Vörður - 23.01.1926, Page 1

Útg'efandi : MiÖstjórn íhaldsfloklisins.
BenediRt Sveinsson
sýfsSitmaÖiir o*> alþing-isforseti.
1826 30. janiiar — 1936.
Miðvikudaginn 20. þ. m. var
liundrað ára afmæli Benedikts
sýslumanns Sveinssonar, alþing-
ismanns og forseta. Voru þá
fánar dregnir við hún á helstu
húsum bæjarins og forsetar lögðu
sveig fyrir hönd alþingis á leiði
hins látna skörungs.
Benedikt Sveinsson er kunn-
astur af hinni löngu og merki-
legu starfsemi sinni í sljórnmál-
um íslands. Sat hann lengur á
alþingi en nokkur annar, síðan
þing var endurreist, eða sam-
íleytt 39 ár, frá 1861 lil 1899,
að báðum þeim árum meðtöld-
um. Fyrstu tvö þingin, 1861 og
1863, sat hann sem konung-
kjörinn þinginaður, en reyndist
þá frjálslyndur um of og var
eigi endurkosinn af stjórninni.
Varð haun þá þingmaður Ár-
nesinga um langt skeið, 1865—
1879, síðan Norðmýlinga á þing-
unum 1881 — 85, Eyfirðinga 1886
— 91 og siðast Norður-Þingey-
inga 1893—99. Forseti samein-
aðs þings var hann árin 1886,
1887, 1893 og 1894, og forseti
neðri deildar 1889, 1893 og 1895.
Það var sannmæli, sem Arn-
Jjótur prestur Ölafsson sagði
einhverntíma í »Austra«, að
stjórnarskrárbarátla Bendikts
Sveinssonar væri beint og sí-
vaxandi framhald af stefnu Jóns
Sigurðssonar. Benedikt var sam-
herji Jóns í hinni eldri stjórn-
málabaráttu og ljet það mál
mjög til sín taka. Hann gekst
fyrir varatillöguin þeim, er sam-
þyktar voru við stjórnarskrár-
frumvarp alþingis 1873 og fyrir-
vara, er þar var settur um það,
að væntanleg stjórnarlög skyldi
lögð fyrir 4. alþingi eftir að þau
væri samþykt. Þetta ljet stjórn-
in undir höfuð leggjast og bar
þá Benedikt í fyrsta skifti fram
frumvarp sitt um endurskoðun
stjórnarskrárinnar. Hófhannþar
með hina síðari stjórnarbaráttu
VOra, sem lauk loks með sam-
bandslögunum 1918. Barðist
Benedikt fyrir þessu máli af
hinu mesla kappi og staðfestu
alt til æviloka. Og þótt honum
auðnaðist ekki að ná sigri um
sína daga, þá hafði hann reist
merkið svo örugglega, að mál-
staðnum hlaut að verða borgið.
Benedikt var mjög víðsýnn
stjórnmálamaður og í fleslu á
undan sínum tíma. Bera þess
vitni mörg þau mál, er hann
hóf og barðist fyrir og siðar
hafa komist til framkvæmda. Á
fyrsta þingi, er hann sat (1861)
flutti hann tillögu um síofiuw
landssjóðs. Hann barðist langa
hríð fyrir slofnun lagaskóla og
háskóla og sumarið 1894, er
alþingi hafði samþykt lög um
háskóla að hans tilstilli, stofn-
aði hann Háskólasjóð íslands.
Hann ljet fyrstur manna bera
fram frumvarp um ullarverk-
smiðju í landinu, vildi auka
landhelgisvarnir og efla sjávar-
útveg að dæmum erlendra þjóða.
Hann vildi efla innlenda versl-
unarstjett og barðist því fyrir
búseiu fastakaupmanna. Hann
gekst fyrir því, að reisa gisti-
og fundahús á Pingvöllum og
vfgði sjálfur »Valhöll« með ræðu
20. ágúst 1898. Hann var og
mjög fylgjandi því á síðustu
árum sínum, að reist yrði veg-
legi sleinliús í Regkjavík fgrir
söfn landsins og œðri menla-
stofnanir. Bankamálum lands-
ins vildi hann koma í betra
horf en áður, vegna óbilanda
trausts á atvinnuvegum þess, og
var einn af hvatamönnum stofn-
unar »ný/a bankansa og flutti
frumvarp um hann síðasta þing-
ið sem hann lifði.
Áhugamaður var Benedikt hinn
mesti og kappsfullur að hverju,
sem hann gekk. Hann var mest-
ur mælskumaður alþingis á síð-
ari tímum. Er málsnild hans,
brennanda ábuga og fjöri mjög
við brugðið. Að ásýndum var
Reykjavík 23. jan.
1926.
