Vikan - 15.05.1986, Blaðsíða 35

að Jónas Hallgrímsson hafi veitt rímunum
banastunguna í frægum ritdómi sem hann
skrifaði í Fjölni og beindist sá ritdómur fyrst
og fremst gegn Sigurði Breiðfjörð sem var
frægasta rímnaskáldið á þessum árum.
Margir bókmenntafræðingar telja að Sig-
urður hafi verið kveðinn endanlega í
brennivínskútinn með þessum ritdómi - og
sjálfar rímurnar réttu aldrei úr kútnum eftir
þetta.
Þó hafa allmargar rímur litið dagsins ljós
á þessari öld og skulu þessar nefndar:
- Alþingisrímur eftir Valdimar Ásmunds-
son og Guðmund Guðmundsson.
- Olafs ríma Grænlendings eftir Einar
Benediktsson.
- Rímur af Oddi sterka eftir Magnús Stef-
ánsson, alías Örn Arnarson.
- Rósarímur eftir Jón Rafnsson.
- Unndórsrímur eftir Kristján Eldjárn.
Þá skal vikið að bók sem kom út hjá
Leiftri árið 1953. Hún lætur ekki mikið yfir
sér (77 bls.) og heitir Bragfræði og háttatal.
Höfundur: Sveinbjörn Beinteinsson alls-
herjargoði frá 1973 og bóndi á Draghálsi í
Svínadal, Borgarfjarðarsýslu.
í bókinni hefur Sveinbjörn sett saman
tuttugu rímur af mikilli íþrótt. Hver ríma
hefur sinn bragarhátt, svo sem stuðlafall,
stikluvik, skammhendu og gagaraljóð. En
þar með er ekki nema hálf sagan sögð því
sérhver bragarháttur er sýndur með öllum
þeim afbrigðum sem fyrirfinnast. Útkoman
verður til dæmis skárímað, frumframsneitt
stuðlafall eða frumtvíbakhendur, sístiklaður
hurðardráttur. Sumar nafngiftirnar minna
helst á nöfn á gömlum fjármörkum. Alls
hefur allsherjargoðinn fundið 450 afbrigði
af íslenskum rímnaháttum og gefur sýnis-
horn af þeim öllum í þessari litlu bók.
Nú eru íslendingar að mestu hættir að
semja og kveða rímur. Þó hefur frést að
rímnabrot hafi verið kveðið í ónefndri fjár-
rétt í Húnaþingi síðastliðið haust og einn
og einn menntskælingur kann nokkur
rímnabrot og kveður þegar hann er undir
áhrifum.
Þér mín kæra bólið býð ég
bragakaffí og ljóð.
Og að morgni slátur sýð ég
og svið ef þú verður góð.
Skömmu fyrir síðustu jól langaði mig til
að hressa upp á bragfræðikunnáttu mína og
er staddur í fornbókaverslun í Reykjavík.
- Eruð þið nokkuð með Háttatalið eftir
allsherj argoðann?
Nei, það hefur ekki sést nokkuð lengi.
- Heldurðu að það sé ófáanlegt?
- Það efa ég.
Þú átt ekki neitt svipað eða sambærilegt?
Maðurinn, sem við getum kallað Braga
okkur til hægðarauka, halar fram lítið kver
og réttir mér:
Háttumál - nokkrir rímnahættir eftir....
nei, höfundar var ekki getið og Bragi gat
ekkert úr því bætt. Ég keypti heftið á hundr-
að og fimmtíu kall, stakk því í úlpuvasann
og kvaddi. Úti á stétt byrjaði ég strax að
blaða í bókinni, fyrst og fremst af því ég var
forvitinn að vita hver höfundurinn væri.
