Vörður - 23.01.1926, Blaðsíða 3

TÖBÐÐR
3
Nýárskveðja til
r
Islands.
Sendiherra Bandarikjanna i
Kaupmannahöfn, dr. Prince, á-
varpaði íslensku þjóðina þaðan
á gamlárskvöld; var ræða hans
send með útvarpi yfir hafið og
svo til ætlast að hún heyrðist
hjer í Reykjavík. En fyrir van-
rækslu skotskrar millistöðvar
heyrðist ræðan ekki hingað.
Vörður birtir hana nú eftir
handriti sendiherrans.
Dr. Prinee er hálærður tungu-
málamaður og hafði verið pró-
fessor í slafneskum málum á
háskólanum í Colombia um 20
ár áður en hann gerðist sendi-
herra í Khöfn 1922. Skömmu
eftir að hann settist að þar tók
hann að leggja mikla stund á
Norðurlandamálin og þar á
meðal íslensku.
Ræða hans var á þessa leið:
»Vinir miniri
Petta er i fyrsta sinn að ísland
beyrir rödd ameriska sendiherrans
við hirö konungs Islands og Dan-
merkur, og jeg er mjðg glaður yfir,
að vera brautryðjandi með þvi að
tala í radio i kvöld.
í fyrsta lagi vil jeg árna öllnm
íslendingum góðs nýárs frá landi
minu, og jeg er lika viss um að
fólk i Bandarikjunum — samborg-
arar minir — samgleðjast yður
núna, yflr að fjárhagur og verslun
íslands hafa mikillega batnað á ár-
inu sem leið, og vjer vonum allir
að þessi framför muni halda áfram
næsta ár.
Pó að ísland aldrei hafi haft
stærri fólksfjölda en hundrað pús-
nnd manns, eru Islendingarnir, samt
sem áður, sjerstakur þjóðflokkur,
sem geymt hefir mál og bókmentir
sem hafa verið míkilsveröar i ver-
aldarsögunni, og með frábærum
þjóðlegum lundareinkennum sem
virkilega eru óviðjafnanleg.
Ennfremur, þrátt fyrir að fagra
landið yðar er mest megnis fjöllótt
óbygð, full af jöklum og hraun-
breiðum, aðskilin frá Evrópu af
meinlaust hjal nm, aðnsnilling-
arnir geti leyft sjer alt«. Tíma-
tal hennar nær að eins fram á
miðja átjándu öld. Þar eltir hún
rófu sjálfrar sin.
Einn af svörtustu glæpum
gegn tónfræðinni er notkun
samhliða quinta. Ástæður og
nppruni quintabannsins eru
óþekt. Líklegast er, að það sje,
— eins og oktövubannið — að
eins sparsemislögmál i fjórrödd-
uðum söng, þar sem quintinn
er náskyldur grunntón (2. yfir-
tónn). Er þessi ástæða sennileg-
ust. Önnur ástæðan er sú, sem
þú nefnir, að quintasamsöngur
sje söngur samtímis i tveim
tóntegundum. Hvorug ástæðan
má kallast gild nú á dögum.
Hin fyrri fellur um sjálfan sig,
þegar um hljóðfæraleik er að
ræða, og til þess að fella hiná
siðari, þarf að eins að minka
einn af quintum tónstigans (7.
stig). Schönberg getur sjer þess
til, að menn hafi um eitt skeið
á miðöldunum verið orðnir
jafnleiðir á quintum og þeir eru
nú á terzum og sextum, og tekið
þá það ráð, að banna þá með
öllu, til þess að þurfa ekki að
hlusta á þá. Tilgátan er ekki
sennileg, en vel til fundin.
Enn ein ástæðan fyrir quint-
banninu og algengust er sú, að
þeir hljómi illa, Þessi ástæða
stormasömu hafi, þá hafið þjer
samt sem áður frá upphafi þjóðlifs
yðar, sem byrjaði tyrir meir en
þúsund árum, verið þjóð meö mik-
illi menningu og bókmentum, sem
standa að eins að baki bókmentum
hinna gömlu Grikkja að gildi og
stærð.
Pað er alkunna, eins og gamli
Dr. Prince.
vinur minn Lord Brice sagði, að
bara i Grikklandi voru eins miklar
og ágætar bókmentir á tímabilinu,
þegar alt var einfalt og óbrotið, og
var á gamla íslandi. í raun og veru
voru bókmentir gamla Islands
miklu stærri að imyndunarafii og
ljómandi tilfinningu, en nokkrar
aðrar samtiöarbókmentir.
