Heima er bezt - 01.06.1962, Blaðsíða 2

Sautjándi júní
í endurminningum um Jón Sigurðsson, forseta, segir
Þórhallur Bjarnarson, biskup, frá því, að sumarið 1875
hafi skólapiltar í Reykjavík hyllt forseta og flutt hon-
um kveðju með kvæði, er Gestur Pálsson hafði ort. í
kvæðinu voru þessi vísuorð:
Og kom nú heill að klakabarmi móður,
þú kappinn dýr, sem aldrei þekktir bönd.
Síðan segir svo: „Þegar Jón þakkaði kveðjuna fór hann
allhörðum mótmælum gegn þeim orðum, að hann hefði
aldrei þekkt bönd. Bað hann hina ungu menn vel að
minnast þess, að gæta hófs, og að þau bönd og tak-
mörk, er maður yrði að setja sér í lífinu, væru holl og
nauðsynleg.“
Smásaga þessi er um margt athyglisverð. í fyrsta lagi
bregður hún upp skýrri mynd af leiðtoganum, Jóni
Sigurðssyni. Vafalítið er, að honum hefur verið kær-
komið að hinir ungu námsmenn skyldu koma og votta
honum hollustu sína. En allflestir fyrirmenn hefðu
þakkað kveðjuna fögrum orðum, og látið hjá líða að
gera athugasemdir við hana, jafnvel þótt þeim hefði
þótt eitthvað ofsagt. Sennilega hefðu hin tilfærðu orð
farið fram hjá þorra manna, eða þeim hefði ekki skilizt,
að nokkuð væri við þau að athuga. Þeir hefðu ekki
fremur en höfundurinn sjálfur séð í þeim annað en
óblandið lof um þjóðhetjuna, sem haldið hafði uppi
merki frelsisbaráttu þjóðar sinnar í nær þriðjung aldar
og unnið þar eftirminnilegan sigur.
En Jón Sigurðsson var svo langt hafinn yfir meðal-
mennskuna, að hann ekki einungis veitti athygli hugs-
anavillunni í kvæðinu, heldur einnig hafði hann fulla
einurð á að víta hana, þótt á hátíðarstund væri, og síð-
ast en ekki sízt þá notaði hann þetta tækifæri eins og
hvert annað, sem honum bauðst, til þess að vera upp-
alandi þjóðar sinnar, og brýna fyrir hinum ungu að-
dáendum sínum þá hluti, sem aukið fengi manngildi
þeirra. Hann kaus einnig að gefa þeim holl ráð, til þess
að gera þá styrkari menn, og um leið hæfari þegna þess
þjóðfélags, sem hann hafði varið ævi sinni til að rétta
úr bóndabeygju liðinna ófrelsis alda. Vafalaust hefur
honum þá verið ljóst, að skeið hans sjálfs væri brátt á
enda runnið og mun hafa grunað, að í þessum skóla-
sveina hópi væru ýmsir þeir menn, sem innan fárra ára
hlytu að verða í fararbroddi þjóðarinnar, og þá þurfti
ekki sízt að brýna og áminna.
Vér sjáum einnig í þessu atviki skýra mynd af tveim-
ur andstæðum. Annars vegar er æskumaðurinn, hvatvís
og stórhuga, sem í móði æskunnar lætur fleira fjúka,
en hann ef til vill gerir sér fulla grein fyrir. Og einmitt
á þessum árum er ef til vill ekkert fjar huga æsku-
mannsins en bönd, hverju nafni sem nefnast. Hins veg-
ar er hinn reyndi skörungur og leiðtogi, sem í baráttu
langrar ævi hefur lært þá list að ganga aldrei feti fram-
ar, en hann gat stutt með ófrávíkjanlegum rökum, og
sameinað hafði á aðdáanlegan hátt hóf, festu og fram-
sækni. Sennilega hefur Hannes Hafstein einmitt haft
þessi ummæli Jóns í huga er hann kvað löngu seinna:
Vissi hóf æ verður ríkja
vilji menn ei undanhald.
En þessi nær aldargamla áminning Jóns Sigurðssonar
til skólasveinanna 1875 er jafn fersk enn í dag og jafn-
þörf hugvekja til æskumanna 20. aldarinnar og ef til
vill enn nauðsynlegri en hún var á sínum tíma. Hér
er gripið á einu af þeim viðfangsefnum, sem vér sífellt
erum að glíma við, bæði sem einstaklingar við sjálfa
oss og á opinberum vettvangi uppeldis- og félagsstarfa.
Unglingurinn, sem er að búa sig undir líf og starf,
er að jafnaði frjálshuga. Honum finnst agi heimilisins
eða skólans sem hann dvelst í leggja á sig of mörg og
óþægileg bönd, og hann reki sig alltof víða á kreddur
eldri kynslóðarinnar, sem hann hvorki getur skilið eða
vill tileinka sér. Ef til vill finnst honum, sem mest
sjálfstæði sé í því fólgið að varpa öllu slíku fyrir borð.
Hann gerir sér á þeim árum ekki ljóst, að með þessu
taumlausa sjálfræði er hann að brjóta lögmál lífsins
sjálfs. Og því miður hættir hinum eldri, sem eiga að
vera leiðbeinendur æskunnar, of oft við að gleyma
þeirri skyldu sinni, að benda á hver nauðsyn sé að
gæta hófsins. Þeir láta undan hinum ungu, annað hvort
af værugirni eða skilningsleysi.
Ekki er það ætlun mín að halda því fram að halda
skuli uppi einhverri sérstakri kúgun af hálfu uppalenda.
Hún er sízt vænlegri til góðs árangurs en hitt. En skap-
höfn vor manna er svo farið, að ef vér ekki hlítum
nokkrum böndum, er ekki aðeins hætt við að líf vor
sjálfra fari úr reipunum, heldur verðum vér einnig
þjóðfélagi voru til ama og erfiðis.
Ekkert þjóðfélag verður sterkt, ef þegnar þess skilja
ekki að þeir verða hver um sig að gæta hófs, og hlýða
þeim leikreglum sem settar eru hverju sinni. Slíkt á síð-
186 Heima er bezt