Heima er bezt - 01.05.1954, Blaðsíða 5

Nr. 5
Heima er bezt
133
ur fyrir og eftir fermingaraldur
náðum til bæjarhúsa eftir bar-
áttu okkar í frosthörðum blind-
byljum háfjallanna, að andlit
okkar voru hvítskellótt af kal-
blettum — fjandsamlegur og sár
var sviðinn í kinnunum lengi
kvölds, enda þótt við fyrst til að
byrja með styngjum hausnum
niður í snjóinn til að þíða kal-
blettina. '
Margar gæti ég svaðilfarasögur
sagt frá uppvaxtarárum okkar
bræðra þarna í fjöllunum, en
hirði ekki fram að tína, enda
myndi mörgum þeim, er nú upp
vaxa og ekki þekkja annað en
nútímans traföskjuuppeldisdek-
ur, þykja frásögn mín með ólík-
indum nokkrum. Svipað þessu
var það í þá daga viðar en á
mínum uppeldisslóðum, að hlífi-
lítið var til stáls sorfið dugs og
karlmannslundar hins uppvax-
andi, íslenzka alþýðufólks frá
fjöru til breiðbyggða. En mann-
fæðið var ákaflega ólíkt því, sem
nú gerist. Þá voru fráfærur al-
mennar og heimamölun korns,
og yngri og eldri nutu hinnar á-
gætu sauðamjólkur, ásauða-
smjörs og skyrs næstum allt ár-
ið. Sá hollustukostur var ekki
við nögl skorinn, þar sem nöpur
fátækt setti ekki stól fyrir dyr
framleiðslu þessarar dáðafæðu.
Tveggja-þriggja lóða smjör-
skafan, er húsmæður stungu í
munn smaladrengja og erinda-
krakka, er að dyrum þeirra komu
frá grannbæjum, var undirstöðu-
betri og hollari hvíthveitis sæta-
kökum nútímans.
„Þið verðið að vinna,“ sagði
faðir okkar systkina stundum við
okkur, eftir að við uxum nokk-
uð til manns, ef við brugðum fyr-
ir okkur úrtölum, annars vildu
foreldrar okkar leyfa okkur frí-
stundir til leikja og áfloga.
En vinnusemin, skyldurœknin,
var uppeldisins höfuðáherzla í
þá daga. Að treysta guði og sjálf-
um sér var áherzluatriði uppeld-
isins í minni æsku, og mínir for-
eldrar gerðu meira en að segja
þetta við okkur, þeir gáfu fyrir-
myndina með háttum sínum. Svo
var það líka víðast, er ég þekkti.
Fólkið þekkti þá betur og skildi
blessun starfs og skyldurækni en
fjöldi fólks gerir nú í þorpum,
og bæjum þessa lands.
í ungdæmi mínu gengu ungl-
ingar ekki með peninga í vösum
eins og nú tíðkast og tel ég háska
mikinn unglingum og hálfgerð-
um börnum bæja og borga, þar
sem saman fara hrópandi að-
stæður til nautna og eyðslu
viðeigandi verkefnum og aðhaldi
til starfa. -
Hinn þvingandi skólalærdóm-
ur ýmislegur skemmir fólkið og
venur það frá virðingu fyrir
þeirri nauðsyn, þeirri heilbrigði,
Þorbjörn Björnsson og yngri kynslóðin.
er líkamleg vinnubrögð eiga að
skapa og geta skapað öllum lýð.
Auk þess er það ótrúlega lítið,
sem margt af þessu unga skóla-
fólki veit, ekki aðeins í bókfræð-
um, heldur líka um hin einföld-
ustu undirstöðuatriði mannlífs
og þjóðlífs.
Undanfarin ár hafa oft dval-
izt á heimili mínu ungar Reykja-
víkurstúlkur frá fjórtán til
seytján ára aldurs. Flestar hafa
þær ljómað af æskuþreki og
þroska. Sumar hafa verið komn-
ar í annan bekk gagnfræðaskóla
í Reykjavík, vissu þó á fáu skil,
þekktu ekkert blóm, grös eða
jurtir, engan sumarfugl, vissu
ekki, að til hefðu verið þjóðskör-
ungar slíkir sem Jón Sigurðsson
og Hannes Hafstein eða skáldið
Matthías Jochumsson, en þær
vissu aftur mikið um Hollywood-
kempur og rauluðu sífellt þar til
heyrandi kviðlinga.
Eitt sinn að sumri kom að
Geitaskarði seytján ára stúlka;
sú var Reykjavíkur skólabekk-
ingur. — Hún gisti hjá okkur
tvær nætur, var að hitta vinnu-
bundna vinkonu sína, er hjá mér
var — eða átti að vinna'. Þær
gengu saman til fjóss , ég einn-
ig. Þegar í fjósbás kom, tók ég á
kýrgröninni og spyr Reykjavík-
urfröken hvað heiti. Hún hristir
höfuðið og kveðst eigi vita. Bendi
ég þá til kýrklaufanna og spyr
heitis, en hið sama kom upp, hún
vissi ekki deili á.
Eitt sinn bar svo við, að bæjar-
ungfrú, sextán ára, er að Geita-
skarði kom, fór í reiðtúr með
heimavönum unglingum. Þá hún
steig á bak hesti sínum tjáði hún
sig ráðalausa til að stöðva reið-
skjótann, ef með þyrfti. Bregður
þá önnur heimastúlkan fyrir sig
glensinu og segir, að hún skuli
þreifa undir fax reiðskjóta síns,
þar muni takki vera, er hún skuli
á þrýsta, og þá stöðvist hestur-
inn. Þreifar hún lengi til, en
kveðst ekki finna og þótti verr,
því að hún treysti takkahjálp-
inni í sinni höfuðeinfeldni.
Þetta eru lítil sýnishorn, en
sönn, um fáfræði sumra skóla-
göngu-unglinga nútímans — úr
þéttbýlinu — þeirra, er setið
hafa á skólabekk um margra ára
bil.
í mínum uppvexti fengu börn
og unglingar til sveita, þau er
mestrar nutu uppfræðslu.tveggja
til þriggja mánaða tilsögn á vetri
frá tíu til fjórtán ára aldurs, en
er þau voru tíu ára og fóru að
njóta kennslu hjá þessum að-
komukennurum, sem venjulega
voru gagnfræðingar frá Möðru-
völlum eða búfræðingar frá Hól-
um, voru þau flest sæmilega læs
og skrifandi, gátu líka nokkuð
í reikningi og höfðu heyrt lesn-
ar íslendingasögur á kvöldvök-
um heimila sinna. Við fermingu
var búið með skólanám flestra,
en þá tók við hinn harði en hag-
ræni skóli lífsins og lífsbarátt-
unnar, sá er skóp dugandi menn
og dáðakonur, sem nútíminn
stendur í ómældri þakkarskuld
við, — fólk, sem enn heldur sig
við hófsemi, sta'rf og skyldu-
rækni og vill benda niðjum sín-
um til tryggða við þá mannkosti.
Á uppvaxtarárum mínum var
það sem nú, í blóði æsku og upp-
vaxtarlýðs brann þrá til leikja,
lífsglaðningar og tilbreytni, en
sá var munurinn á, þá og nú, að
þá var vinnan aðalatriðið, nú
virðist hún aukaatriði hjá mörg-