Vjer Ameríkumenn skuldum yður
íslendingum meir en viö getum
endnrborgað. Vjer skuldum yður
fund lands okkar, þvi að allir
verða að kannast við, að íslend-
ingar fundu Ameríku fyrstir manna,
en að þeim mistókst bara að byggja
landið.
Fyrirrennari minn, Dr. Rasmus
Andersen, sem var sendiherra
Bandarikjanna bjer i Danmörku
fyrir mörgum árum, var hinn
fyrsti, sem skýrði þjóð okkar, ekki
að eins frá uppgötvun islensku
landkönnuðanna i Ameriku, en lfka
frá hinn, að Chrisopher Columbus
vissi að likindum nokkuð um is-
lensku fornsöguna um ferð Norð-
urlandabúa til Ameríku. Pessi þekk-
ing hans hjálpaði honum, ætlar
dr. Andersen, til úrslita og árang-
urs sins. Pess vegna var æfintýri
íslensku landkönnuðanna ekki al-
finst mjer fráleitust allrn. Það
væri fjarstæða að ætla, að quint-
söngnr sje fyrsta tilraun marg-
raddaðs söngs, og hafi verið
sunginn öldum saman af alþýð-
— en hún er næmust á slika
hluti — ef það væri ekki einu
mitt samhljóðasti og eðlilegasti
söngurinn. Að þeir hljómi hjá-
kátlega i eyrum þeirra, sem
aldir eru upp við quintabann,
er enginn sönnun þess, að bljóm-
urinn sje realiter slæmur. Terz-
ar mundu ekki vinsælir nú, ef
þeir hefðu legið undir banni
um 500 ára skeið.
Pað ætlast víst enginn til
þess, að quintar sjeu gerðir að
condiiio sine qua non i þjóðlega
lituðum tónsmiðum. Margir
hinna yngri og yngstu tónskálda
erlendra þjóða hafa þegar notað
þá, og kæmu þvi íslendingar
eftir dúk og disk þar sem i
öðru. Hitt þætti mjer ekki ó-
sennilegt, að quintar ásamt
lydiskum tónstiga og fleiri
merkum einkennum islensks
alþýðusöngs, gætu veitt tónlist
vorri þann litarhátt sem hún
þarfnast, en það þvi að eins,
að þessi meðöl komist i hendur
mikilmennis þess i tónlist, sem
gerir islenskt eðli að hluta
sjálfs sin. Pá fyrst mætti ræða
um islenska, þjóðlega tónlist,
en gagnslaust væri, þótt allir
miðlungs nuddarar legðust á
eitt að vaða i guintum og lyd-
iskum tónbilum.
Jeg kveð þig í einlægni.
Emil Thoroddsen.
gerlega árangurslaust, eins og margir
sagnfræðingar reyna að sanna. Peg-
ar jeg tala við yöur í kvöld, finst
mjer þess vegna, að jeg tali við
fyrsta tnóðurland vesturheims-
manna.
Og nú vildi jeg segja að stjórn-
fræðilega sagan yðar, tengir okkur
enn þá nánari böndum, því aö um
næstum fjórar aldir var landið yð-
ar eina þjóðveldið i heiminum, og
það var lika óviðjafnanlegt þjóð-
veldi, því að stjórnin var eingöngu
dómstólar, sem settu nákvæm og
rjettvís lög. Vanalegu sáu málsaðil-
arnir um að lögunum væri vand-
lega hlýtt — slik aðferð er án sam-
anburðar i heiminum i dag.
Staða íslands sem sjálfstætt ríki
hefir alls ekki haft skaðleg áhrif á
vináttuna milli íslands og Dan-
merkur, ea þvert á móti, hefir vin-
áttan milli þessara tveggja þjóða
aukist. í raun og veru er þeim
betur til vina núna, en menn hefðu
getaö haldið fyrir tuttugu árum
síðan. Pjer íslcndingar hafið sýnt,
að friður og framgangur sje örugg-
ur, þegar frelsi og sjálfstjórn eru
grundvöllur. Par að auki má jeg
segja, að ágætu islensku innfiytj-
endurnir i Ameríku og Canada,
sem mega sin mikils hjá okkur,
sýna að þetta sje satt.
Jeg reyni að tala á gamla og
hljómfagra málinu yðar i kvöld,
máli, sem jeg alt af hefi elskað,
einkum þegar jeg las engilsaxnesku
á háskólanum heima.
Jeg vil nota þetta tækifæri til
þess að heilsa upp á vini mína,
ráðuneytisforseta Jón Magnússon
og konu hans, fyrverandi sendi-
herra í Danmörku Svein Björnsson
og konu hans, og að lokum Krist-
inn Ármannsson og konu hans. Hjá
Kristni Ármannssyni lærði jeg það,
sem jeg kann í islensku máli, og
jeg er honum mjög þakklátur, aö
jeg hefi fengið þessa þekkingu á
þvi. Jeg vona að jeg muni geta
heimsótt ísland og heilsað persónu-
lega upp á aðra vini mina þar.
