Vörður - 28.02.1925, Síða 1

Ritsfjóri og ábyrgð-
armaður
Kristján Albertson
Túngötu 18.
> «
Afgreiðslu- og tnn*
heimtumaðuv
Ásgeir Magnússoo
kennarl.
III. ár.
Reykjavík 28. febrúar 1925.
9. blað.
Tóbakseinkasalan
Ræða Magnúsar Jónssonar við i. umr. frv.
um afnám tóbakseinkasölunnar.
Fyrsta umræða þessa máls
hefir nú staðið nokkuð á þriðja
fund, og má búast við að varla
komi fram margt beinlínis nýtt
í því. En þó er varla bægt að telja
það neitt undarlegt að umræð-
ur verði nokkuð langar, þegar
jafn .gamalt og mikið deilumál
er tekið á dagskrá bjer á al-
þingi.
Fó að menn greinist nú hjer
í tvo flokka á þinginu um að-
alniðurstöðu málsins, með eða
móti, þá virðast samt ástæður
beggja vera nokkuð mismun-
andi. Kemur þar þrent til greina:
Fjárhagsatriði málsins, skoðan-
ir á verslunarfrelsi og það, með
hveiju móti heppilegast sje, að
ríkið afli sjer tekna. Fyrir sum-
um er bjer um hreint fjárhags-
mál að ræða. Peir hugsa ekki
um neitt annað en upphæð þá,
sem ríkissjóður fær, en er ann-
ars sama um það, með hverju
móti hún næst og loka aug-
unum fyrir öllum öðrum afleið-
ingum.
Frá þessu sjónarmiði er hjer
um hreint reikningsdæmi að
ræða, og það er alveg vitanlegt,
að þetta er stórt atriði í mál-
inu og verður að athugast vel,
ekki síst á tímum eins og þess-
um, þegar svo mikið af starfi
þingsins og umhugsun verður
að snúast um það, að rjetta við
fjárhag landsins. Við sem flytj-
um þetta mál höfum því talið
okkur skylt, að bera málið fram
að nokkuru leyti á þessutn
grundvelli, og athuga einmitt
fjárhagsatriðið mjög vandiega.
Pær staðhæfingar og áætlanir,
sem við höfum sett fram hafa
nú af andstæðingum málsins
verið vefengdar, og er það ekki
nema gott, að beggja málstaður
korni fram. Enda þótt háltv. 1.
flutningsmaður (Bj. Líndal)o.fl.
hafi nú svarað þessum andmæl-
um, svo að ekki ætti að þurfa
frekar vitnanna við, langar mig
samt til þess að gera nokkrar
athugasemdir frá minum bæjar-
dyrum.
Háttv. andmælendur frv. segja
að ganga eigi út frá afrakstri
ársins 1924 einum, en ekki með-
altali þeirra þriggja ára, sem
einkasalan hefir starfað. Þetta
væri nú alveg einstakt, ef' rjett
væri, 0g á móti því sem ávalt
og allstaðar e.r gert, þegar líkt
á stendur. Pað er margviður-
kent, að einstök ár eru vafa-
söm, eitt og annað, sem þvi
getur valdið, að þau verða sjer-
slaklega hagstæð eða óhagstæð,
en hitt hefir sýnt sig, að þessar
ójöfnur jeta hver aðra upp ef
svo mætti segja, þegar til lengd-
ar lætur og þvi er það ráð
tekið að jafna saman sem flest-
um árum þar sem ástæður
annars eru þær sömu. Það sem
hjer mætti helst að finna er það,
að árin, sem einkasalan hefir
staðið, eru í raun rjettri offá til
þess að verulega sje hægt á
þeim að byggja. En við því
verður ekki gert.
Nú hittist einmitt svo á, að
af þessum 3 árum er eitt sjer-
staklega óhagstætt, sem sje fyrsta
árið. Vð visu er það hrein fjar-
stæða, sem bæði háttv. 2. þm.
Rang. (Kl. J.) og háttv. 2. þm.
