Vörður - 03.10.1925, Blaðsíða 2

2
VÖRBUR

«00000000000000000000004
§ VÖlíBUK kemur út
O á laugardögum
O Ritstjórinn:
Kristján Albertson Túngötu 18.
Sími:
1452.
Afgreiðslan:
Laufásveg 25. — Opin
8 5—7 síðdcgis. Sími 1432
u Verð: 8 kr. árg.
0 Gjalddagi 1. júlí.
«0000000000000000000000«
mætur á honum fyrir þekkingu
hans á bókmentum íslands og
islenskri tungu.
Allir þeir fyrirlestrar, er á
mótinu voru haldnir um sam-
vinnuna á Norðurlöndum og
Bretlandi, voru fyrirfram vjel-
ritaðir og afhentir þáttlakendum
í byrjun hvers fyrirlesturs. Með
þessu móti var hægur vandi,
að fylgjast með hverjum fyrir-
lesara. Alllangar umræður urðu
í lok hvers fyrirlesturs og voru
margar fyrirspurnir gerðar um
ýms atriði, er snerti samvinnu-
fjelagssskapinn í þvi landi, er
fyrirl. hljóðaði um. 1 þetta fór
langur tfmi, því margar fyrir-
spurnir komu fram, er leysa
þurfti úr og kom þar góð við-
bót við hvern fyrirlestur. Eink-
um voru það Þjóðverjarnir, er
alt vildu vita út í æsar. Jf*eim
nægði ekki nema fullsögð saga.
Fyrir utan þá fyrirlestra, er
áður eru nefndir, flutti P. Mann-
niche skólastj. við Alþjóðahá-
skólann á Helsingeyri, þar sem
mótið var haldið, erindi um
Grundtvig, einnig H. Begtrup
skólastj. við Frederiksborgarlýð-
háskóla um lýðháskólana dönsku.
Er H. B. alþektur ræðuskör-
ungur, liklega einn meðalþeirra
fremstu í Danmörku. Hafði
hann boðið okkur, sem á mót-
inu vorum til skóla síns og feng-
um við þar hinar bestu viðtök-
ur. Ræðu hans þakkaði F'r.
Af íslensku
menningarástandi.
iii.
Sikiley, 3. sept. 1925.
III.
Það detta ekki gullhringarnir
af neinum við að sjá dáðleys-
ingja og ræfla, sem skort hefir
andlegt þrek til ,að brjóta sjer
braut, og þjóðfjelag vort á eng-
an stað fyrir, lenda i skolpræs-
inu vegna ofdrykkju, og eru þó
slík afdrif alt af sannur harm-
leikur; en slik hljóta að verða
óumflýjanleg örlög ýmsra ein-
staklinga, meðan þjóðfjelagið
sýnir ekki þá rögg af sjer, að
ræna þá menn sjálfsákvörðun-
arrjetti, sem eru ánauðugir þræl-
ar síns eigins frjálsræöis.
Gamanið fer hinsvegar af, þegar
getur á að líta mentamenn og
aðrar leiðandi persónur í þjóð-
fjelaginu æfa línudans á brún-
um göturæsanna. Mig þarf ekki
lengur að furða þótt sitthvað
gangi á trjefótum í þjóðfjelag-
inu, þegar jeg rekst á augafulla
alþingismenn á hverjum veit-
ingastað, eða ritstjóra leiðandi
blaða í samskonar ástandi, eða
háttsetta fjármálamenn, eða
|lta hinnar einu sönnu evan-
Hall próf. og Paul Passy próf.
Hjelt hann ræðu sína á dönsku.
Sænskur blaðamaður er varþar
viðstaddur, sagði síðar í blaði
sínu : »0m Professor Passy upp-
gas, att? han tala 22 sprák. Om
det er sant vet jag inte men
sant ár att han en dag háll ett
tal pá förtiáfflig danska«. Sam-
vinnufyrirtækin í Khöfn fengu
fundarmenn að skoða. Var þar
margt og mikið að sjá. Hinar
stóru verksmiðjur samv.fjelag-
anna dönsku sýna það best, að
samvinnan i Danmörku er í
stöðugri framþróun. Pá fengum
við einnig að skoða þau fyrir-
tæki bændanna, er mestum
ljóma vaipa á starfsemi þeirra,
sláturhúsin og rjómabúin. í
Danmörku eru nú 1350 samv.-
rjómabú, er það 80°/o af rjóma-
búum landsins. Afurðamagn
þeirra nam síðasta ár (1924)
820 milj. kr. og sláturhúsanna
444 milj. kr. Pessi samv.fyrir-
tæki bændanna dönsku eiga
engan sinn líka, hvar sem leit-
að er. Pau eru máttarstoðir
danskrar velmegunar.
