Heima er bezt - 01.05.1954, Side 7

Nr. 5
Heima er bezt
135
Gangnast jóri
greinir frá
Rætt við Jón Guðmundsson, bónda í Vík í Lóni
um fjallgöngur og fleira.
í febrúar mánuði síðastliðnum
dvaldi Jón Guðmundsson bóndi í
Vík í Lóni nokkrar vikur á heim-
ili m'nu, en hann beið þá eftir
rúmi á Landsspítalanum. Þetta
mun hafa verið í fyrsta skipti á
ævinni, sem Jón var ekki bundinn
við nein ákveðin dagleg störf og
notaði ég því tækifærið til þess
að spyrja hann um gamla daga.
Jón er sennilega fróðasti maður
í Skaftafellssýslu um fjallgöng-
ur ,eins og þær hafa verið fram
á þennan dag. í um það bil 20 ár
var hann gangnastjóri í Eski-
fellsfjöllum, sem talin eru ein-
hver allra erfiðustu fjöll lands-
ins til smölunar.
„Hvar ert þú fæddur Jón og
hvenær?
„Ég er fæddur að Heiðnaþergi
á Mýrum í Austurskaftafellssýslu
þann 19. febrúar 1892. Foreldrar
mínir voru Sigríður Aradóttir frá
Reynivöllum í Suðursveit og
Guðmundur Sigurðsson frá Borg
á Mýrum. Við vorum níu systkin-
in.“
„Viltu ekki segj a örlítið frá líf-
inu eins og það var þá í Skafta-
fellssýslu?“
„Ekki veit ég hvort nútíma
menn telja lífskjör okkar, sem þá
vcrum að alast upp sérstaklega
girnileg til fróðleiks, en ekki
kostar neitt að segja frá þeim í
stuttu máli. Eg var á fyrsta ár-
inu þegar foreldrar mínir fluttu
frá Heiðnabergi að Skálafelli í
Suðursveit, en þar ólst ég upp til
15 ára aldurs.“
„Þú hefur þá verið sveitungi
Þórbergs Þórðarsonar, sem við
Hala er kenndur.“
„Rétt er það, en þótt við Þór-
bergur værum á svipuðum aldri
og þar að auki náskyldir, þá bar
fundum okkar sjaldan saman.
Þegar okkur óx fiskur um hrygg
lágu leiðir okkar einnig oftar
sundur en saman. Þórbergur
gerðist ritforkur mikill og fram-
leiddi margt skemmtilegt á
pappírnum en ég sneri mér að
ræktun jarðar og framleiddi
einkum kindakjöt, Þórbergi og
öðrum góðum borgurum til tím-
anlegs lífsviðhalds."
Jón Guðmundsson.
„Hver var einkum andleg upp-
lyfting Suðursveitunga á þessum
árum?“
„Á sumrin sóttu menn oft
kirkju á sunnudögum og reyndu
þá reiðhesta sína eftir því sem
efni stóðu til. Frá veturnóttum
voru Pálshugvekjur lesnar á
kvöldin og sálmur sunginn en á
sunnudögum var lesið í Péturs-
postillu. Á föstu voru Passíu-
sálmar sungnir."
„Ósköp hafa Suðursveitungar
verið guðhræddir.“
„Og ekki veit ég hvað segja
skal um það. Ég held þetta hafi
verið vani, en einhver trúrækni
hefur þó sennilega komið til
greina. Lífið hafði ekki upp á
svo margt að bjóða, að fólkið
gerði sér hugvekjur og sálmasöng
að góðu, og þegar á allt er litið
hefur þetta andlega fóður senni-
lega ekki verið mun lakara en
sakámálatímaritin, sem setja
svip sinn á bókaverzlanir höfuð-
staðarins."
„Hvað var annars helzt til
skemmtunar?“
„A hátíðum í skammdeginu
kom fólk hvert til annars og spil-
aði á spil. í brúðkaupsveizlum
var oft dansað og stundum fengu
menn smávegis í staupinu, en
mjög var það í hófi, því fæstir
höfðu efni á að kaupa mikinn
glaðning þótt gifting stæði til.“
„Var matur nógur á bæjunum
í þá daga?“
„Varla verður það með sanni
sagt. Skipin komu stundum seint
á vorin og þá gat svo farið að
lítið væri til þess að borða nema
fiskur og mjólkurhreytan úr
kúnum. Kartöflurækt var minni
þá en nú og lítil kunnátta í kart-
öflurækt, oftast sáð í sömu hol-
una og notaður einhæfur áburð-
ur.“
„Manstu ekki eftir Eyjólfi á
Reynivöllum, sem margar sagnir
hafa myndazt um á seinni ár-
um?“
„Ég man mjög vel eftir hon-
um. Hann var farinn að eldast
þegar ég var drengur og ekki
trútt um að hann væri farinn að
trúa því sjálfur, að hann kynni
eitthvað talsvert fyrir sér, en
sumir héldu því á loft að svo
væri. Mér er minnisstætt, aó ef
Eyjólfur á Reynivöllum vai að
leita að einhverjum hlut og fann
hann ekki fljótlega, taldi hann
víst að púkarnir hefðu komið og
sótt hlutinn, var karl þá vanur
að segja: „Assskotarnir ykkar.
Eg geri ykkur ekki til geðs að
vera að leita að því Þið skilið því
seinna.“
„Hvernig var fræðslumálum
háttað í Suðursveit þegar þú
varst að alast upp.“
„Skólaskylda var þá ekki kom-
in en einhver smávegis far-
kennsla var í sveitinni. Ég hlaut
mína barnafræðslu hjá Jóni
Guðmundssyni, sem lengi var
starfsmaður Fjárhagsráðsins
sáluga. Fræðslumöguleikarnir
voru yfirleitt hverfandi litlir, því
þá voru héraðsskólarnir ekki
komnir, en með stofnun þeirra
var nýju þekkingarljósi brugðið
upp í byggðum landsins, þótt nú
hafi dofnað á ný síðan öll
fræðsla var reyrð í römmustu
prófhlekki. Bæði ég og aðrir, sem
þá voru að alast upp hefðu leit-