Rvk. (J. Bald.) hafa sagt, að
kaupmenn hafi viðað að sjer ó-
venjumiklum birgðum rjett áð-
ur en einkasalan komst á, því
aö þar tala tölurnar móti. En
hitt er satt, sem þeir virðast
ekki skilja, að birgðir hafa þá
verið meiri til í landinu heldur
en síðar verður undir einkasöl-
unni, og það stafar af því einu
að verslunin flyst af mörgum
höndum á eina. En ekkert bend-
ir á að birgðirnar 1921 hafi ver-
ið vitund meiii en á undanförn-
um árum. Þetta, að birgðirnar
hljóta að rýrna eða færastsam-
an, veldur óvenjulega litlum inn-
ílutningi árið 1922 svo að
tolltekjurnar rýrna. En aftur á
móti hefði verslunarhagnaður-
inn átt að geta verið nokkuð
nálægt eðlilegu.
En á móti þessu ári, sem af
eðlilegum ástæðum verður að
telja neðan við meðallag, kem-
ur svo aftur uppgripaár óvenju-
legt 1924. íslenska krónan stig-
ur stórkostlega, svo að inn-
kaupsverð vörunnar lækkar. Ár-
gæska óvenjuleg er í landinuog
kaupgetan eykst. Háir lollar á
ijölda mörgum öðrum vörum
halda verði þeirra uppi, svo að
menn eiga frekar að venjast
veröhækkun en verðlækkun og
alt þelta kemur því til vegar, að
venju meira tóbak er keypt og
fyrir geysi verð. Slíka álagningu
ofan á tollinn hækkaðan um
25°/» þarf ekki að imynda sjer
að verslunin geti leyft sjer í
meðalári öðru vísi en að það
dragi til verulegrar rýrnunar á
umsetningunni, ýmist með þvi
að menn spara tóbakið við sig
eða að smyglun eykst i stórum
stil.
Jeg verð því að telja, að mjög
sanngjarnt sje, að miða versl-
unina, að minsta kosti verslun-
arágóðann við meðaltal þessara
3 ára. Að vilja versluninni í vil
byggja að eins á árinu 1924 er
ekkert annað en þetta gamla,
að svo mæla böin sem vilja, og
ælti það helst ekki að vera
regla hjer við meðferð stórmála.
Með sama rjetti hefðum við
flutningsmenn getað tekið árið
1922 eitt og úthúðað verslun-
inni með þeim forsendum. En
það hefði verið óleyfilegt fram-
ferði og datt engum í hug.
Þegar gera á npp hag einka-
sölunnar, er því enginn vafi, að
byggja verður á meðaltali ár-
anna, sem hún hefir starfað, og
meðaltal teknanna fyrir ríkissjóð
eru þá af tolli og verslun kr.
723000, ef menn hugsa sjer að
25(,/o gengisviðbótin á tollinum
hefði gilt öll árin. Raunverulega
er það 682670 kr. Þetta er alveg
ljóst.
En þegar syo á að gera npp
væntánlegan ágóða af tolli fram-
vegis, vandast málið auðvitað
meira, því aö þá kemst maður
inn á áætlanasviðið. En jeg bygg,
að við höfum þar farið mjög
varlega í sakirnar, svo varlega,
að segja má, að við fylgjum þar
þeirri heilbrigðu reglu, sem hæstv.
fjármálaráðh. hefir oft getið um,
að áætla svo, að nálega sje vist,
að reikningurinn á sinum tíma
sýni meiri tekjur en áætlunin.
Við höfum sem sje gengið úr frá
meðalinnflutningi þessara ára og
bætt við hann 12°/o.
Nú hefir áður verið viðurkent,
að eilt af þessum árum, árið
1920, hafi kipt stórlega úr inn-
ílutningnum vegna birgðarýrn-
unar þeirra, sem af einkasölunni
leiddi og það dregur því meðal-
innflutning þessara ára óeðlilega
niður. Þetta virðast allir fallast
á. t öðru lagi sýna árin 1923
—1924, að einkasalan dregur
varanlega úr innflutningnum.
