Vikan - 13.04.1939, Blaðsíða 17

Nr. 15, 1939
VIKAN
17
Við austurströnd Adriahafs ganga
fjöll lengstum fast að sjó fram.
Eyjar og sker eru þar úti fyrir, og
sumsstaðar skerast krókóttir firðir inn
í landið. En sunnarlega á þessari strönd
víkja fjöllin frá hafinu á alllöngu svæði,
svo sléttlendi myndast milli þeirra og
strandarinnar, 30—100 km. breitt. Þaxna
er Albania, æfintýralandið Shqipnia, sem
nú er á allra vörum. Og það er norður-
hluti landsins, sem er svo láglendur með
ströndinni. Sunnar, þar sem Adriahafið
tekur enda, og breitt og blátt Otrantosund
mókir milli Apuliuskagans ítalska og
Glossa-höfða í Albaniu, ganga brött fjöll
aftur að sjó fram, sumsstaðar nakin, sums-
staðar vafin sígrænum skógum.
Ströndin er áveðra fyrir suðvestanvind-
um vetrarmánaðanna, og á allri strand-
lengjunni, sem er nærri 350 km. löng, eru
ekki nema fimm viðunanlegar hafnir. Or-
sök þess er sú, að ár, sem renna fram yfir
sléttuna, hafa myndað með framburði sín-
um óshólma, og út frá þeim teygjast löng
sandrif með fram ströndinni. Eru grunn
lón og strandvötn innan við þau, sem eru
ófær skipum. Sléttan er víða mjög lág og
mýrlend. Eru þar stór svæði óræktuð og
ill-byggileg vegna malariusóttar, sem er
landlæg í fenjum og foræðum lægstu og
votlendustu svæðanna. En þar sem slétt-
an er þurr, er hún frjósöm og vel ræktuð,
og myndi með framræslu vera hægt að
auka hið ræktanlega land að stórum mun.
Norðan að landinu liggur Jugoslafia. Er
þar á landamærunum stöðuvatn, sem kennt
er við borgina Skutari. Austan við vatnið
og meðfram sléttunni allri að austan og
sunnan raða sér há og hrikaleg fjöll. Ná
þau yfir landið allt austan og sunnanvert.
Þau eru úr kalksteini og sandsteini, og víða
sundurgrafin af giljum, gjám og þröngum
dölum. Þau eru samvaxin fjalllendum
syðsta hluta Jugoslafiu og Norður- Grikk-
lands. Eftir dölunum renna straumharðar
ár. Lengst þeirra er Drin. Kemur önnur
aðalkvísl hennar upp í Ochridavatni við
austurlandamærin og er kölluð Svarta-
Drin. Rennur hún eftir löngum dal til norð-
urs og beygir síðan fram á sléttuna. Bo-
jana, ein af kvíslum hennar, hefir öðru
hvoru hálfdrekkt borginni Skutari í vatns-
flóðum sínum. Aðrar ár eru Skumbi,
Semeni og Vojussa, sem renna hver eftir
sínum þverdalnum vestur um fjöllin.
Þótt Albania sé hvergi breiðari frá vestri
til austurs en um 150 km., gætir all-
mikils mismunar á loftslagi strandarinnar
og héraðanna, er innst liggja og austast.
Við ströndina er Miðjarðarhafsloftslag,
sumurin heit og þurrviðrasöm, vetur mild-
ir og regnsælir. En þegar kemur austur í
f jöllin, gætir meira einkenna meginlands-
loftslags. Þar geta komið frosthörkur á
vetrum og fannfergi. Albania nýtur að
meðaltali mestrar úrkomu allra Balkan-
landa (um 150 cm.).
Af þessu leiðir, að gróðurlag landsins
er all-fjölbreytilegt. Á láglendinu er há-
vaxinn fenja- og mýrargróður og í vestur-
Albaniav
undralandið við Adriahaf, sem nú
er á allra vörum.
Stutt landfræðilegt yfirlit. —
Eftir KNÚT ARNGRfMSSON.
hlíðum fjallanna eru sígræn lauftré og
kastaníutré, en í dölunum innar í landinu,
eru sumargrænir skógar (eik og beyki).
Voru þessir skógar blómlegri áður fyrr,J|
en eru nú í niðurníðslu vegna óhyggilegr-'
ar meðferðar. Til fjalla er svo kyrkings-
legt kjarr og lágvaxinn fjallagróður, sem
er vel fallinn til beitar á sumrin. En víða
eru f jöll ber og gróðurlaus, hamrabelti og
gljúfur og hrikalegir tindar.
Þegar sögur hófust, bjó á austurströnd
Adriahafs þjóð, er nefndist Illyrar. Munu
þeir áður fyrr hafa byggt nokkurn hluta
Alpalandanna, en verið hraktir suður á
bóginn af Keltum. Þessa þjóð lögðu Róm-
verjar undir sig á 3. öld. f. Kr. Fór það
orð af Illyrum, að þeir væru lítt siðaðir, en
týhraustir* og þóttu frábærir málaliðs-
menn. Frá höfninni Dyrrhachium (nú
Durazzo) lögðu Rómverjar veg (Via
Egnatia) um Sumbidal, austur að Ochida-
vatni og áfram austur um skagann. Þegar
Rómaveldi skiptist, féll Illyria í hlut Vest-
rómverska ríkisins. En þegar það liðaðist
í sundur á síðari hluta 5. aldar, komst hún
undir yfirráð keisarans í Konstantínópél.