4
blað.
hann merkilega líkur Disraeli
lávarði, svo að Englendingar, er
hingað komu, tóku beint til þess.
Þótt Benedikt sje kunnastur
af þingstörfum sinum, var liann
þó og hinn mesti athafnamaður
utan þings. Hann lagði mikla
stund á búskap, hýsti stórmann-
lega ábýlisjarðir sinar og bætti
þær stórkostlega, bæði Elliða-
vatn og einkum Hjeðinshöfða,
sem ekki var meira en meðal-
kot, er hann kom þangað, en
var prýðilegt höfuðból, er hann
skildi við.
Benedikt var eldheitur ætt-
jarðarvinur og sannnefndur þjóð-
skörungur og forvigismaður ís-
lands um langt skeið.
Börn Benedikts eru þrjú á
lifi: frú Ragnheiður, kona Júlí-
usar haukastjóra á Akureyri,
Einar skáld og frú Kristín.
Ólafur Haukur, yngstur barna
Benedikts, Ijest á besta skeiði
sumarið 1900.
Benedikt andaðist 2. ágúst-
mánaðar 1899. P.
Ræða
flutt á fuIlYeldisdaginn,
Ungmennafjelagið Egill rauði
hjelt samkomu 1. des. síðast-
liðinn að Skorrastað í Norð-
firði, S.-Múlasýslu. Sóttu hana
um 150 mauns, voru þar ræður
ílutlar og skemtu menn sjer
frain á bjartan dag.
Porsieinn Víglundarson í
Nesi flutti langt erindi um
sjálfstæðisbaráttuna og talaði
rækilega um Jón Sigurðsson.
Jón Bjarnason bóndi á Skorra-
stað flutti ræðu þá er hjer fer
á eftir, þar sem hann mintist
sjerstaklega Jóns Magnússonar
forsætisráðherra og gat þess, að
samkoman færi fram á æsku-
stöðvum lians.
»Háttvirta samkoma!
Pað mun varla þurfa að geta
pess í hvaða tilefni pessi samkoma
er haldin. Öll islenska þjóðin veit
að 1. desember er nú orðinn minn-
ingardagur þess, að ísland varð
fullvalda ríki samkvæmt sambands-
lögunum frá 1918. Má því telja að
vjer höldum i dag sjöunda afmæli
íslenska ríkisins.
Öllum sem nú lifa og komnir
voru til vits og ára 1914, mun reka
minni til áranna frá þeim tíma
fram að 1918, áranna meðan heims-
styrjöldin mikla slóð ylir. Menn
þráðu friðiun og urðu honum
fegnir þegar stríðinu lauk Pað má
heita raerkilegt að ísland skyldi
verða gert að sjálfstæðu riki á
sama tima er sumar stórþjóðanna
stóðu lamaðar og flakandi í sárum,
eflir þann voðalegasta hildarleik,
sem mcnn hafa sögur af. Pað dettur
engum manni í liug að þakka styr-
jöldinni þær rjettarbætur sem oss
íslendingum hlotnuðust með sam-
bandslögunum, en það gæti hugsasl
að styrjöldin hefði ýtl undir að það
mál varð viðstöðulaust leitl til
lykta strax i striðsiokin. Ilinir vitr-
ustu og bestu menn beggja þjóð-
anna voru valdir til að gera út um
málið og þeir munu liafa verið
fúsir á að ganga inn á braut sam-
úðar og bræðralags, enda tókst
þeim svo snildarlega með samninga
milli beggja landanna, að báðir
málsparlar mega vel við una. Pað
er ekki ósennilegt að þessum mönn-
um liafi verið hugleikið að láta
stríðsþjóðirnar sjá hvað þessar
tvær smáþjóðir gerðu sín á milli
og hver vilji þeirra var meö að
tryggja sjer samúð og bræðralag,
en hafna stríði og sundrung, enda
ólíklegt aö þær liafl lokað augum
fyrir því.
í sambandi við þetta mál, á vel
við að minnast þjóðhetjunnar Jóns
Sigurðssonar, sem hóf sjálfstæðis-
baráttuna. Sá sem talaði á undan
mjer, hefir rakið æfiferil hans, og
jeg veit að endurminning hans
vakuar í liugum allra, sem hjer
eru saman komnir og sjá mynd
hans hjer á veggnum lyrir framan
sig.
Jeg finn ástæðu til að minnast
lijer í kvöld annars manns í sam-
bandi við sjálfstæðismálið og sam-
bandssamningana, nefnilega forsæt-
isráðherra Jóns Magnússonar. Hann
er ekki einn þeirra manna, er mikl-
ast í anda og fyllist drambi við að
komast til liárra valda, heldur
minnist jeg hans sem manns, sem
er ljúfur og laus við stærilæti, fús
á að leiðbeina lítilmagnanum, sem
vill landi sínu og þjóð alt það besta,
og má ekki vamm sitt vita. Pessa
kosti verð jeg að telja að forsætis-
ráðherra Jón Magnússon liafi lil
að bera.