Hann skrifar formála en kvittar ekki fyrir
hann með nafninu sínu. En í formálanum
segir hann meðal annars:
„Tilgangurinn með útgáfu þessarar bókar
er að rifja upp fyrir mér og (öðrum) lesendum
nokkra gamla bragarhætti. Þessir hættir
hafa verið notaðir af íslendingum í mörg
hundruð ár til að búa til rímur - rímur sem
enginn kann reyndar lengur nema GEÐ-
BILAÐIR MENN OG SÖNGVARAR"
Og áfram heldur höfundur: „Mér finnst
nafnið á bókinni (Háttumál) vera vel við
hæfi vegna þess að rímur hafa alltaf verið
kveðnar til kvenna í þeim tilgangi að fá þær
til að hátta sig. Svo var einnig með mig,
þessar vísur eru allar ortar til háttvísrar
hefðardömu sem ég reyndi lengi að fá með
mér í háttinn en meinið var það að hún
fékkst ekki einu sinni til að fara út kápunni
sinni. Það er reyndar önnur sorgarsaga.“
Hver er þetta skáld sem kemst þannig að
orði? Kýs hann að njóta nafnleyndar til að
lesendur fari ekki að velta sér upp úr ógæfu
hans? Spyr sá sem ekki veit en í þeirri von
að lesendur geti orðið mér hjálplegir í leit-
inni að höfundi Háttumála birti ég nokkur
sýnishorn úr bókinni.
DVERGHENDA
Allir undan valdi vopna
víkja um stund.
Af örvum skotinn hef ég opna
Amors und.
ÚRKAST
Drepið er nú dyrnar á
í dálitlum kofa.
Fer að rigna förum þá
að fara að sofa.
ODDHENDA
Ef ég má ei meyna fá
milda, undurblíða
fer ég þá að þreifa á
og þæfa sokkinn fríða.
SKÁHENDA EÐA FRÁHENDA
Man ég fund við fagurt sprund
í fíeti, slökkt var ljósið.
Að morgni hlaut ég grjónagraut
og gekk svo út í fjósið.
STIKLUVIK
Morgunfrúin mætust er
það mæli ég með sanni,
þegar hún úr fötum fer
og fellur svo til jarðar ber.
BRAGHENDA
Unga konan kær er mér og kroppur
hennar
loga inn ’í lætur mér
lungu, hjarta og hvað sem er.
STÚFHENDA
Næsta sjaldan nú á dögum menn taka í
nef
í nasir enda fá menn kvef.
STAFHENDA
Ef ég fengi kona koss
á kinn frá þér það væri hnoss,
sem skálda- væru verðug laun
ég varla mundi blása í kaun.
SAMHENDA
Kvöl er að mega ei kvenna njóta
er kvölda tekur og vindar þjóta.
Helst þá fýsir boðorð brjóta
bryndrekinn á millum fóta.
AFHENDING
Líkt erþað með lífíð hér oglöngum áður
lýðurinn er allt of bráður.
FERSKEYTLA
Oft á kvöldin klæjar mig
og klóra mér í næði.
Þá fýsir mig að fínna þig
í fleti laus við klæði.
DRAGHENDA (HRYNJANDI)
Að næturlagi núna um daginn
ég negldi hlaupastelpu saman.
Eg hef löngum verið laginn
að lappa upp á tól að framan.
STEFJAHRUN
Sama Ijóðið sí og æ
sefjar huga minn.
A sömu röst ég ætíð ræ
sú röst er kroppur þinn.
SKAMMHENDA
Þér mín kæra bólið býð ég
bragakaffí og ljóð.
Og að morgni slátur sýð ég
og svið ef þú ert góð.
GAGARALJÓÐ
Ef bert í fleti sé ég fljóð
fínnst mér ólga ótt og títt.
Ekki er það bara blóð
ég blanda líka eitthvað hvítt.
STÍMAÐ GAGARALJÓÐ
Yngismær er þarfaþing
en þingsetan er harla ströng.
Löngum einn ég sit og syng
söngvakan mér gerist löng.
VALHENDA
Er eygði éghið unga fljóð svo ofurnett
hjartað fór á span og sprett
og speninn líka hef ég frétt.
STUÐLAFALL
Minningarnar á mig sækja sífellt
kviknakin er veltust við
vítt og breitt um súrheyið.
LANGHENDA
Girndarleg þú æsir geðið
gírugur ég er að sjá,
komum bak við moldarbeðið
blómin segja ekki frá.
Þannig endar þessi háttalykill úti í moldar-
beði og er ekki í kot vísað. Mig langar að
lokum að biðja þá sem renna grun í hver
sé höfundurinn að þessum skemmtilegu vís-
um að hafa samband við undirritaðan. ■
20. TBL VIKAN 35