Próf. Fr. Hall hafði sjeð svo
um, að þeir er mótið sóttu gætu
farið til Svíþjóðar. Var þar eytt
heiium degi á kostnað Svíanna.
Pað var samv.fjelagið »Svea« í
Helsingborg er vjer áttum að
kynnast. Er það eitt hinna
stærri fjelaga í Svíþjóð. Hefir
14 sölubúðir i borginni. Öllum
bar saman um það, að aldrei
hefðu þeir sjeð jafn myndarlegt
fjelag sem þetta, einkum er
snerti hinar fögru byggingar
fjelagsins og útbúnað allan á
þeim. Fr. Hall próf. sagði að
samvinnubúðirnar í Bretlandi
stæði þessum að baki. Verslun-
armagn »Svea« var síðasta ár
4,109,376 kr. og fengu meðlim-
ir í arð 265,816 kr. í innborg-
uðu hlutafje átti það 490,500
kr. Varasjóður var 380,000 kr.
og aðrir sjóðir 22,500 kr. í skatt
gelisku kirkju og prófessora við
æðri skóla. Pó tekur út yfir all-
an þjófabálk þegar jeg uppgötva
að það er ekki nema algengur
hversdagsviðburður, að sjá megi
drengi á fermingaraldri hengsl-
ast á götum úti á næturþeli,
viti sínu fjær af ölæði. ’
Mjer er í ljósu minni æfin-
týri eitt af þessu tagi frá síðast-
liðnum vetri; jeg var á leið
heim til mín seint um kvöld;
það var frost og snjófok. Há-
reysti nokkra ölóðra manna í
sundi milli húsa dró að sjer
athygli mína. Manna? Nei, þaö
voru alls ekki »menn«, það
voru börn, — ölóðir drengir;
einn þeirra var svo stjörnu-
blindur að hann gat ekki leng-
ur staðið; hann vildi leggjast
fyrir undir húsveggnum. Pað
vildi svo til að kunningi minn
bjó skamt frá; jeg kallaði hann
til hjálpar og bárum við síðan
þann strákinn, sem fylstur var,
upp í fbúð hans. Hinir hurfu
syngjandi út í snjófokið og nótt-
ina. — Peir voru 6 eða 7 tals-
ins, laglegir drengir, vel til fara,
allir sýnilega af góðu fólki, sá
sem fylstur var er sonur hátt-
setts embættismanns.
Frú Guðrún Lárusdóttir bregð-
ur mjer um skort á lífsreynslu;
jeg vildi óska að hún hefði rjett
fyrir sjer. Lífsreynsla er eitt af
greiddi það 24,715 kr. Eftir
þeim skýrslum að dæma, er
Samb. sænskrá samv.fjelaga hef-
ir gefið út á þessu ári, má telja
víst, að samvinnufjelagsskapur-
inn í Sviþjóð sje sá traustasti á
Norðurlöndum.
Fjelögin eiga í innborguðu
hlutafje 19,560,100 kr., í vara-
sjóði 9,217,200 kr. og í öðrum
sjóðum 5995,900 kr. alls 34,773
200 kr. Auk þessa í innláns-
deiid 25,000,000 kr. Þetta er þá
rekstrarfje samvinnufjelaganna
sænsku. Pau hafa engan banka
og þurfa hans ekki, þau hafa
nóg rekstrarfje, er þau sjálf
leggja til. Við tækifæri mun jeg
síðar geta birt útdrátt úr fyrir-
lestrum þeim, er haldnir voru
á mótinu, einkum þeim, er við
koma íramleiðslusamvinnunni.
S. S.
Meðalannara
orða
Póibergur Pórðarson ræðst
á kirkjuna.