Guð gefi að djúpu og varanlegu
áhrifin, sem þjer íslendingar ásamt
öðrum No'rðurlandaþjóöum hafiö
haft á heiminn, aldrei hætt að vera
þróttmikil i þroskasögu veraldar-
innar.
Jeg óska íslandi eilífrar velferð-
ar, og jeg vona að yður öllum þar
uppi muni æ aukast.kraftur i fram-
tiöinni.
Verið þjer öll sæl!«
Ýms erlend blöð fluttu ræðu
sendiherrans, þar á meðal Par-
isarblaðið Le Journal, sem bætti
við hana mjög blýlegum orðum
um ísland.
Nýju
jarðyrkjuverkfærin enn.
Eins og kunnugt er af blaða-
grein, sem birtist i 10. tbl. Varð-
ar siðastliðinn vetur, hafa verið
og eru enn i smiðum nýtisku-
herfi, er vinna óplægða sem
plægða jörð. Var jeg utanlands
um tima í sumar, til þess að
ieitast íyrir um smiði á verk-
færunum þar. Sýnishorn af þeim
voru gerð á verksmiðju einui i
Noregi, og herfin verða smiðuð
þar siðar, eftir pöntunum.
Þegar jeg kom heim úrutan-
förinni, var sva áliðið sumars,
að ekki vanst tóm til að reyna
sýnishornin til hlítar í haust.
ítarleg reynsla á þeim verður
þvi að biða næsta vors. En
tvær smátilraunir voru gerðar
með verkfærunum i haust eða
vetur, og árangur þeirra til-
rauna er i fullu samræmi við
þá reynslu, sem áður er fengin
með likum herfum á Austur-
landi — og frá var skýrt i fyr-
nefndri grein Varðar — að þvi
undanskildu, aö verkfærin reynd-
ust nú sterkari en áður.
Pær tilraunir, sem gerðar voru
með verkfærunum í vetur, fóru
fram á þýfðum túnblettum, 150
og 170 fhf. á stærð, og þeir
voru unnir á 43/* og 5 klst. —
Og eftir þeim hlutfallstölum að
dæma, yrði ein vallardagslátta
unnin á 27 timum. Við þennan
samanburð er þó það að athuga,
að vinnan er snúningameiri og
tafsamari á svona litlum blett-
um en stærra svæði, t. d. hálfri
dagsláttu, enda hafa verkfærin
reynst dálítið seinvirkari, sam-
kvæmt þessum útreikningi, en
raun bar vitni um á Austurlandi.
Eins og þeim lesendum þessa
blaðs mun vera Ijóst, er lásu
grein mína í fyrra, eru þessi
verkfæri, sem hjer um ræðir,
tvö og tvenskonar herfi. Annað
þeirra, sem þá var nefnt Sax-
herfi, er nokkurskonar hrífu-
eða spaðaherfi, en þó ekki ó-
svipað diskaherfi i lögun. Til
skýringsauka á gerð þess, sem
er nokkuð breytt frá því sem
var í fyrravetur, er rjett að
minna á hjólskera (kringlótta
stálplötu, sem er á einstaka
plóg í stað hnifs á venjulegum
plógum, og sker fyrir svarðhlið
plógstrengsins), og ef 10 slikir
skerar væru festir upp á einn
ás, með 12 cm. millibili, og
djúpar skerðingar væru gerðar
í hverja hjólrönd, þá gætu
menn gert sjer í hugarlund
hvernig að þetta herfi er og
hvernig að það muni vinna.
Rjettnefni á þessu verkfæri er
því »Hjólskeraherfi«.
Hitt herfið er einskonar fjaðra-
herfi, með sterkum og stifum,
krókbeygdum fjöðrum. — Pað
hefir því verið nefnt »Krók-
fjaðraherfi«, til aðgreiningar frá
öðrum fjaðraherfum, sem hjer
hafa verið notuð áður. Á því
eru 2 hreyfanlegir meiðar —
upp og niöur — sem tempra
dýptarganginn.
Pegar óplægð jörð er unnin
með þessum verkfærum, er
verkinu hagað þannig:
Fyrst er unnið með hjólskera-
herfinu, og farnar þrjár eða i
mesta lagi fjórar umferðir með
því, yfir þvert og endlangt svæð-
ið. Par með hefir grassvörðurinn
verið skorinn i smáparta, en er
óhreyfður að öðru leyti. Svo er
þeim rótað upp með krókfjaðra-
herfinu, í tveimur umferðum.
