Heima er bezt - 01.04.1985, Side 37

Umsagnir um bækur
Sönn frásagnargleði
og frásagnarlist
Erlingur Davíðsson:
ALDNIR HAFA ORÐIÐ.
Akureyri 1984. Skjaldborg.
Með þessari bók eru öldungabækur Er-
lings orðnar 13 og samtölin alls 91, og er
það út af fyrir sig athyglisverð tala að svo
miklu hefir verið náð saman. Raunar
virtist um skeið, að góðum viðmælendum
væri tekið að fækka, en síðustu bindin
sanna hið gagnstæða. Flestir þættirnir í
þessari bók eru góðir og sumir ágætir,
enda fjölbreytni í vali, bæði starfsstétta og
heimkynna viðmælanda. En slíkt er
nauðsyn, svo að þættirnir verði ekki alltof
líkir hver öðrum. Myndir þær, sem hér er
brugðið upp, sýna að fólkið, sem fæddist á
1. og 2. tug aldarinnar man tímana tvenna
eða kannski þrenna, enda lifað tvær
heimsstyrjaldir, og a.m.k. jafnmargar
kreppur eða fleiri og hrærst með öllum
hinum stórfelldu breytingum og bylting-
um aldarinnar. Meiri hluti viðmæland-
anna er fæddur undir ríkisstjórn Kristjáns
9., sem ég býst við að unglingum nútímans
þyki vera í nokkuð mikilli fjarlægð.
Mörgum verður tíðræddast um bernsku
og æsku, eins og venja er þegar menn á
gamals aldri rifja upp minningar sínar. En
margt ber á góma í þessum sjö viðtölum
bókarinnar, vér kynnumst þar Siglufirði
síldaráranna, landnámi í Egilsstaðaþorpi,
kolanámi á Tjörnesi, skóggræðslu og æð-
arrækt í Hrísey að ógleymdu forustufénu
á Snartarstöðum, sagt er frá búmanns-
raunum kreppuáranna, baráttu unglinga
til að rétta sig úr kútnum, og þó ef til vill
æfintýralegast af öllu dvöl ungs manns í
starfi og námi á Þýskalandi undir stjórn
Hitlers. Þessi upptalning gefur hugmynd
um fjölbreytnina, en eins og vænta má er
misjafnlega hressilega frá skýrt, en sumt
prýðilega. En allt um það þykir mér þó
merkastur þáttur Skarphéðins Ásgeirs-
sonar, þótt ekki sé hann sagður af mestri
leikni. En þar er lýst nýrri hlið á lífinu,
samskiptum við annan heim og lífsskoð-
un, sem breyta mundi miklu til batnaðar í
mannheimi, ef hún næði yfirhöndinni. Sá
þáttur vekur oss til umhugsunar, en hinir
eru meira til skemmtunar. Annars rek ég
hér ekki einstaka þætti, í mörgum þeirra
er sönn frásagnargleði og frásagnarlist. En
sömu lýti eru á þessari bók og mörgum
fyrri í safninu, að ónákvæmlega er farið
með nöfn og ártöl. Sama býlið er t.d. nefnt
Múli á annarri blaðsíðunni en Hvoll á
hinni. Slíkar óþarfavillur eiga ekki að
óprýða góða bók.
Táknrænt fyrir
mannsæfina
Eugene O’Neill:
DAGLEIÐIN LANGA INN I NÓTT.
Rvík 1984. Menningarsjóður.
Þetta er leikrit vinsælt og verðlaunað í
heimalandi sínu Bandaríkjunum og hefir
hvarvetna vakið athygli. Það lýsir einum
degi í lífi bandarískrar fjölskyldu,
óvenjulegrar að vísu, en á þó vafalítið
margar hliðstæður. Það gæti verið tákn-
rænt fyrir mannsæfina alla. Leikurinn er
saminn í síðustu heimsstyrjöld og ber það
svipinn af ótta þeim, vonleysi og örþrifa-
ráðum, sem þá og síðan hefir hrjáð
mannkynið. Leikrit eru venjulega samin
fyrir sviðið en ekki til lestrar, en þetta
leikrit höfðar þó mjög til lesandans, sem
ekki kemst hjá því að lesa það til enda og
finna til með persónunum og örlögum
þeirra. Þýðandi er Thor Vilhjálmsson og
hefir hlotið góða dóma fyrir, en vissulega
mun slíkt rit vandþýtt.
Dalalíf fyrnist seinnt
Guðrún frá Lundi:
DALALÍF III.
Rvík 1984. Almenna bókafélagið.
Með þessu bindi er lokið hinni nýju út-
gáfu af Dalalífi Guðrúnar frá Lundi,
þeirrar skáldsögu, er gerði höfund sinn
frægan fyrir nær fjórum tugum ára og
varð upphaf að merkilegum ritferli. Og
svo má heita að ætíð síðan hafi Guðrún
verið einn mest lesni rithöfundur landsins
i bókasöfnum, bæði í stóru söfnunum í
þéttbýlinu og hinum litlu úti um dreifðar
byggðir landsins. Það segir sína sögu og
hve miklu hlutverki Guðrún hefir gegnt í
íslensku þjóðlífi og menningu, þótt hún
aldrei væri í fararbroddi rithöfundasam-
taka eða kjöltubarn menningarvita, sem
skrifa fyrir sjálfa sig. Hún var í þess stað
eftirlæti íslenskra lesenda og ekki að
ástæðulausu. Hún tók söguefni sín beint
úr þjóðlífinu, og var eins og Indriði G.
Þorsteinsson segir í formála nýju útgáf-
unnar „einn ólgandi sagnasjór, en ekkert
nema kyrrðin og lítillætið á ytra borði“.
En svo voru allir hinir bestu íslensku
sagnamenn um aldir, og verður
aldrei fullmetinn þáttur þeirra í íslenskri
memiingarsögu. Og það er trúa mín, að
hljótt verði orðið um marga sem hæst er
galað um og hrósað nú, löngu áður en
Guðrún frá Lundi og Dalalíf hennar
gleymist.
Innsýn í horfinn
menningarheim
Kristján frá Djúpalæk:
Á VARINHELLUNNI.
Akureyri 1984. Skjaldborg.
Kristján bregður hér upp myndum frá
bernskuárum sínum á Langanesströnd,
sýnir oss þar inn í heim, sem nú er orðinn
harla fjarlægur þorra þjóðarinnar en
einkum þó æskufólkinu, sem alist hefir
upp í ys og ærslum þéttbýlisins. Víða er
komið við, þótt mest snúist sagan um lífið
á venjulegum sveitabæ í útkjálkasveit
snemma á öldinni, en víðar er drepið nið-
ur, þar segir frá dansskemmtunum unga
fólksins, göngum um fjöll og heiðar að
ógleymdum rekanum, þar sem svo margt
nýstárlegt bar að landi svo sem „dóttur
kaldra Atlantsála", sem færði líf og fjör í
allt byggðarlagið um háveturinn, auk
ótalmargs annars. Mörg eru söguefnin lítil
en höfundur blæs í þau ljósi og lífi og sýnir
með því ljóslega, hversu haglegt smíði má
gera úr litlum efnivið þegar hagar hendur
fjalla um það. Þessar bernsku- og æsku-
minningar Kristjáns frá Djúpalæk eru góð
lesning, sem yljar ungum og gömlum um
hjartaræturnar og sýnir oss inn í horfinn
menningarheim fólksins, sem í sannleika
sagt bjó við hið nyrsta haf.
Heima er bezt 149