Vikan - 11.05.1961, Blaðsíða 4

3. grein: Isfirðingor á Indlandsreisu
Trankebar og nágrenni, en þar náðu danskir
fyrst fótfestu í félagi yið hollenzka höndlara.
„1 Asía, í þeim þriðjungi þeirrar
gömlu veraldar i India extra
Gangem, er eitt stórt og mjög frjó-
samt eyland, er Ceylon nefnist. Þar
inni eru 9 kónga riki, sem öll eru
einum herra undirgefin. Höfuðstað-
urinn, sá æðsti, hvar þess lands
stjórnari hefir sitt aðsetur, nefnist
upp á þeirra mál Colmucki. Svo
bar við, að um þann tima, sem skrif-
aðist 1616, þénti þessum stórherra
og landstjórnara, sá eð nefndist
keisari, einn kristinn maður, hol-
lenzkur að ætt. Við þennan mann
ráðgaðist hann einn tíma, hvað hann
skyldi til ráðs taka við þá portogal-
ísku menn, er hann fyrir nokkrum
liðnum tíma hafði léð þar landvist
í landi nálægt sér að brúka þar
kaupskap, svo sem þeir plaga víðar
að gera um öll Indíalönd ...“
Þannig hefst aðdragandi reisufrá-
sagnar Jóns Ólafssonar Indíafara,
en undirfyrirsögn fyrsta kapifcula
hennar er á þessa leið: „í fyrstu
verður til máls að taka, af hverju
tilefni, að vor sálugi kóng Christian
4., loflegrar minningar, fékk girnd
og þóknun til að senda þau 5 skip
til Indíalands, er sendust (að mig
minnir) Anno 1618 i októbermán-
uði, er sem eftir fylgir.“
Aðdragandi þessi er skilmerkileg-
ur og gagnorður eins og öll frásögn
Jóns, en þar sem bæði hann og ýms-
ir innskotskaflar síðar í reisubók-
inni honum tengdir koma sjálfri
reisunni lítið við, verður honum og
þeim köflum gerð hér skil í einu lagi
og sem stytztu máli.
Eins og Jón getur um þegar í
upphafi, höfðu portúgalskir náð
Þannig var ríkjum skipað á Indlandsskaga„
þegar Jón Ólafsson var þar á ferðinni.
honum þætti það fyrst súrt í brotið.
Þegar leiðangurinn náði til Ceylon,
hafði hollenzki sendimaðurinn drep-
ið sig á eitri í klefa sínum, en yfir-
konungurinn vildi ekki viðurkenna
samning hans við Danakóng og kvað
sendiboðann hafa falsað umboðs-
skrá sína, og höfðu leiðangursmenn
þvi ekki erindi í samræmi við erf-
iði sitt.
Með leiðangursskipunum var jakt
ein dönsk og á henni kaupmaður
nokkur, hollenzkrar ættar, sem
Rollant Crappe hét. Varð jaktin við-
skila aðalleiðangurinn og lenti i
Travancore; komst Crappe í vin-
fengi við konunginn þar og gerði við
hann höndlunarsamning fyrir hönd
Danakonungs, sem reyndist svo hag-
stæður Dönum, að hann varð grund-
völlurinn að stofnun A.-Indíafé-
lagsins danska, sem til skamms tima
hefur verið eitt voldugasta fyrirtæki
i Danmörku, og verður því ekki
sagt, að leiðangurinn væri til einskis
farinn. Crappe þessi varð síðar
fyrsti landstjóri Dana í Trankebar,
Og þegar Kristján fjórði ákvað að
senda tvö skip á vegum hins ný-
stofnaða Austur-Indiafélags til
Travancore, fékk Jón Ólafsson þá
bæn sína uppfyllta, sem honum
hafði áður verið neitað ...
„Nú sem sú tið nálgaðist, að vér
skyldum oss upp á þá austindi-
anísku reisu gefa, þá þremum dög-
um áður en svo skeði, vorum vér
með trómetum og bumbuslætti upp
á compagníið kallaðir, hvar vor
náðugi herar kóngur með mörgum
eðlapersónum, item borgmeisturum
og þeim æðstu innan borgar, var
fótfestu á Ceylon, fyrst í stað með
fullu samþykki Senevirat Adassin,
sem þar var yfirkonungur í þann
tið. Brátt gerðust Portúgalar þar þó
umsvifameiri en samningar stóðu
til, reistu þar virki og fóru með
ofriki og vopnavaldi, svo að yfir-
konungurinn mátti ekki rönd við
reisa. Þótti honum í óefni komið
og hugði það ráð vænlegast að veita
einhverjum evrópskum þjóðhöfð-
ingja rúmt höndlunarleyfi gegn því,
að hann stuggaði þeim portúgölsku
á brott eða héldi þeim að minnsta
kosti í skefjum. Gerði hann út hol-
lenzkan sendimann sinn til Evrópu
þeirra erinda. Kom hann fyrst til
Hollands, en þar sem Hollendingar
höfðu engan áhuga á tilboði hans,
hélt hann för sinni áfram og gekk
á fund Kristjáns 4. Danakóngs, sem
tók betur undir erindi hans og gaf
höndlurum, útgerðarmönnum og
öllum almenningi kost á að leggja
fram fé gegn væntanlegum ágóða-
hlut, svo að kleift yrði að senda
leiðangur herskipa til Ceylon og
koma þar á fót danskri höndlun.
