Vörður - 27.03.1926, Síða 1

Utgrefandi : MiÖstjórw Ihaldsflokksins.
IV. ár.
Reykjavík 27. mars
1926.
14, biað.
Fundur í Þjóðabandalagsþinginu i Genf.
Þ jódabanda' agid.
Pjóðabandalagsþingið, sem hófst 8, þ. m. og stóð í rúma viku, var aðallega saman kvatt til þess að taka
Þýskaland inn i bandalagið og reka þar með smiðshöggið á friðargerðina, sem kend er við Locarno. Eins og
kunnngt er ganga Locarno-samningarnir ekki i gildi fyr en Pýskaland er gengið i bandalagið og hefir fcngið
fastaai fulltrúa í ráði þess.
• En sá andi sem sveif yfir vötnunum í Locarno, var ómáttugur þess í Genf að fá fulltrúa þjóðanna til
þetsSað lita hlutina frá alþjóða- og friðarsjónarmiði og gleyma singirni og millirikjatogstreitu. Og þeir skyldu
án þess að hafa lokið þvi hlutverki, sem þingið var kvatt saman lil að leysa af hendi.
Þegar Pjóðverjum var lofað þvi í
Locarno, að þeir skyldu fá fastan
fullrúa i ráðinu, þá var ekki um
það talað að fleiri þjóðir ættu að
fá það um leiö. Síðar reistu svo
Pólland, Brasilia og Spánn kröfu
um fasta fulltrúa. Undcn, utanrikis-
ráöherra Svia og fulltrúi þeirra í
ráðinu, lýsti því yfir að hannmundi
greiða atkvæði gegn þvi, að fleiri
stóveldi en Pýskaland fengju að
þessu sinni fulitrúa i ráðinu: En
eins og kunnugt er þarf öll atkvæði
ráðsins til að upptaka nýs fulltrúa
nái samþykki. Undén hafði eindreg-
ið fylgi þings og þjóðar í Svíþjóð í
þessu' máli, og auk þess studdu hann
stjórnirnar í Danmörku, Noregi,
Hollandi og Sviss. Hann rökstuddi
afstöðu sína með þvi, að ef svo
mörgum nýjum stórveldum væri
veitt fast fulltrúasæti i ráðinu, þá
minkuðu þar með um of þau áhrif, sem smáþjóðirnar hefðu — sem
ætlast væri til að þær hefðu «af öllum þeim, er skildu og virtu þær
hugsjónir, sem Pjóðabandalagið væri reist á.
Briand var því fylgjandi, að að minsta kosti Pólland fengi fastan
fulltrúa í ráðinu og Chamberlain virtist ætla að fallast á það, þegar svo
að segja öll ensk blöð risu gegn þvi og tóku í sama streng og Undén.
Á þinginu i Genf fór svo allur tíminn í að reyna að finnaeinhverja
lausn, einhverja leið til sátta — en árangurslaust. Chamberlain reyndi að
beygja Undén og á einum af fundum ráðsins gerðist hann svo harðorð-
ur í garð hans, að Undcn baðst undan þvi, að til sin væri talað i slík-
um tón. Sama kvöld bað Chamberlain, sem auðsjáanlega hefir verið þungt í skapi við Undén, um samtal við
hann, og er sagt að orð hans hafi nálgast ógnun og farið yfir takmörk þess sem leyfilegt þykir í slikum við-
ræöum. Ensku blaðamennirnir simuðu þegar mótmæli til blaða sinna og varð það til þess að Chamberlain
kallaði þá til fundar við sig um miðja nótt, til þess að gefa þeim skýrslu um hvað gerst hefði og draga úr
þeim orðróm, sem fór af viðskiftum þeirra Undcns.
En Undén þótti mjög vaksa af þessum málum. Frjettaritari enska blaðsins Westminister Gazette simaði
frá Genf: »Allir hugsandi frjálslyndir menn, sem ihuga hvað er að gerast hjer, eru fullir aðdáunar á hinum
unga utanrikisráðherra Svia, og þvi meir sem berst út af leynifundi ráðsins, þar sem Chamberlain rjeðist á
hann, því betur skilst hve mikil hugprýði var í framkomu hans«.
Á síðustu stundu höfðu menn vonir um að samkomulag myndi nást. Var svo til ætlast að hinir seks
ríkjafulltrúar, sem ekki eiga fast sæti í ráðinu, legðu niður umboð sitt og yrði þá kosið í þeirra stað. Meðal
þeirra eru fulltrúar Spánar og Brasilíu, sem átti að endurkjósa, en í stað einhvers hinna kæmi fulltrúi fyrir
Pólland. En áður en sættir yrðu um þessa lausn, lýsti stjórnin í Brasilíu því yfir enn að nýju, að hún myndi
ekki á annað sættast, en að hún fengi fastan fulltrúa í ráðinu, og að öðrum kosti beita sjer gegn þvi, að Þjóð-
verjar fengi fulltrúar í því. Pannig lyktaði þinginu, og er það sumra grunur að Briand og ef til vill Chamber-
lain hafi fallist á þessi endalok. Upptöku Pýskalands í bandalagið er nú frestað þangaö til á fundi þess í haust.
22. þ. m. talaði Stresemann í þýska ríkisdeginum um þingið i Genf. Kvað hann afstöðu Pjóðverja til
Bandamanna óbreytla og Locarno-samþyktinui enga hættu búna.
Daginn eftir talaði Chamberlain í neóri málsstofu og sætti hörðum árásum m. a. frá Lloyd-George og
Mac Donald fyrir framkomu sina i Genf. Bauðst hann til þess að segja af sjer, en vantraustsyfirlýsÍDg frá Lloyd-
George var feld með 325 atkv. gegn 136.