Pá er aftur unnið með hjólsker-
anum, til þess að smækka ruðn-.
inginn og rista Iengra niður i und-
irlagið. Og er vel mulið í flag-
inu við aðra eða þiiðju yfir-
ferð. — Og, ef þá skyldi þykja
of grunt unnið, er rifið dýpra
niður i undirgrunninn með
fjaðraherfinu.
En á plægðri jörð vinnur
hjólskera-herfið eingöngu líkt
og diskaherfi. Það gagnsker
vanalega plógstrengja þykt þegar
í fyrstu umferð, og þareð hnifs-
eggjarnar eru bogadregnar aftur,
rótar það upp i flaginu um
leið og það sker. Er það sann-
færing min, að þetta herfi vinni
plægða jörð, sjerstaklega rætinn
og seigan jarðveg, betur en önn-
ur herfi, sem hjer hafa áður
verið notuð á eftir plógnum.
Pað er ljóst, af því er sagt
hefir verið, að hjólskera-herfið
gerir sama gagn, hvort sem það
er notað með plóg eða krók-
+
Steinunn Jónsdóttir
ekkjufrú andaðist hjer i bæsið-
astliðinn sunnudag. Hún var
fædd 11. október 1833, og var
því rúmra 92 ára að aldri. For-
eldrar hennar voru þau Jón
Sveinsson bóndi i Bergsholti i
Staðarsveit á Snæfellsnesi og
kona hans Porbjörg Guðmunds-
dóttir prófasts á Staðarstað,
systir sjera Þorgeirs Guðmunds-
sonar og þeirra systkyna.
Steinunn sál. giftist 23 ára
Kristjáni bónda Sigurðssyni,
sem var annálaður dugnaðar-
og drengskaparmaður og krafta-
maður hinn mesti. Bjuggu þau
lengst af i Hraunhöfn i Staðar-
sveit. Eignuðust þau 9 börn og
eru nú á lifi af þeim 3 synir,
allir búsettir vestanhafs, og 2
dætur, frú Steinunn Kristjáns-
dóttir, ekkja Alberts heitins Þórð-
arsonar bankabókara, og frú
Margrjet Þorbjörg Jensen, kona
Thor Jensens framkvæmdar-
stjóra.
1869 misti Steinunn sál. mann
sinn. Siðustu 40 árin bjó hún
á heimili Thor Jensens og dótt-
ur sinnar og þar andaðist hún.
Var hún ern og hraust fram til
siðustu ára, að öðru leyti en
þvi að hún misti sjónina nm
sjötugt.
Steinunn heitin var kona góð-
hjörtuð og hjálpfús, trygglynd
og frábærlega vönduð til orðs
og æðis. Meðan reyndi á krafta
hennar var hún ráðdeildarsöm
og iðjusöm, stilt og æðrulaus
jafnt í andstreymi sem meðlæti.
Barðist hún fyrir barnabóp sin-
um, eftir að hún varð ekkja, af
hugprýði góðrar og sterkrar
móður. Hún var heittrúuð, það
var ein af hennar höfuðstoðum
í lifinu.
fjaðraherfi. Þar af leiðandi geta
þeir notað sina plóga, sem eiga
þá fyrir, eða vilja halda fast
við plægingarnar, þótt þeir eign-
uðust þetta herfi. En herfingar-
aðfeiðin, sem áður er nefnd,
verður ódýrari og vandaminni
jarðvinsla en plæging og herf-
ing, og hún skilar meiri gras-
rót og gróðurmold ofan á i fiag-
inu, en hin aðferðin (p’æging
og herfing), og það er ekki litill
kostur í minum augum, þar
sem um vinslu á túni eða frjó-
sömum valliendis-jarðvegi er að
ræða.
Jeg geri ekki ráð fyrir að
miklar breytingar verði gerðar
á hjólskeraherfinu frá þvi sem
orðið er. En krókfjaðra-herfið
bygg jeg að geti orðið betra en
það er með nokkurri breytingu,
sem verður gerð á því í vetur
og reynd á næsta vori.
Hjólskera-herfið kostar nú
kr. 265,00 hingað komið, en
krókfjaðraherflð kr. 150,00. Þeir,
sem hefðu hug á að fá sjer
annað hvort eða bæði herfin
fyrir vorið, sendi pantanir til
mfn sem fyrst, svo smiðinni geti
verið lokið fyrir þann tíma.
Reykjavik 31. desember 1925.
Lúðvik Jónsson.
Stýrimannastig 9.