Heima er bezt - 01.12.1994, Qupperneq 6

U ndirbúningur
Það má með réttu segja að undirbúningur jóla hafi á
vissan hátt hafist með haustréttum, því þá komu breið-
firskir eyjabændur til að sækja fé sitt sem þeir höfðu haft
sumarlangt í hagagöngu hjá Iandbændum og með þeim
kom margs kyns fiskmeti, svo sem kæst skata, hertir
þorskhausar, rafabelti og riklingur, en allt þótti þetta
herramannsmatur og kærkomin viðbót við annan hátíðar-
mat.
Til skýringar vil ég geta þess að rafabelti var hertur
lúðuuggi með beini. Aður en hann var borðaður var hann
steiktur á glóðareldi og rann þá fitan úr honum og þá
tóku nú bragðlaukarnir sprett.
Lúða var skorin í ræmur (strengsli) og hert, en nefndist
síðan riklingur eða lúðuriklingur.
Allt þetta fiskmeti þurfti mikillar umhirðu og vel þurfti
að vanda til geymslu þess, svo ekkert færi til spillis.
Fé eyjabænda var á flestum bæjum sveitarinnar og því
fór hver og einn þangað sem fé hans var. Það voru
Bjarneyingar sem komu að Gröfum.
Að loknum réttum hófst svo slátrun og sláturgerð, en
auðvitað var allt sem ætilegt var þar að fá hluti jólamatar-
ins, svo sem lifrarpylsa, blóðmör, sviðasulta, lundabagg-
ar, rúllupylsa, sviðahausar, fætur og hrútspungar. Þá bætt-
ust selsgónur (selshausar) og selshreyfar (útlimir sels) hér
við.
Mest af þessum mat var súrsað en eitthvað saltað, svo
sem rúllupylsan og auðvitað var mikil vinna samfara
þessu og var hún öll undir styrkri stjóm húsmóðurinnar.
Við þetta bættist svo reyking hátíðarhangikjötsins, sem
auðvitað var allt heimareykt. Lítið reykhús eða reykkofi
var á flestum bæjum. Reykt var við skógarhrís þar sem
það var til staðar, annars við mó eða sauðataðsflögur.
Þegar Iokið var frágangi jóla- og annars vetrarmatar og
hann kominn í sínar kimur, kagga, dalla, nú eða hangandi
upp í rjáfri, varð hlé á allri matargerð sem ekki tengdist
líðandi stund en við tók tóvinnan.
Það þurfti að vefa ýmsar flíkur eða brekán í rúm fyrir
hátíðarnar. Eins þurfti að prjóna sokka, nærfatnað, leppa
og peysur, svo eitthvað sé nefnt. Gera þurfti bæði sauð-
og selskinnsskó handa fólkinu.
Þar sem aðkeyptar jólagjafir tíðkuðust ekki og enginn
mátti fara í jólaköttinn, varð auðvitað að búa gjafimar til.
Sagt var að sá eða sú, sem enga flíkina fengi nýja á jól-
um, færi í jólaköttinn og var slíkt mikil hneisa, sem bitn-
aði fyrst og fremst á húsráðendum, því það var þeirra að
sjá til þess að vinnuhjú hefðu flíkur á sig, ekki síður en
matinn í sig.
Ég minnist þess ekki að hafa séð neinn fara í kattarræf-
ilinn. Sumir fengu að vísu lítið en allir eitthvað, t.d.
skinnskó með leppum í.
Öll sú vinna sem upp er hér talin entist fram undir jól
en þá var henni hætt. Það varð að taka sundur vefstólinn
og koma honum þangað sem hann tæki sem minnst pláss,
því auðvitað þurfti meira rými í baðstofuna um jól en
endranær, til dæmis vegna spilamennskunnar, sem þá var
tíðkuð.
Bœrinn að Gröfum
Mér finnst ég ekki komast hjá því að lýsa örlítið Graf-
arbænum, íbúðarhúsinu, sem var að ýmsu frábrugðið öðr-
um íbúðarhúsum sveitarinnar. Séra Friðrik Eggerz, sem
þjónaði Skarðskirkju, lét byggja bæinn fyrir sig og bjó
þar einhvern tíma. Hann mun hafa verið það stórhuga,
sem og aðrir efna- og embættismenn þessa tíma, að hann
hefur ekki viljað búa við þröngan og lélegan húsakost og
var því meira í bæinn borið en almennt tíðkaðist þar í
sveit.
Bærinn var tvílyftur með reisulegu framþili sem vel
blasti við heimreiðinni, veggir og þak voru úr torfi. Að
innan voru allar þiljur, gólf og loft úr góðum trjáviði.
Sama má segja um rúm, borð, setbekki og stóla. Öll her-
bergi, svo og margir hlutir sem þar voru, báru dönsk eða
hálfdönsk heiti.
A efra lofti voru stök herbergi er kölluð voru „kames“
(sbr. ,,kammerse“) og það þeirra sem stærst var var blá-
málað og því kallað bláa „kamesið.“ Þar munu prests-
hjónin hafa sofið.
A neðri hæð var dagstofan (sbr. ,,dagligstuen“). Þá kom
398 Heima er best