirheitið um ódauðleika andans ekki sjálfshiekking hins örmagna, stríðandi manns, heldur raunveruleiki, miklu óhagganlegri en niðurstöður rökfræði og náttúruvísinda. Sú smæðartilfinning einstaklingsins, sem leitar mótvægis í alvöldum guði, er ekki sprottin af sérstökum jarðneskum hörm- ungum, sem náttúrufræði, rökfræði og sálarfræði væru liklegar til að aflétta. í guðsdýrkun sinni upphefst hinn trúaði úr einmanaleik sinum og vex upp úr smæð sinni með því að kenna guðsneistans í eðli sínu. í stundargleði yfir jarðneskum unaði getur maðurinn þó gleymt einmanaleik sínum, svo að honum finnist tilgangur sinn nægilega ljós án þeirrar birtu, sem guðshugmyndin varpar yfir hann. Ungt skáld hefur nýlega orðað það svona: „Jörðin er allt og miklu meira en nóg, ef mennirnir kynnu að lifa“. Aukasetningin tekur að vísu aftur full- yrðing aðaisetningarinnar eða dregur hana að minnsta kosti mjög i efa. Enn nærgöngulli vafi sækir þó að skáldinu, þegar kemur að endalokum jarðlifsins, dauðanum: „Undarleg ó-sköp að deyja: hafna i holum stokki, himinninn fúablaut fjöl með íáeina kvisti að stjörnum.“ Hér lieykist hin lifsglaða jarðartrú and- spænis ömurleik hins aigera dauða. Feimtruð starir hún inn í glórulaust myrkur, þar sem manngerð trúarinnar eygir hjartar lendur og víðar. Því veldur liið mikla fyrirheit trúarinnar. HORFT YFIR LANDAMÆRIN. bamt er það ekki áhættulaust að mæna ákaflega yfir landamærin. Þó að hugsjón trúarinnar orki sterklega á ákveðna mann- gerð, eiga óskyld mæti djúpstæðari ítök 1 öðrum manngerðum og skerpa skilning þeirra fyrst og lremst á óðrum menningar- sviðum. Visindamaðurinn, sem einheitir sér að rannsóknum með tilraunaglas og smásjá, á örðugt með að skilja, að dul- rænar hugleiðingar um guð og annað lil' geti ieitt til nokkurrar niðurstöðu. Hins vegar vili margur maöur, sem lítt lineigist til trúar, gjarnan eiga itök i frjó- sömum lendurn liimnaríkis, ef trúin á ó- dauðleika andans skyldi reynast rett að lokum. Af þessum ástæöum liefur hópur viðskiptaglöggra manna af óákveóinni manngerð nokkurn áhuga á trúmálum, hæði l'yrir sjáiía sig og aðra. Auk þess er ákveðin togstreita miiii manngerðanna. Eins og manngerð trúarinnar leggur áherzlu a að snua sem flestum mönnum til trúar, þannig reyna ýmsar aðrar inanu- gerðir að nota sér trúna sinum eigin og henni óskyldum máium til framdráttar. Alkunna er þetta um manngerð valdsins. r iilitslausir vaidastreitumenn haí'a fram- iö iiið liróplegasta ranglæti í nafni guðs og undir yfirskini trúarinnar, þó að í raun vekti ekki annað i'yrir þeim en aukin völd. Óþarft að taka það íram, að kirkju- Framald á bls. 24. vikán 13

x

Vikan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vikan
https://timarit.is/publication/368

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.