Undén.
Sjerkenni
íslenskrar menning,ar.1)
Dömur og herrar^— :
íslensk þjóð hefir varið meira
en þúsund árum til að verða
það sem hún er í dag._ Jeg má
verja tuitugu og fimm minúlum
til að gefa yður hugmynd um
íslenska þjóð. Hvað á jeg að
gera ? Þaðan sem jeg er stadd-
ur nú, munu orð mín berast til
yöar með hraða eldingarinnar.
En það er birta eldingarinnar,
sem jeg þarfnast. Mun mjer
auðnast að sýna yður, i mynd-
um sem jeg bregð upp fyrir
yður í kvöld, Iíkt og óðfluga
leiftrum, hliðar á íslenskri þjóð,
er yður hafa ekki áður verið
kunnar ? Jeg skal reyna.
Það er hverjum manni kunn-
ugt, að frá ofanverðri 9. öld til
öndverðrar 10. aldar bygðist ís-
land norrænum innflytjendum.
Það voru einbeittir menn, sem
voru ekki að tvinóna við ásetn-
ing sinn, og höfðu dýpritilfinn-
ingu fyrir frelsi sjálfra sín held-
ur en fyrir föðurlandi sínu.
Þjóðmetnaðarstefnan var þá
ekki orðin til. Þessum innflytj-
endum var annan veg farið en
nýbyggjum annara landa: tign
og mannvirðingar áttu stórt í-
tak í þessum hóp. Öndvegissúl-
urnar eru tákn landnámsaldar-
innar. J. E. Sarstjáir hina sagn-
fræðislegu niðurstöðu um þetta
efni í svofeldum orðum : »Það
mannfjelag hefir naumast verið
til, er að tiltölu við stærð sína
hefir átt jafn margar stórar ætt-
ir, jafn mikla ættgöfgi, jafn tig-
inborið blóð og íslenskt þjóð-
fjelag fyrstu tvær aldirnar eftir
að landið var bygt«.
Tign og mennÍDg er nú á vor-
um dögum engan veginn ná-
tengd. Það var það í þá daga.
Því verður ísland, svo lengi
sem Ieiðtogar þjóðarinnar, hin-
ar gömlu ættir, ráða fyrir land-
inu, æðsta menningarból Norð-
urlanda um 400 ár.
En þó að hinir miklu yfir-
buröir íslenskrar menningar á
gullöld landsins eigi sjer þar
eðlilega skýring, að hjer varð
til lítið mannfjelag sem að til-
tölu við stærð sína átti óvenju
marga frjálsborna anda, verður
því ekki haldið fram, að and-
legt líf íslendinga, hvað þá held-
ur hugsunarháttur þeirra og
geðslag, hafi þá á límum verið
búið að fá á sig þjóðrænt mót.
ísland verður ekki eingöngu að
miðla Noregi hálfri sæmd af
þeirrar tiðar mikla mentaforða,
bæði af því að hann er upp-
haflega runninn af norsku blóði,
og af því að Noregur hefir að
1) Ræðu þessa flutti Guðmundur
Kamban i vetur fyrir útvarpsstöð i
Khöfn og hefir hún vakið allmikla
athygli í Danmörku.
slórum mun beinlínis lagt til
efnið — við verðum líka að
játa, að íslenskt mannfjelag ber
það mikinn svip af sínu norska
ætterni gullöldina á eDda, að
furðu lítið skilur íslenska lund
og norska, hvað þá norska og
íslenska lífsskoðun.
Og þó er það raunar engin
furða — skýringin er við hend-
ina.
Þegar norskir höfðingjar láta
landflæma sig til íslands, þá
kemst þar að vísu á stjórnar-
farsleg tilhögun sem telja verð-
ur al-íslenska, með því að þar
er stofnað lýðveldi, einstakt í
sinni röð, lýðveldi án þjóðhöfð-
ingja, lýðveldi án yfirstjórnar.
Guðmundur |Kamban.
En mönnum skjátlast ef þeir
halda, að þessi tilhögun hafi
verið sprottin af sjálfstjórnar-
fýsn þjóðarinnar. Stjórn lands-
ins hafði ekki á sjer það sem
við nefnum lýðveldisblæ. Hún
hefir á sjer ótvíræðan höfðingja-
brag. Þeir voldugu hafa völdin.
Og völdin ganga kaupum og
sölum og erfðum. Auðugarættir
eru voldugastar, og þegar bar-
áltu þeirra er komið ííþað horf,
aö vel mætti kalla borgarastyrj-
öld, dregur svo úr viðnáminu
gegn pólitískri áleitni Noregs, að
landið glatar að Iokum sjálf-
stæði sinu.
Ekki nóg með það. Norskir
höfðingjar flyljast til íslands.
Þeir hafa með sjer öndvegissúl-
urnar.þræla sína, stiettamun sinn,
húsmunisína, siði sína. Lif þeirra
er gróðursett í nýrri mold. En
gerum okkur ekki í hugarlund,
að þá sje undir eins orðinn til
nýr þjóðarsvipur, nýtt þjóðar-
skap. Þeir eru einráðir á nýja
landinu; þeir verða ekki, líkt
og aðrir nýbyggjar, fyrir nein-
um áhrifumfrá frumbyggjunum.
Þeir eru sjálfir frumbyggjarnir.
Þvf fer þeim þá ekki heldur
sem Rússanýlendu Svía, sem
Dönum í Englandi, sem Græn-
landsbygðum íslendinga, sem
Norðmönnum á Frakklandi, er
allir hverfa f annarar þjóðar