Urðu menn vel við, og innan tíðar
'létu fimm dönsk herskip í haf til
Ceylon undir stjórn Eiríks Grubbe,
segir Jón — en þar er um missögn
að ræða; æðsti maður leiðangursins
var Ove Gjedde.
Meðal þeirra, sem réðust í þessa
för, voru allmargar af skyttum kon-
ungs og samstarfsmenn Jóns í tý-
húsinu. Fýsti Jón og farar, en kóng-
ur neitaði og kvað fylking þeirra í
týhúsinu þegar hafa jiynnzt meir en
góðu hófi gegndi, og kom þar siðar,
að hann taldi sér það lán mikið, þótt
fyrir kominn. Og var þá hver mað-
ur með nafni af vorum munstur-
skrifara upp lesinn, þar næst
artíkular Iíónglegrar Majestatis upp
lesnir, i þriðja lagi inntak vors
hollustueiðs með hárri röddu fyrir
oss upp lesið, og síðan vér með upp-
réttum fingrum 3 sórum vorn holl-
ustueið kóngi vorum og því austindí-
aníska compagníi, hver einn með
hárri röddu ...“
Ekki verður því annað sagt en
undirbúningurinn að brottförinni
væri hinn hátiðlegasti. „Og fyrr en
vér í bát stigum, sem við staðar-
bryggjuna lá bundinn, drukkum vér
vorrar velferðar og burtfarar minn-
ing, óskandi öllum ásamt oss, yfir
settum og undirgefnum, innan borðs
sem utan, er eftir stæðu, sem þeim
er færi, lukku og blessunar af Guði.
Og þar með í Jesú nafni stigum vér
af bryggjum á vorn bát og margir
af oss grátandi, en sumir með dans-
látum og hljóðfæraslætti, hlæjandi
...“ Ekki er gott að segja um, í
hvorum þeim flokki Jón hefur ver-
ið, en hafi hann fyllt hinn fyrr-
nefnda, er vist um það, að ekki hef-
ur hátíðleikinn staðið sérlega djúp-
um rótum. Viðarskúta fór svo þröngt
við borð fram hjá bátnum, að fleyg-
ur akkerisins, sem lá utan á bógi
hennar, kræktist í sitjandann á
Jóni, þar sem hann sat á borðstokk
hjá bátsmanni í skut. Brá Jón við
hart og skjótt, reif sig af fleygnum
— og lét ekki þar við sitja, heldur
stökk upp í skútuna, rétti stýri-
manni hennar tvo vel úti látna,
vestfirzka löðrunga, sinn á hvorn
kjamma, og var kominn um horð i
bát sinn aftur, áður en skriður
skildi. „Þóttist enginn fljótari at-
burð séð hafa, af þeim þar saman
komnum. En hefðu buxurnar bilað
og ég i sjóinn fallið, sögðu menn
mitt hið síðasta mundi orðið hafa.“
Þegar Jón skráir frásögnina af þess-
um atburði, er hann hins vegar orð-
inn annars sinnis en líklegt er, að
hann hafi verið, er hann rak skútu-
stýrimanni löðrungana, — telur, að
með þessu hafi Guð viljað vara sig
við, að í krappan kæmist hann í
þessari reisu, en slyppi þó sæmi-
lega.
Christianshöfn hét skip það, sem
Jón réðst á til Indlandsferðar, hið
ágætasta gangskip, að þvi er hann
segir, en ekki nema hundrað lest-
ir, — og er víst um það, að litið
yrði það við síðu hinna miklu
dísilknúnu hafskipa, sem „kompagn-
íið“ lét smíða á árunum milli heims-
styrjaldanna til siglinga í kjölfar
Christíanhafnar. Að sjálfsögðu var
skip þetta vopnað „fallstykkjum“, en
við þau var Jóni og öðrum skyttum
úr liði konungs, sem ráðizt höfðu