Bjarmi - 01.11.1994, Síða 4

Sr. Gísli Jónasson er
sóknarprestur í
Breiðholtssókn í
Reykjavík. Hann er
formaður stjórnar
KSH.
Þetta sem í
upphafi áfti
e.t.v. að vera
einkamál
þeirra tveggja
sem unnast og
ekki œtti að
þurfa neina
pappíra upp á
breytist yfirleitt
fljótt í það að
krefjast í raun
miklu meiri
pappíra en
gamla góða
hjónabandið!
4 BJAPMI
Þarf pappíra?
í upphafi vil ég setja fram þá fullyrðingu að
það séu hrein öfugmæli, er sumir halda því
fram, að þeir sem búa í óvígðri sambúð séu
þar með lausir við alla pappíra. Þetta sem í
upphafi átti e.t.v. að vera einkamál þeirra
tveggja sem unnast og ekki ætti að þurfa neina
pappíra upp á breytist yfirleitt fljótt í það að
krefjast í raun miklu meiri pappíra en gamla
góða hjónabandið! Það má raunar fullyrða að
„pappírslausa“ sambúðin kalli, þegar fram í
sækir, á sannkallað pappírsflóð. Það gerist
þegar sambúðaraðilarnir fara smátt og smátt
að reyna tryggja sér einhverja hlutdeild í þeim
réttindum og tryggingum sem sjálfkrafa fylgja
hjónavígsluvottorðinu.
Allfaf eitthvað meira
1 upphafi töldu þau e.t.v. að þau kæmust af
án allra pappíra. Sambúð þeirra tveggja komi
ekki öðrum við, hvorki sýslumanni, ættingjum
né presti. I sumra augum gengur hjónabandið
hreinlega út á það að fólk nái lagalegu tangar-
haldi hvort á öðru og síðan er spurt hvort slikt
geti samrýmst sönnum kærleika. „Er ekki
miklu betra að láta kærleikann vera eina band-
ið? Því ef það brestur, ef kærleikann þrýtur, þá
er siðferðislega óverjandi að ríghalda í einhver
lagaleg bönd.“
Þannig er hugsjónin e.t.v. í upphafi en flest-
ir, sem þetta reyna, uppgötva fyrr eða síðar að
sjálf grundvallarforsendan í þessari rökleiðslu
er röng. Sambúð hlýtur alltaf að vera eitthvað
meira en einkamál tveggja aðila. Parið fer
óhjákvæmilega fljótlega að ætlast til þess af
umhverfinu að litið sé á það sem PAR. Hvort
sem um er að ræða ættingjana, bankann,
tryggingarfélagið, fasteignasalann eða aðrar
stofnanir samfélagsins sem þau eiga samskipti
við. En til þess að svo megi verða hljóta við-
komandi aðilar að krefjast einhverra trygg-
inga fyrir því að um stöðugt samband sé
að ræða. Og þá er farið að kalla eftir pappír-
um.
Dörn
Það má m.ö.o. ekki gleymast að sambúð
fylgja hlutir sem alls ekki er hægt að telja
einkamál. Þannig eru börnin oft það band
milli aðilanna, sem ekki var reiknað með í
upphafi þegar kærleikurinn átti að vera hið
eina sem tengdi þau saman.
Það er ótrúlegt hvað mörgum yfirsést sú
staðreynd sem eldri kona orðaði eitt sinn svo:
„Hafirðu eignast barn með einhverjum þá
losnarðu í raun aldrei við hann.“
Þessi bönd verða alltaf til staðar jafnvel
þótt stundum sé með öllum ráðum reynt að
sarga þau í sundur. Og því meir sem slíkt er
reynt, því alvarlegri afleiðingar getur það haft
fyrir framtíðarheill barnins. Þetta vill ást-
föngnu fólki, sem oft hefur hugann fyrst og
fremst við eigin stundarhamingju, því miður
stundum gleymast.
Eignir
En það eru fleiri hlutir en börnin sem binda,
t.d. þær eignir sem fólk eignast í sambúðinni,
samningar sem fólk gerir og skuldbindingar
sem það tekur á sig. Komi til þess að sambúð-
inni sé slitið getur orðið nauðsynlegt að hafa í
höndum kvittanir, launaseðla o.s.frv. fyrir all-
an þann tíma sem sambúðin hefur staðið. Það
eru alltof mörg dæmi um hversu illa hefur far-
ið fyrir þeim aðilum sem ekki hafa haft réttu
pappírana undir höndum þegar á þurfti að
halda.
Þjóðsögur nútímans
Nú finnst sjálfsagt einhverjum, að hér sé
dregin upp alltof neikvæð mynd. Sambúðin
byggi á ástinni og kærleikanum milli þeirra
tveggja. Þar hljóti grundvöllinn að vera að
finna hvernig sem annars fer.
í þessu sambandi verðum við að vera raun-
sæ. Það hefur verið áætlað að milli 20 og 30
þúsund manns búi í óvígðri sambúð hérlendis.
Fullyrt hefur verið af virtum lögmanni, Svölu
Thorlacius, sem hefur mikla reynslu af sam-
búðar- og hjónabandsmálum, að allt að 80 til
90% þessa hóps hafi miklar ranghugmyndir
um réttarstöðu sína. (Sjá grein í Morgunblað-
inu 29. okt. 1991: „Ranghugmyndir um ó-
vígða sambúð“).
Hún er m.a. ótrúlega lífseig þjóðsagan um
það að eftir ákveðinn tíma í óvígðri sambúð
öðlist sambýlisfólkið sömu réttarstöðu og
hjón. Bregður fólki því oft illa í brún þegar á
reynir og það kemst að því að engar sérstakar
lagareglur gilda um óvígða sambúð og að það
rfkir raunar mikil réttaróvissa á flestum svið-
um um það hvernig leysa beri þau vandamál
sem upp koma við sambúðarslit. Og til sam-
búðarslita kemur oftar en flestir vilja horfast í
augu við. Mörgum finnst vafalaust nóg um
þann gífurlega fjölda hjónaskilnaða sem á sér
stað okkar á meðal. Rannsóknir á Norðurlönd-
unum hafa þó leitt í Ijós, að tíðni skilnaða
meðal sambúðarfólks er 2-3 sinnum hærri en
meðal hjónafólks!! Það þýðir m.ö.o. að allt að
annarri hverri sambúð lýkur með skilnaði!
Af þessu ætti að vera ljóst að hér er um
stórmál að ræða enda oft framtíðarheill ein-
staklinganna og barna þeirra og jafnvel aleig-
an í veði.
Hver er munurinn?
En hver er þá munurinn á hjónabandi og
óvígðri sambúð hvað þessi réttindamál varð-
ar?
Hér skulu nokkur atriði nefnd:
I óvígðri sambúð eru engar reglur um helm-
ingaskipti eigna og skulda.
Sambúðarfólk getur ekki gert kaupmála.