Vikan - 14.07.1966, Blaðsíða 26

r
Struensee greifi var barn síns tíma, skynsemis-
trúarmaður og frekur til lífsins gæða. Hann var
af fremur lágum stigum, en stjórnaði Danmörku
þó sem einvaldur í nokkur ár og gerði drottningu
landsins að ástmey sinni. En þetta var snöggt
um meira en aðalsmenn ríkisins gátu sætt sig
við.....
Síðan Kalmarsambandið leyst-
ist upp, hefur vegur Dan-
merkur sem ríkis verið held-
ur í minna lagi. Sú var tíð-
in að öll Evrópa skalf fyrir
dönsku víkingaöxunum, og
þó var Danakonungur einn voldug-
asti þjóðhöfðingi í samanlagðri
kristninni. En hið forna lán þvarr
því meir sem lengra leið fram á
aldirnar. Danmörk varð menning-
arleg undirlægja Þýzkalands og var
jafnvel um hríð svo að sjá, að
danskan gæti horfið fyrir þýzkunni.
Og á Norðurlöndum uxu Svíar Dön-
um langt upp yfir höfuð.
Segja má, að konungar Dana
hafi verið táknrænir fyrir þessa
hnignun. Síðan Kristján fjórði leið,
hafa þeir í beztu tilfellum verið
fremur atkvæðalitlir meðalmenn, og
sumir ekki það. Mikinn þátt í því
hefur átt sú úrkynjun, sem hrjáir
konungafólk jafnan og á líklega
að verulegu leyti rætur að rekja til
skyldleikahjónabanda þess. Því eru
ýmsir skæðir og arfgengir sjúkdóm-
ar, bæði andlegir og líkamlegir,
illræmdir fylgifiskar kónga og keis-
ara.
Þetta mátti Kristján sjöundi, sem
kallaðist konungur Dana 176ó—
1808, eftirminnilega sanna. Þegar
í æsku sýndi hann ærna skapgerð-
argalla, sem þróuðust von bráðar
upp í hreina geðveiki. Enda var
stofn foreldranna meira en hæp-
inn; faðir Kristjáns, Friðrik fimmti,
var forfallinn ofdrykkjumaður og
móðir hans var af Hannóverættinni
þýzku, sem þá var orðin konungs-
ætt Englands, en hún var ræki-
lega úrkynjuð.
Það var óheppilegt að Kristján
skyldi verða svona, því að góðum
stjórnanda hefði getað orðið tölu-
vert úr tímum þeim, er hann lifði
á. Þetta tímabil var nefnilega sú
merka upplýsingaröld, tími alfræð-
inganna frönsku, Voltaires og
Rousseaus, tími viðhorfa í endur-
skoðun. Aðalsveldið, sem tórt hafði
í flestum Evrópuríkja síðan á mið-
öldum, var að syngja sitt síðasta
vers, en borgarastéttin magnaðist
að sama skapi. Þjóðhöfðingjarnir
drógu meiri eða minni lærdóm af
táknum tímanna og reyndu að
stjórna rikjum sínum á vísindalegri
hátt en áður. Af þessum svokölluðu
upplýstu einvöldum má nefna
26 VTKAN
Enevold Brandt.
Katrínu aðra Rússadrottningu, Frið-
rik mikla Prússakonung og Gústaf
þriðja Svíakonung.
í Danmörku gætti áhrifa upplýs-
ingaraldarinnar minna en víða ann-
arsstaðar, en þó urðu þau töluverð.
I bókmenntum komu þau fram hjá
Holberg og síðar hjá skáldinu og
háðfuglinum Wessel, sem var líka
Norðmaður, og Jóhannesi Ewald,
sem varð fyrir áhrifum frá Rouss-
eau og orti í anda tilfinningastefnu
og hinnar svokölluðu gotnesku end-
urvakningar, sem var mjög þjóð-
ernisleg. Ewald er hvað kunnastur
fyrir konungssöng sinn, ortan um
sjóorrustu Kristjáns fjórða við Svía.
Mörgum finnst þetta kvæði raunar
heldur bragðdauft á frummálinu,
en Matthías okkar gerði heldur en
ekki bragarbót í þýðingunni:
Við siglu Kristján sjóli stóð
í svælu og reyk,
og barðist hart með hraustri
þjóð
ei hjálmur við né brynja stóð.
En floti Svía svam og vóð
í svælu og reyk.
Þá gall við óp á græðis mey:
„Við gamla Kristján þreytum
ei,
þann leik ..."
I þessum línum er hlýleg minn-
ing um hrjúfan bardagamann, síð-
asta kraftakarlinn á konungsstóli
Haralds blátannar og Valdimars
sigurs.
Karólína Matthildur, drottning.
STRUEnS
Frægasta hneyksli ,
Danmörku Dagur Þonei
Aftakan á Vesterbro. Böðullinn sýnir áhorfcndum framan í afhöggvið
höfuð Struensees. Allt í kring standa hermenn með reidda byssustingi.