Vörður - 23.01.1926, Blaðsíða 1

, Krisiján Albertson
U Tángatu 18,
AfgresSsIu- og tlM*
heimíumaðu?
Ásgeir Magnússon
kennarL
fe
<"
TTtg'ef aiixli : BJTíOstjórii íliaidsflokbrsiiiH.
IV. ár.
Reykjavík 23. jan. 1926.
4 blað.
Benedikt Sveinsson
sýsslutmaöiir og alþuig-isíoi'^oti.
I@ð6 — 20. janiiar — 1936.
Miðvikudaginn 20. þ. m. var
hundrað ára afmæli Benedikts
sýslumanns Sveinssonar, alþing-
ismanns og forseta. Voru þá
fánar dregnir við hún á helstu
húsum bæjarins og forsetar lögðu
sveig fyrir hönd alþingis á leiði
hins látna skörungs.
Benedikt Sveinsson er kunn-
astur af hinni löngu og merki-
legu starfsemi sinni í stjórnmál-
um íslands. Sat hann lengur á
alþingi en nokkur annar, síðan
þing var endurreist, eða sam-
fleytt 39 ár, frá 1861 lil 1899,
að báðum þeim árum meðtöld-
um. Fyrstu tvö þingin, 1861 og
1863, sat hann sem konung-
kjörinn þingmaður, en reyndist
þá frjálslyndur um of og var
eigi endurkosinn af stjórninni.
Varð hann þá þingmaður Ár-
nesinga um langt skeið, 1865—
1879, síðan Norðmýlinga á þing-
unum 1881-85, Eyfirðinga 1886
— 91 og siðast Norður-íMngey-
inga 1893—99. Forseti samein-
aðs þings var hann árin 1886,
1887, 1893 og 1894, og forseli
neðri deildar 1889, 1893 og 1895.
Það var sannmæli, sehi Arn-
Jjótur prestur Ólafsson sagði
einhverntíma í »Austra«, að
stjórnarskrárbarátta Bendikts
Sveinssonar væri beint og sí-
vaxandi framhald af stefnu Jóns
Sigurðssonar. Benedikt var sam-
herji Jóns í hinni eldri stjórn-
málabaráttu og ljet það mál
mjög til sín taka. Hann gekst
fyrir varatillögum þeim, er sam-
þyktar voru við stjórnarskrár-
frumvarp alþiugis 1873 og fyrir-
vara, er þar var settur um það,
að væntanleg stjórnarlög skyldi.
lögð fyrir 4. alþingi eftir að þau
væri samþykt. Þetta ljet stjórn-
in undir höfuð leggjast og bar
þá Benedikt í fyrsta skifti fram
frumvarp sitt um endurskoðun
stjórnarskrárinnar. Hófhannþar
Weð hina síðari stjórnarbaráttu
^ora, sem lauk loks með sam-
bandslögnnum 1918. Barðist
Benedikt fyrir þessu máli af
hinu mesta kappi og staðfestu
alt til æviloka. Og þótt honum
auðnaðist ekki að ná sigri um
sína daga, þá hafði hann reist
merkið svo örugglega, að mál-
staðnum hlaut að verða borgiö.
Benedikt var mjög víðsýnn
stjórnmálamaður og í flestu á
undan sínum tíma. Bera þess
vitni mörg þau mál, er hann
hóf og barðist fyrir og síðar
hafa komist til framkvæmda. Á
fyrsta þingi, er hann sat (1861)
flutti hann tillögu um siofnun
landssjóðs. Hann barðist langa
hríð fyrir stofnun lagaskóla og
háskóla og sumarið 1894, er
alþingi hafði samþykt lög um
háskóla að hans tilstilli, stofn-
aði hann Háskólasjóð íslands.
Hann ljet fyrstur manna bera
fram frumvarp um ullarverk-
smiðju í landinu, vildi auka
landhelgisvarnir og efla sjávar-
útveg að dæmum erlendra þjóða.
Hann vildi efla innlenda versl-
unarstjett og barðist því fyrir
búsetu fastakdupmanna. Hann
gekst fyrir því, að reisa gisti-
og fnndahús á Pingvöllum og
vígði sjálfur »Valhöll« með ræðu
20. ágúst 1898. Hann var og
mjög fylgjandi því á síðustu
árum sínum, að reist yrði veg-
legt steinhús í Reykjavík fyrir
söfn landsins og œðri menta-
stofnanir. Bankamálum lands-
ins vildi hann koma í betra
horf en áður, vegna óbilanda
trausts á atvinnuvegum þess, og
var einn af hvatamönnum stofn-
unar vnýja bankansa og flutti
frcmvarp um hann sfðasta þing-
ið sem hann lifði.