Hann nýtur sín ekki best í liring-
iðu pólitískra rifdeilda, hann á
heima þar sem liann getur óliindr-
aður notið sins eigin innrætis og
mannúðar. Ilann má lxeita vitur
maður og háttprúður í framkomu,
enda er hann sá maður, sem átti
drýgstan þátt í hinum farsælu lykt-
um sambandsmálsins.
Jeg finn cklci hvað síst sjerstaka
ástæðu til að minnast hans hjer í
kvöld þar sem svo vill til, að vjer
liöfum safnast lijer saman á æsku-
stöðvum þessa manns, á bænum
þar sem hann.ólst upp frá því
hann var níu ára gamall og fram
að tvitugsaldri, á bænum, þar sem
hann ljek sjer sem barn, án þess
að hafa minstu hugmynd um þá
lífsstöðu, sem beið lians og það
gagn sem hann átti eftir að vinna
landi og þjóð, sem löggjafi og sem
sljórnandi.
Hann hefir við ýms tækifæri
Iátið velvild sina til æskustöðvanna
i ljós með því að senda gömlum
Norðfirðingum kveðju sina.
Pað er oss þvi ljúft og skylt að
heiðra minningu hans í dag.
Lengi lifi forsuetisráðherra Jón
Magnússon!«
Guðmundur Finnbogason flutti
á sunnudagiuu var ágætlega til-
lögugóðan og snjallan fyrirlestur
um »Dómsdag 1930« — um
gildi það, sem afinælishátíð Al-
þingis gæli haft fyrir þjóðiíf
vort, um nauðsyn þess að fyrir
öllu yrði vel hugsað í tæka tíð
og loks um ýmislegt það, er
liann vildi gera láta. Mun er-
indið bráðlega birtast á prenti.
— Nefnd sú, er gera á tillögur
um hálíðahöldin 1930, hefir nú
skilað stjórninni álili sínu, og
verða þær væntanlega bráðlega
birtar.
Anastasia prinsessa,
17. júlí 1918 frömdu rússneskir
byltingamenn hið hryllilega morð á
Nikulási keisara, konu hans og börn-
um, 1 bænum Jekaterinenburg. Nú
kemur sú fregn að ein af dætrum
keisarans, Anastasia, sem menn hugðu
að myrt hefði verið, sje enn á lífi og
búi í Berlín. Það fylgir með sögunni
að henni hafi bjargað pólskur aðals-
maður, von Tschaikooisky. Átti hann
að fiytja burt ltk hinna myrtu, en
tók þá eftir þvf að líf leyndist með
einni prinsessunni. Það var Anastasía.
Honum tókst að koma henni undan,
án þess þess yrði vart, hjúkraði
henni síðan og stundaði hana uns
hún hafði náð fullum kröftum að
nýju. Þau flúðu svo, giftust og eign-
uðust eitt barn. Seinna skutu bolsi-
vikarnir Tschaikowsky og Anastasfa
komst úr landi. Nú henr hún árum
saman lifað í Berlfn og kallað sig
frú Tschaikowsky. Það er sagt að
amma hennar Maria ekkjudrotning,
dóttir Kristjáns IX, sem búsett er 1
Kaupmannahöfn, hafi um langt skeið
vitað af henni og styrkt hana fyrir
milligöngu Zahlc's kammerherra,
sendiherra Dana í Berlín,
Myndin, sem fylgir þessum línum,
er tekin f Jekaterinburg fáum dögum
fyrir morðin.
Frá Akureyri er símað 21. þ.
m.: Pingmálafundur var hald-
inn hjer í gærkvöldi. Á dagskrá
voru átta mál. Þingmaðurinn
hjelt hálfs annars tíma inn-
gangsræðu urn landsmál yfir-
leitt. Urðu miklar umræður á
eftir og urðu að eins 3 mál
afgreidd, fjárhagsmál, gengismól
og seðlaútgáfan. Framhalds-
fundur í kvöld. Tillaga í fjár-
hagsmálinu var svo hljóðandi:
Fundurinn lýsir ánægju sinni
yfir því, að fjárhag ríkisins má
nú telja komið í gott horf og
skorar jafnframt á þing og stjórn,
að gæta framvegis eins og und-
aníarið fylstu varúðar í fjármála-
stjórn ríkisins. Hins vegai lítur
fundurinn svo á, að áhæltulaust
sje, að ljetta nú þegar álögum
af þjóðinni að einhverju leyti
og telur þá rjett að b}rrja á því
að afnema gengisviðaukann og
að lækka útflutningsgjald á sild.