Þórbergur Þórðarson, hinn gáf-
aði höfundur Brjefs til Láru,
hefir skrifað Árna Sigurðssyni
fríkirkjupresti opið brjef í Al-
þýðublaðinu, þar sem hann ræðst
allóvægilega og ruddalega á
þennan unga klerk og á ís-
lensku kirkjuna yfirleitt. Sakar
hann prestana um hræsni, trú-
leysi og Mammonsdýrkun. Hef-
ur brjef hans vakið mikið um-
tal.
»Tólf árin siðustu hefir guð
reynt mig með því að láta mig
þekkja mörg prestaefni, sem lok-
ið hafa prófi í guðfræðideild
háskólans«, segir Þ. P. »Aðeins
tveir þeirra hafa átt trúarsann-
færingu. Allir hinir hafa verið
markaðsvara, rjett eins og út-
því svíviröilegasta sem nokkur
maður getur öðlast. Jeg hef t.
d. orðið fyrir þeirri sáru reynslu
að vita þá pilta slanda ber-
skjaldaðasta fyrir freistingum
til mannskemmandi lifnaðar,
sem grandgæfilegast höfðu lært
bækurnar um vonda drenginn,
sem alt fór illa fyrir og góða
drenginn sem alt*fór vel fyrir,
dygðarkróníkurnar eftir Olifert
Richard og Skovgárd Petersen,
C. Wagner, Sweet Marden og
Samuel Smiles. Jeg snerti ekki
í þessari ritgerð hinn sálræna
fyrirfara, er til grundvallar
liggur þessari staðreynd, en finn
hinsvegar ekki ástæðu til að
þegja yfir því, þótt beiskt sje
frásagnar, að reynsla mín er
sú, að engir ljúgi meir að mæðr-
um sínum en einmitt velupp-
öldu drengirnir svokölluðu, frá
»góðu« heimilunum. — Þeir
drengir eru sjaldan skriftabörn
mæðra sinna úr því að þeir
eru 12 ára.
Annað dæmi úr Reykjavik,
höfuðborg hins fræga bann-
lands: Nýja Bíó; sýning kl. 9.
Öðru megin situr einn af ráð-
herrunum í stúku. En í salnum
niðri, rjett neðan undir stúk-
unni, sitja tveir blindfullir dreng-
ir, um fermingu. Hlje; ljósin
kveikt. Og annar tekur npp
þriggjapelaflösku, selur á munn
flutningstrunturnar hans Gunn-
ars á Selalæk«.
Mönnum kann að hrjósahug-
ur við þessari samlíkingu P. P.
Þórbergur Pórðarson,
— en það þýðir ekki að ætla
sjer að loka augunum fyrir sann-
leikanum í orðum hans. Pað er
og verður heilagur sannleikur,
að fjölmargir þeirra, sem gerast
sálnahirðar í þessu landi, hafa
valið guðfræðinámið af þeirri
einu ástæðu, að það var skemsta
leiðin í embætti. Og því meiri
virðingu, sem menn bera fyrir
stöðu prestsins, því hærri hug-
myndir, sem menn gera sjer um
köllun hans, því siður ættuþeir
að lá þeim sem ekki geta var-
ist stóryröum, er þeir hugleiða
sviksemi þeirra manna, sem ó-
snortnir af kenningum Krists
setjast á slcólabekk til þess að
búa sig undir það að boða trú
hans.
»Meginþorri kristinna presta
er undir þá syndina seldur að
meta auðinn meira en sálu-
hjálpina«, segir P. P. ennfremur.
Pað er erfitt að vera sannur
lærisveinn Krists, erfitt að lifa
eftir orði hans — jafnvel fyrir
sjer, keyrir höfuðið á bak aftur
og teigar. Á flöskunni má auð-
veldlega lesa þetta stóra orð,
ofan af svölunum: Áfengisversl-
un rílcisins. Menn brostu og
höfðu gaman af. Aðrir veittu
auðsjáanlega enga athygli jafn-
hversdagslegum hlut.
Priðja dæmi: Á páskadag
gekk jeg með vini mínum frá
Vífilstöðum suður til Hafnar-
fjarðar. Við urðum að bíða eftir
bifreið um hríð og settumst á
meðan inn í eitthvert kaffihús.