Sjest þetta og vel af útreikningi
þeim í greinargerðinni, sem háttv.
2. þingm. Reykvíkinga kallaði
talnarebus eða eitlhvað slikt.
Þar sjest, að meðaltal tolleininga
á mann var, meðan frjáls var
verslun, 1,46, en þessi tvö sfðari
ár 1,1. Með öðrum orðum, þessi
tvö ár sýna, að innflutningur
þessara tveggja ára er milli 20
og 30°/o minni en áður, og það
verður að telja varlega í sakirnar
farið, að áætla, að hann nái
aftur helmingi þess, sem hann
misti. En jafnvel þólt við af
varfærni drögum áætlunina þann-
ig niður með tvennu móti, þá
fást þó tolltekjur, sem eru heldur
hærri en samanl«i.ðar tolltekjur
og verslunarágóði einkasölunnar
eða kr. 729472 móti kr. 723000.
En ef við hefðum viljað reikna
óvarlega okkar málstað í vil,
eins og þeir gera sínum málstað
í vil, þá hefðurn við tekið meðal
innfluluings frjálsu áranna síð-
ustu, og þá gæfi tollurinn fast
að miljón. En okkur hefir þótt
rjettara, að byggja traust heldur
en glamra hátt.
Þó verður enn að athuga það,
að í þessurn tölum eru tekjur
tóbakseinkasölunnar árið 1924
taldrr óskertar, að viðbættum
25°/o gengisviðauka alt árið kr.
903,000. En eins og sýnt hefir
verið fram á í greinargerðinni
er þetta í raun og veru ekki
rjett. Bæði háttv. 2. þm. Rang-
æinga og háttv. 2. þm. Reyk-
vikinga hófu hjer andmæli
(væntanlega báðir eftir sömu
heimild, því að þeir lásu það
nálega orðrjett eins upp) og
því miður var háttv. þingm.
Akureyrar, áður búinn að viður-
kenna þetta, og sýnir það hve
afar-sanngjarnlega hann vill
flytja þelta mál, að hann hallar
rjettu máli andstæðingunum f
vil. En honum hefir þar vissu-
lega missýnst er hann fellst á,
að láta gengisgróðann 1924
mæta útsvarsgjaldinu.
Svo er þessu máli varið, að
eftir að greinargerðin var samin
og prentuð, berst reikningur,
sem sýnir, að einkasalan hefir
orðið á árinu 1924 að borga
útsvör þriggja siðustu ára, og
þau nema nálega sömu upphæð
og gengisgróðinn. En það nær
engri átt, að þetta eigi hjer að
mætast, þegar einkasalan er borin
saman við frjálsa verslun. —
Útsvar er líka skattur, sem hið
opinbera þarf, þótt ekki sje það
sjálfur ríkissjóðurinn, sem það
fær, og það er alveg víst, að í
frjálsri verslun fljóta af tóbakinu
þessi og ekki minni gjöld í bæjar-
Og sveilarsjóði, auk tekna í rikis-
sjóð. Það er eiumitt alveg nauð-
synlegt, ef rjettan samanburð á
að fá milli einkasölu og frjálsrar
verslunar, að taka þetla með,
jafnvel þótt einkasalan væri sjálf
útsvarsfrí, því að þá væri missir
útsvaranna af tóbaksversluninni
einn af þeim tekjuliðum, sem
við hana heíðu tapast.
Að þessi 3 útsvör koma á eitt
árið, 1924, ruglar ekki heldur
dæmið um einn eyri, þegar verið
er að finna meðaltal þessara
þriggja ára.
Af þessu Ieiðir, að tolltekjurnar
fara eftir áætlun okkar nokkru
meira fram úr ágóða einkasöl-
unnar, heldur en áður er talið.
Þá taldi háttv. 2. þm. Rang.
okkur hafa dregið undan af
tekjum einkasölunnar, þar sem
við hefðum slrpt því, sem ár-
lega hefir verið Iagt í varasjóð.
En þetta er bláber misskilningur.