ÁhugamaðurvarBenedikthinn
mesti og kappsfullur að hverju,
sem hann gekk. Hann var mest-
ur mælskumaður alþingis á sið-
ari timum. Er málsnild hans,
brennanda áhuga og fjöri mjög
við brugðið. Að ásýndum var
hann merkilega líkur Disraeli
lávarði, svo að Englendingar, er
hingað komu, tóku beint til þess.
Þótt Benedikt sje kunnastur
af þingstörfum sinum, var hann
þó og hinn mesti athafnamaður
utan þings. Hann lagði mikla
stund á búskap, býsti stórmann-
lega ábýlisjarðir sínar og bætti
þær stórkostlega, bæði Elliða-
vatn og einkum Hjeðinshöfða,
sem ekki var meira en meðal-
kot, er hann kom þangað, en
var prýðilegt höfuðból, er hann
skildi við.
Benedikt var eldheitur ætt-
jarðarvinur og sannnefndur þjóð-
skörungur og forvígismaður ís-
lands um langt skeið.
Börn Benedikts eru þrjú á
lífi: frú Ragnheiður, kona Júlí-
usar baukastjóra á Akureyri,
Einar skáld og frú Kristín.
Ölafur Haukur, yngstur barna
Benedikts, ljest á besta skeiði
sumarið 1900.
Benedikt andaðist 2. ágúst-
mánaðar 1899. P.
Ræða
flutt á fuIlYeldisdaginn,
Ungmennafjelagið Egill rauði
hjelt samkomu 1. des. siðast-
liðinn að Skorrastað í Norð-
firði, S.-Múlasýslu. Sóttu hana
um 150 manns, voru þar ræður
fluttar og skemtu menn sjer
fram á bjartan dag.
Porsteinn Víglundarson í
Nesi flulti Iangt erindi um
sjálfstæðisbaráttuna og talaði
rækilega um Jón Sigurðsson.
Jón Bjarnason bóndi á Skorra-
stað flutti ræðu þá er hjer fer
á eftir, þar sem hann mintist
sjerstaklega Jóns Magnússonar
forsætisráðherra og gat þess, að
samkoman færi fram á æsku-
stöðvum hans.
»Háttvirla samkoma!
Pað mun varla þurfa að geta
þess í hvaða tilefni þessi samkoma
er haldin. ÖH íslenska þjóðin veit
að 1. desember er nú orðinn minn-
ingardagur þess, að ísland varð
fullvalda ríki samkvæmt sambands-
lögunum frá 1918. Má þvi telja að
vjer höldum í dag sjöunda afmæli
íslenska rikisins.
Öllum sem nú Iifa og komnir
voru til vits og ára 1914, mun reka
minni til áranna frá þeim tíma
fram að 1918, áranna meðan heims-
styrjöldin mikla stóð ylir, Menn
þráðu friðinn og urðu honum
fegnir þegar striðinu lauk Pað má
heita merkilegt að ísland skyldi
verða gert að sjálfstæðu riki á
sama tima er sumar stórþjóðanna
stóðu lamaðar og flakandi í sárum,
eftir þann voðalegasta hildarleik,
sem menn hafa sögur af. Það dettur
engum manni I hug að þakka styr-
jöldinni þær rjettarbætur sem oss
íslendingum hlotnuðust með sam-
bandslögunum, en það gæti hugsast
að styrjöldin hefði ytt undir að það
mál varð viðstöðulaust leitt til
lykta strax i stríðsiokin. Hinir vitr-
ustu og bestu menn beggja þjóð-
anna voru valdir til að gera út um
málið og þeir munu hafa verið
fúsir á að ganga inn á braut sam-
uðar og bræðralags, enda tókst
þeim svo snildarlega með samninga
milli beggja landanna, að báðir
málspartar mega vel við una. Það
er ekki ósennilegt að þessum mönn-
um hafl verið hugleikið að láta
stríðsþjóðirnar sjá hvað þessar
tvær smáþjóðir gerðu sín á milli
og hver vílji þeirra var með að
tryggja sjer samúð og bræðralag,
en hafna stríði og sundrung, enda
ólíklegt að þær hafi lokað augum
fyrir því.
t sambandi við þetta mál, á vel
við að minnast þjóðhetjunnar Jóns
Sigurðssonar, sem hóf sjálfstæðis-
baráttuna. Sá sem talaði á undan
mjer, hefir rakið æflferil hans, og
jeg veit að endurminning hans
vakuar í hugum allra, sem hjer
eru saman komnir og sjá mynd
hans hjer á veggnum lyrir framan
sig.
Jeg finn ástæðu til að minnast
hjer í kvöld annars manns í sam-
bandi við sjálfstæöismáliö og sam-
bandssamningana, nefnilega forsæt-
isráðherra Jóns Magnússonar. Hann
er ekki einn þeirra manna, er mikl-
ast i anda og fyllist drambi við að
komast til hárra valda, heldur
minnist jeg hans scm manns, sem
er ljúfur og laus við stærilæti, fús
á að leiðbeina litilmagnanum, sem
vill landi sinu og þjóð alt það besta,
og má ekki vamm sitt vita. Pessa
kosti verð jeg að telja að forsætis-
ráðherra Jón Magnússon hafi til
að bera.