Hjer var mannfagnaður í stór-
um stíl, sveljandi og glasaglam-
ur. Hverjir voru gestirnir? Auga-
fullir drenghnokkar úr Menta-
skólanum, sennilega úr fyrsta
eða öðrum bekk og fóru með
stef úr Eddu, göspruðu, skömm-
uðust, flugust á, heltu niður og
spjóu. Gólfið flaut í víni og
spýu. Einnig laglegir drengir,
sýnilega frá ágætum heimilum,
enn þá naumast vaxnir upp úr
bláum eða svörtum fermingar-
fötunum sínum, en bernsku-
drættirnir í kornungum andlit-
unum í grátlegum óheimlegum
leik við ruddaskapinn og tryll-
inginn á ölæðisgrímunni. Peir
voru h. u. b. 10 talsins. — Is-
lensk barnaguðsþjónusta á páska-
dag 1925.
Hvað segir mannkynssagan
og biflían um þetta?
þá, sem þrá það, vilja það.
Enginn sakaði Tolstoj um fals
og hræsni, er hann prjedikaði
kenningar Krists, og þó var
hann manna fúsastur á að við-
urkenna, að sjer tækist ekki að
lifa eftir þeim. Og það sem
mikilmenninu ekki lánaðist, tekst
auðvitað enn síður mörgum
miðlungsmanni, sem í prests-
slöðu situr og boðar trú Krists
af fölskvalausu hjarta.
Ekkert er auðveldara en að
ráðast á prestana fyrir að þeir
geti ekki fylgt kenningu Krists,
slíkt er hið þakklátasta efni, sem
hvöss tunga getur valið sjer, til
þess að kitla með illkvitnistil-
finningar kaldriíjaðra manna,
sem fyllast vellíðan þegar ná-
unganum er úthúðað á prenti.
Par með er ekki sagt að engar
kröfur beri að gera til presta
um fagurt líferni og háleitan
hugsunarhátt. Eins og Tolstoj
var, þrátt fyrir veikleika sinn,
frábær að mannást og göfugri
breytni, eins hlýtur maður að
vænta þess, að hjartalag og hegð-
un prestanna sje gagnsýrt af
anda þeirra kenninga, sem þeir
hafa valið sjer að lífsstarfi að
boða.
En best fer þó á því, að þeir
sem gerast til þess að ráðast á
klerkana af grimd fyrir trúleysi og
hræsni, sjeu ekki sjálfir með
sama markinu brendir. Og um
Pórberg Pórðarson er það að
segja, að í lok greinar sinnar
fellur griman af vandlætaran-
um og allir sjá að hann er
sjálfur argasti hræsnari. Eftir að
hafa vítt og svívirt Árna Sig-
urðsson á allar lundir, sært
hann og auðvirt af heitri og ó-
stjórnlegri ástríðu — þá segir
hann í niðurlagi greinar sinnar
að hann »minnist« hans í »bæn-
um« sínum og kveður hann
»með kærri vinsemd«. Pað er
svo sem auðfundið á grein P.
P., eða hitt þó heldur, að hann
IV.
Allir, nema þeir, sem af parti-
2)ris-ástæðum hafa kosið að
berja höfðinu við steininn, koma
sjer saman um að aðflutnings-
bannið frá 1915 hafi verið firra
ein og ekki orsakað annað en
fargan. Lög um aðflutningsbann
eru fóstur ónógrar mannþekk-
ingar og skilningsleysis á lýð-
sálinni, þau eru sprottin af skorti
á sálrænni skygni enda ekki
sett af mannþekkjurum heldur
valdhöfum. En hjer er sem sagt
ekki staður til að gleyma sjer í
sálfræðilegum hugleiðingum, vín-
bann enda afgreitt mál, og stað-
reynd ótal neikvæð fyrirbrigði,
sem það elur í iýðsálinni.
Pað er ónýtt verk að banna
ef ekki er hægt að hindra. Djöt-
ulkynjuð hvöt mannsins til
sjálfstortímingar sinnir banni
síður en nokkru öðru. Maður-
inn er uppreistargjörn vera, og
kærir sig jafnvel kollóttan um
tíu boðorð guð*. Hann heldur
ekki hvíldardaginn heilagan.
Hann stelur þegar hann sjer
sjer færi, ef ekki samkvæmt lög-
um, þá samkvæmt ólögum.
Hann drýgir hórdóm. Hann veg-
ur náunga sinn svo fremi að
hann sjái sjer nokkurn hag í
því eða yndi. Og hann girnist
bæði eiginkonu náunga síns og
annað sem hans er. Og meira