Þessi litli varasjóður er ekkert
annað en nauðsynleg tryggingar-
ráðstöfun, sem beint leiðir af
því, að ríkið hjer er að fást við
verslun, og má alls ekki skoða
hann sem tekjur, heldur er hann
fje, sem lagt er til hliðar fyrir
væntanlegum óhöppum, sem alt
af geta komið. Tóbakseinkasalan
er nú mjög áhættulítil verslun,
og til þess svarar lika það, að
varasjóðurinn er lítill. Verði af-
gangur af honum, þegar alt
verður gert upp, þá er það gott
og blessað, en í sjálfu hugtakinu
varasjóður liggurjj það, að hann
á ekki og má ekki teljast með
tekjum.
Úr þvi aö jeg minnist hjer
á varasjóð tóbakseinkasölunnar
dettur mjer það í hug, að jeg
hjó eftir því hjá háttv. 3. þm.
Reykv. að varasjóður Landsversl.
losnaði við þessa ráðstöfun, en
hann er talinn h. n. b. I1/*
miljón. Um þetta gátum við
ekkert í grg. okkar, og jeg hygg
ekki að rjett sje að blanda hon-
um neitt hjer inn í. Bæði er nú
það, að hann mun vera tóbaks-
einkasölunni óviðkomandi, þvi
hún lifir að því er sagt er á
erlendri »krít« að mestu og svo
er ekki öll nótt úti þótt tóbaks-
einkasalan hyrfi, því eftir er
annað fyrirtæki, sem henni er
svo langtum áhættumeira, og
það er steinolíuverslunin. Það
væri óskandi að ekki færi svo,
að hún æti þessar feitu kýr og
meira til á vondu árunum. Jeg
myndi fyrir mitt leyti líta svo
á, að öxin og jörðin geymdu
hana best — og sem fyrst. En
meðan steinolíueinkasalan er
við lýði hygg jeg að ekki veiti
af varasjóði þessum. Og hvernig
er svo þessi varasjóður? Hann
sýnist að h. u. b. */* hlutum
vera í útistandandi skuldum, og
býst jeg við að einu sinni og
tvisvar verði að berja á sumar
þær dyr, áður en þar verður hver
skildingur inn kominn. — Vara-
sjóðir eru því miður svo oft
affallasöm eign.
Jeg hygg nú að jeg hafl geng-
ið frá fjárhagsatr. málsins. Full-
yrðingar háttv. þm., að ríkis-
sjóður skaðist um 200000 kr.
eins og háttv. 2. þm. Rang.
sagði eða um allan hagnað
verslunarinnar eins og háttv.
2 þm. Reykv. sagði, eru ekkert
annað en vigorð, sem bjaðna
eins og bóla ef á er andað.
Þetta atiiði málsins, fjárhags-
legu hliðina, hef jeg rætt ítar-
legast, af þvf að á þeim vett-
vangi hefir mest verið barist.
En víkja má svo að annari á-
stæðu, sem skipar mönnum með
og móti einkasölunui, en það
er afstaða manna til frjálsar
verslunar. Þar verður ekki töl-
um eins við komið og þvi er
þar auðveldara að deila til ei-
lífðar, í stað þess að í fjárhags-
atriðinu ættu andstæðingar okk-
ar að vera þeir drengir, að þeir
fjellu frá fyrri villu sinni er
þeir sjá málið skýrt lagt fram.
Fyrir mjer persónulega er þetta
friverslunaratriði ekki svo sjer-
lega mikilvægt i sambandi við
tóbakseinkasölu, og jeg gæti
ekki fallist á að afnema tóbaks-
einkasöluna, eins og háttv. 1.
þm. Gullbr.s. (Ág. Flygenring)
ef það sýndi verulegt tap fyrir
rikissjóð. En hitt er rammasta
fjarstæða, sem háttv. þm. V.-
ís. (Ásg. Ásg.) sagði, að bjer
sje bókstaflega engin skerðing
á frjálsri verslun, en það þyrfti
ekki þar fyrir að vera ranglát
skerðing. Það er Iíka til rjettlát
og viðurkend skerðing bæði á
Framh. á 4. síðu,