Vikan - 09.05.1985, Page 60

Konurnar líkja eftir formæðrunum. . .
. . . bita, klóra, rifa . . .
Á síðastliðnu ári ákvað Takuma
að láta verða af hátíðahöldunum.
Hann tilkynnti í samræmi við
hefðir ættbálksins að nú skyldi
hafinn undirbúningur nýrrar
helgiathafnar. Það er sú athöfn
sem við sjáum hér á myndum,
einstæð og sú frumlegasta í helgi-
siðum ættbálkanna á Xingú-
svæðinu.
Enginn kann skil á uppruna
Jamúrí-kúma hátíðarinnar. Sum-
ir rannsóknarmenn telja einhver
tengsl á milli hins sjálfstæða
ættbálks kvenna og Amazon-
stríðskvennanna sem eiga að hafa
búið í norðurhéruðum Brasilíu
þegar landvinningar hófust í
Ameríku.
Þrátt fyrir að Claude Vilas Boas
hafi umgengist ættbálkana á
þessum landsvæðum í Brasilíu í
nærfellt þrjátíu ár er honum
aðeins kunnugt um fjórar Jamúrí-
kúma hátíðir. Hvorki honum né
bróður hans, Orlando, sem einnig
hefur lengi dvalið meðal frum-
byggjanna, hefur tekist með
mannfræðilegum aðferðum að
rekja þessa helgisiði til upp-
runans. Aldnir indíánar hafa
aðeins óskýrar og draumóra-
kenndar hugmyndir fram að færa
um fjarlæga fortíðina, þeir telja
aö þá hafi aðeins verið til
Mavútsíním-þjóðin og frá henni
megi rekja allar hefðir og venjur
samtímans. Xingú-fólkið á sér
engan goöumlíkan skapara heldur
aðeins Mavútsíním sem menn-
ingarfrumherja. Þessi Mavút-
síním var að sögn fyrsti
indíáninn sem bjó í frumskógum
þessa heimshluta. Honum leiddist
þarna einum og breytti hann trjá-
bolum, dýrum og vatnslónum í
fólk. Fólkið sem býr þarna núna
lítur á sig sem afkomendur
Mavútsíníms.
Helgihaldið undirbúið
Þegar tók að líða að þeim degi,
þegar helgihaldið skyldi fara
fram, héldu Kama-júra indíána-
konurnar með eiginkonu Takuma
í broddi fylkingar inn í frum-
skóginn. Þar máluðu þær líkama
sína, skreyttu sig með perlu-
festum og skrautmunum karl-
manna og loks þöktu þær sig með
trjálaufi og runnagróðri. Þegar
nokkrar klukkustundir voru liðnar
birtust þær aftur í þorpinu,
háværar, syngjandi digurbarka-
lega og dansandi. Þær stöldruðu
viö fyrir framan sérhvern kofa til
að allir væru ánægðir.
Næstu daga æfðu þær fleiri
söngva og dansa til undirbúnings
helgihaldinu. Karlarnir héldu sig
afsíðis en voru samt hressir, líkt
og þeir vildu sýna að yfirburðir
kvennanna mundu ekki standa til
langframa.
Matur skipar mikilvægan sess í
helgihaldi Xingú-indíána og
árangur Jamúrí-kúma var undir
því kominn hve mikill matur væri
á boðstólum. Að þessu sinni öfluðu
konurnar matar, þær hópuðust
niður á ströndina til að veiða fisk.
Eldri konur áttu ekki þátt í veiði-
skapnum en héldu uppi móralnum
með því að syngja hæga og trega-
blandna söngva.
Þegar veiðunum lauk fengu
karlmennirnir loksins aö koma til
liðs. Allar indíánakonurnar
söfnuðust saman til að velja karla
sem áttu að gerast sendiboðar.
Þeir fóru tveir og tveir saman,
ásamt þeim þriðja sem var stríðs-
maður. Konur tóku á móti
sendiboðunum í hinum þorpunum
og þeir héldu áfram eftir að hafa
komið boðinu á framfæri. Nú var
undirbúningnum lokiö.
Illum öndum
stökkt á braut
Fáir íbúar í Kama-júraþorpi
gátu sofiö nóttina fyrir Jamúrí-
kúma. Konurnar dönsuðu við
sólarupprás, þær fögnuðu og
reyndu að laða fram illu andana.