Á 7. öld sóttu slafneskar þjóðir inn í landið
og settust að í norðurhluta þess, þ. e. hlut-
anum sem nú telst til Jugoslafíu. En
syðri hluti hinnar gömlu Illyriu varðist
Slöfum. Þar búa nú Albanir eða Arn-
autar, eins og þeir eru stundum nefndir.
Það er því þjóðernisarfur Illyra, sem enn
lifir meðal Albana, á sama hátt og Baskar
geyma þjóðernisarf Ibera, hinna fornu
íbúa Pyreneaskagans. Mál Albana er af
indoevropeiskum uppruna, en hefir sér-
stöðu meðal indoevropeiskra tungna, svo
Albanir eru sér í flokki, hvað tungumál
snertir. Aftur á móti eru þeir taldir til
hins „dinariska“ kyns, sem er útbreitt um
Alpalöndin austanverð og norðanverðan
Balkanskaga og Rúmeníu. Albönsk tunga
greinist í tvær aðalmállýzkur, mál Ghega
norðantil í landinu og mál Toska sunnan
til. Svo ólíkar eru mállýzkurnar, að Ghegar
og Toskar eiga örðugt með að skilja hvorir
aðra.
Á 14. öld þegar hið ítalska kaupmanna-
veldi Venezia drottnaði við Adriahaf, lentu
helztu hafnir Albaníu undir venezisk yfir-
ráð. En þegar leið fram á 15. öldina, fengu
Albanir að kenna á nýju og háskalegu
valdi, er vofði yfir öllum Balkanlönd-
um. Það voru Tyrkir. Lentu nú Albanir
undir yfirráð þeirra, en tókst um skeið
(frá 1443—1468) að halda sjálfstæði.
Nutu þeir þá forustu Georgs Castriota II,
hins ágætasta þjóðhöfðingja. En síðan féll
landið aftur undir yfirráð Tyrkja, og tóku
þá Albanir Múhamedstrú, sem enn er trú
meirihlutans í landinu. Á 3. tug 19. aldar,
þegar Grikkir brutust undan Tyrkjum,
hófst einnig frelsishreyfing þjóðemislegs
eðlis meðal Albana, og það sem eftir var
af öldinni, gekk þróunin fet fyrir fet í átt-
ina til aukins sjálfstæðis. En þegar stjórn
Ung-Tyrkja kippti að sér hendinni og vildi
svifta þá því sjálfsforræði, sem áunnizt
hafði, var Albönum nóg boðið. Þeir hófu
uppreisn gegn Tyrkjum, og hófst þá
Balkanstyrjöldin 1912. Á Lundúnaráð-
stefnunni sama ár viðurkenndu fulltrúar
• stórveldanna sjálfstæði Albaníu.
■ En 1914 þegar Heimsstyrjöldin brauzt
rút, óðu herir frá Serbíu, Montenegro og
ítalíu yfir landið, og var þá sjálfstæði
Albaníu úr sögunni um skeið. Seinna náðu
Austurríkismenn landinu á vald sitt. En
eftir að ítalir með fulltingi Frakka höfðu
hrakið Austurríkismenn þaðan burt, lýstu
þeir því yfir, að Albanía væri aftur sjálf-
stætt ríki og settu nýja stjórn á laggirn-
ar í Durazzo 3. júní 1917. Síðan hvarflaði
það að ítölum, Grikkjum og Jugoslafíu-
mönnum að skipta landinu milli sín, en af
því varð þó ekki, og varð samkomulag um
það í Versölum, að Albanía skyldi halda
sjálfstæði sínu. Ríkið varð lýðveldi. 1925
varð Ahmed Zogu forseti þess. Tók hann
sér konungsnafn 1928.
Eins og landið er auðugt af sérkenni-
legri fegurð og hrikaleik, svo æfintýra-
gjarnir ferðamenn leggja þangað leið sína,
þá er þjóðin ekki síður furðuleg á marga
lund og fastheldin við æfafoma siði og lífs-
venjur. Hefir þar haldist við í háttum
fólksins margt frá löngu liðnum tímum,
sem furðu gegnir að fyrirhitta í Evrópu-
landi á 20. öld. Þjóðin skiptist í ættflokka
eða þorpsríki (Zadruga), sem átt hafa
löngum í deilum og skærum sín á milli.
Mönnum er skylt að hefna ættingja sinna,
og býður þá löngum ein hefndin annari
heim, eins og kunnugt er úr íslendingasög-
um. Það er eins og hinum aðfluttu trúar-
brögðum, kristni og Islam, hafi aldrei tek-
izt að uppræta hjá þessari heiftræknu
þjóð æfafornan illyriskan anda. Og enda
þótt rétt sé, að trúa varlega ýmsu, sem
ritað er um þjóðir, sem eitthvað sérkenni-
legt er við (og ættum við íslendingar að
fara nærri um slíkt af eigin reynd), þá
mun mega hafa það fyrir satt, að til þessa
dags tíðkast meðal Albana ránsferðir og
margskonar miðaldalegur ribbaldaskapur
— jafnvel kvennarán.
A síðustu árum mun þó allmikið hafa
verið unnið að því að ryðja „evrópeiskri"
menningu braut með lagasetningu og
bættri menntun, og hefir sjálfsagt áunnizt
nokkuð í því efni, því þjóðin er að eðlis-
fari talin greind og næm.
En víða ber byggðaskipun og húsagerð
þess vitni, að róstusamt hefir verið í land-
inn. Þorpum er tyllt á hnjúka og hömrum
girta staði, svo örðugt sé að sækja að þeim.
Og algeng eru hús, sem reist eru með kast-
alalagi og háum varðtumum. Að mörgu
leyti ber þjóðlífið austrænan svip. Veldur