Hann nýtur sín ekki best í hring-
iðu pólitiskra rifdeilda, hann á
heima þar sem hann getur óhíndr-
aður notið síns eigin innrætis og
mannúðar. Hann má heita vitur
maður og háttprúður í framkomu,
enda er hann sá maður, sem átti
drýgstan þátt i hinum farsælu lykt-
um sambandsmálsins.
Jeg finn ekki hvað síst sjerstaka
ástæðu til að minnast hans hjer í
kvöld þar sem svo vill til, að vjer
höfum safnast hjer saman á æsku-
stöðvum þessa manns, á bænum
þar sem hann.ólst upp frá því
hann var niu ára gamall og fram
að tvitugsaldri, á bænum, þar sem
hann ljek sjer sem barn, án þess
að hafa minstu hugmynd um þá
lifsstöðu, sem beið hans og það
gagn sem hann átti eftir að vinna
landi og þjóð, sem löggjafi og sem
stjórnandi.
Hann hefir við ýms tækifæri
látið velvild sina til æskustöðvanna
í ljós með því að senda gömlum
Norðfirðingum kveöju sina.
Pað er oss því Ijúft og skylt að
heiðra minningu hans i dag.
Lengi lifl forsœtisráðherra Jón
Magnússon k
Guðmundur Finnbogason flutti
á sunnudaginn var ágætlega til-
lögugóðan og snjallan fyrirlestur
um »Dómsdag 1930« — um
gildi það, sem afmælishátið Al-
þingis gæli haft fyrir þjóðlíf
vort, um nauðsyn þess að fyrir
öllu yrði vel hugsað í tæka tið
og loks um ýmislegt það, er
hann vildi gera láta. Mun er-
indið bráðlega birtast á prenti.
— Nefnd sú, er gera á tillögur
um hátiðahöldin 1930, hefir nú
skilað stjórninni álili sínu, og
verða þær væntanlega bráðiega
birtar.
Anastasia prinsessa,
17. júll 1918 frömdu rússneskir
byltingamenn hið hryllilega morð á
Nikulási keisara, konu hans og börn-
um, í bænum Jekaterinenburg. Nú
kemur sú tregn að ein af dætrum
keisarans, Anastasia, sem menn hugðu
að myrt hefði verið, sje enn á lifi og
búi í Berlín. Það fylgir með sögunni
að henni hafi bjargað pólskur aðals-
maður, von Tschaiko/iisky. Átti hann
að flytja burt llk hinna myrtu, en
tók þá eftir því að 1/f leyndist með
einni prinsessunni. Það var Anastasía.
Honum tókst að koma henni undan,
án þess þess yrði vart, hjúkraði
henni síðan og stundaði hana uns
hún hafði náð fullum kröftum að
nýju. Þau flúðu svo, giftust og eign-
uðust eitt barn. Seinna skutu bolsi-
vikarnir Tschaikowsky og Anastasía
komst úr landi. Nú henr hún árum
saman lifað í Berlin og kallað sig
frú Tschaikowsky. Það er sagt að
amma hennar Maria ekkjudrotning,
dóttir Kristjáns IX, sem búsett er 1
Kaupmannahöfn, hafi um langt skeið
vitað af henni og siyrkt hana fyrir
milligöngu Zahle's kammerherra,
sendiherra Dana 1 Berlín,
Myndin, sem fylgir þessum línum,
er tekin í Jekaterinburg fáum dögum
fyrir morðin.
, Frá Akureyri er símað 21. þ.
m.: Pingmálafundur var hald-
inn hjer í gærkvöldi. Á dagskrá
voru átta mál. í'ingmaðurinn
hjelt hálfs annars 11^^ inn-
gangsræðu um landsmál yfir-
leilt. Uröu miklar umræður á
eftir og urðu að eins 3 mál
afgreidd, fjárhagsmál, gengismál
og seðlaútgáfan. Framhalds-
fundur í kvöld. Tillaga í fjár-
hagsmáiinu var svo hljóðandi:
Fundurinn lýsir ánægju sinni
yfir þvi, að fjárhag rikisins má
nú telja komið í gott horf og
skorar jafnframt á þing og stjórn,
að gæta framvegis eins og und-
anfarið fylstu varuðar í fjármála-
stjórn ríkisins. Hins vegar litur
fundurinn svo á, að áhættulaust
sje, að ljetta nú þegar álögum
af þjóðinni að einhverju leyti
og telur þá rjett að byrja á því
að afnema gengisviðaukann og
að Iækka útflutningsgjald á síld.