Þögulir töfralæknar púuðu stóra
vindla og glímukappar reyndu aö
halda sér vakandi. Sá sem sofnar
og dreymir ósigur á það á hættu að
dragmurinn rætist.
Við sólarupprás ómuðu hróp og
köll og söngvar úr frumskóginum
umhverfis þorpið. Konurnar úr
öðrum þorpum voru komnar. Þær
birtust í litlum hópum, dansandi
og syngjandi djúpri röddu —
undarlega digrum róm.
Kropparnir voru þaktir málningu,
skrautmunum og rauð málning á
enni. Þær komu dansandi inn á
miðtorgið, hittu konurnar í
þorpinu og héldu svo í áttina að
töfralækninum Takuma. Þar
stöldruðu þær við stundarkorn en
komu sér síðan fyrir á ákveðnum
bletti og biðu á meðan þorps-
konurnar tóku á móti næsta hópi.
Síðar birtust karlarnir í
einfaldri röð og hrópandi. Þeir
mynduðu stóran hring í miðju
þorpi og köstuðu kveöju á
konurnar.
Hörkuslagsmál hjá konum
Hápunktur helgihaldsins voru
glímuátök hjá konunum. Siða-
meistarinn Takuma bað bestu
bardagakonu síns þorps að ganga
fram á völlinn. Hún stökk inn á
mitt torgið, lagðist á fjóra fætur
og skoraði á andstæðinga úr
hópunum frá hinum þorpunum.
Fangbrögðin áttu að
samrýmast glímureglum
indíánanna (sem nefnast húka-
húka), en konurnar börðust með
kjafti og klóm. Takmarkiö var að
fella andstæðinginn á jörðina og
þær beittu öllum brögðum, bitu,
klóruðu, spörkuðu og rifu í hárið.
Sú sanngirni sem glímukarlar
hafa í hávegum átti ekki upp á
pallborðið hjá stúlkunum.
Þegar áskorunarkeppninni var
lokið slógust aðrar indíánakonur,
ungar sem aldnar.
Um miðjan dag komst loksins á
ró í þorpinu, slagsmálum lauk og
Jamúrí-kúma hátíðinni lauk með
því að konumar gengu á milli
kofanna í þorpinu og létu íbúana
ausa sig leireðju...
Síðan héldu þær drulluskítugar
niður að ánni til að baða sig.
Sólin var að setjast þegar tatú-
dansinn hófst, en hann á að minna
á söguna um ættbálk hinna sjálf-
stæðu kvenna. Dansinum lauk
fyrir framan kofa Takuma töfra-
læknis sem skilaði konunum aftur
netinu sem þær höfðu riðið eftir að
honum opinberaðist Jamúrí-
kúma — ættbálkur sjálfstæðra
kvenna. Þær hlóöu bálköst og
brenndu netið á honum, þar með
var Takuma laus undan loforðum
sínum og ekki lengur „handhafi
Jamúrí-kúma”. Af þeim sökum er
allsendis óvíst hvenær aftur
verður helgihald vegna Jamúrí-
kúma.
Sagan rakin
Kanato heitir Javalpítí-indíáni
sem er faðir aðalbardagamanns
ættbálksins og einn af þeim sem
fróðastir eru um sögu Xingúanna.
Hann skýrði okkur frá uppruna
Jamúrí-kúma hátíðarinnar „sem
hlaut nafn sitt af horfnum ættbálki
sem Mavútsíním-fólkið skapaði”.
„Daginn sem gera átti göt í eyra
krakkanna í þorpinu fóru karl-
mennirnir í Jamúrí-kúma þorpinu
á veiðar. Langur tími leið án þess
að nokkuö fregnaðist af förum
þeirra. Konurnar fylltust ugg og
sendu unglingspilt til að leita að
karlmönnunum. Hann birtist aftur
eftir drykklanga stund og sagði að
karlarnir lægju á jörðinni nálægt
bátunum. Frá þeim bærist
óskaplegur hávaði, tennurnar
væru að vaxa út úr munninum og
líkamir þeirra þaktir hári.
Karlarnir voru að breytast í tígris-
dýr og önnur frumskógardýr sem
myndu bráðlega ráöast á
konurnar.
Ohugur fyllti indíánakonurnar,
þær gripu til vopna, máluðu
líkama sína og bjuggust stríðs-
skrúða.
Síðan dönsuðu þær dögum
60 Vikan 19. tbl.