Vörður - 28.02.1925, Side 4

4
VÖRÐUR
Framh. frá 1. siðu.
þessum atvinnuvegiog öðrum. En
Til þess að sjá, að hjer er skerð-
ing á frjálsri verslun þarf ekki
annað en að lita á það, að þeg-
ar tóbakseinkasalan tekur tii
starfa leggjast niður margar
verslanir og aðrar skerðast stór-
lega. Alt voru þetta fuilkomlega
lögiegar verslanir og sala þess-
ara vara er ekki bönnuð, held-
ur að eins skert verslunarfrelsið
f þessari grein. Þá sagði þessi
sami háttv. þm. að andstæðing-
ar verslunarfrelsis væru ekki til
í hinum stærri flokkum þings-
ins. Hann mun nú með rjettu
telja Framsóknarfl. þar með. En
bvað sagði sá háttv. 2. þm.
Rang.? Hann sagðist ekki vera
á því að landið ætti að svo
komnu, að svo komnu, (hann
tvftók það) að taka að sjer alla
verslun landsins. I sama streng
tók háttv. 1. þm. Sunnm. (Sv.
Ól.) og háttu. 2. þm. Árn. (Jör.
B.) varði síðari hálftíma sinnar
ræðu til þess að sýna fram á
skaðræði frjálsrar verslunarsam-
kepni. Rað eru einmitt til and-
stæðingar frjálsrar verslunar í
næst stærsta flokki þingsins.
Jeg held að mörgum sje ekki
líkt því nógu ijóst, hvað felst í
þessu hugtaki frjálsrar verslun-
ar. Það er oft eins og menn
haldi að frjáls verslun sje eigin-
lega einskonar hagsmunamál
kaupmanna einna. En þeir, sem
það gefa í skyn, fara með stór-
lega rangt mál. Verslunarfrelsið
er einmitt gegnum harða bar-
áttu heimt úr höndum verslun-
arstjettar, sem sat uppi með
allskonar sjerrjetlindi. Og enn
er það einmitt þessi stjett, og
aðrar skyldar stjettir, sem ógna
verslunarfrelsinu sumstaðar að
eyðileggja það í reyndinni þótt
það gildi á pappírnum, með
stórfeldum samtökum. Má vel
kannast við hina stóru hringi
og samsteypur, sem sölsa undir
sig verslun með ákveðnar vörur.
Hitt er annað mál að allur
fjöldinn af þessari stjett heldur
fram verslunarfrelsi. Verslunar-
frelsið var upphaflega sótt til
hagsmuna fyrir þjóðirnar, fyrir
almenning allan, og höfuð hags-
rounir þess eru enn þá þar,
sem neylendurnir eru. Frjáls
samkepni, með öllum hennar
stóru og mörgu annmörkum er
enn sem komið er, besta lausn-
in sem menn hafa fundið á
þessu vandamáli, hvernig allur
almenningur verði best varinn
gegn okri á þeim vörum, sem
kaupa þarf. Það er því meira
en lítil fjarstæða, að það sje
einhver kaupmannapólitík, sem
verið sje að reka, þegar barist
er gegn einkasölu, eins og mjer
viitist koma fram í ræðu háttv.
1. þm. S. Mýl. (Sv. Óiafsson).
Það er hagsmunamál almenn-
ings, sem hjer á landi sem ann-
arsstaðar helir stunið undir ó-
frjálsri verslun, sem hjer er um
að ræða. Hitt tel jeg aukaatriði.
en engan veginn fagurt, að vilja
helst hafna þessu hnossi fyrir
almenningshönd af ofsjónum
yfir því að nokkrir af borgurum
þjóðfjelagsins fá lifvænlega at-
vinnu við þessa dreifingu var-
anna til neytenda.
I þessu sambandi er næst-
um brosleg söguheimspeki háttv.
þm. V.-ís., um framsóknaflokka
allra alda. t*að er salt, þeir
sóttu þetta hnoss verslunarfrels-
isins í hendur sjerrjettindastjelt-
arinnar og afbentu það þjóðun-
um, og vel sje þeim fyrir það.
En hverjir eru nú arfþegar þess-
ara framsóknarflokka: þeir sem
vilja 14fa þjóðirnir njóta áfram
ávaxtanna af sveita þessara bar-
dagamanna, eða þeir, sem vilja
taka hnossið af þeim aftur?
Háttv. þ'm. svarar því hiklaust:
Pað eru þeir, sem nú berjast á
móti hugsjón þeirral Svo hart
á vindhaninn að snúast, að
það sem fyrir skemstu sneri í
austur snúi nú í vestur. Pelta
er alveg rjett athugað ef um
vindbana er að ræða, en það
er engin fyrirmyndar pólitík og
hefir aldrei þótt það. Og það
verða menn að muna, að nöfn
ein og álímdir miðar eru heldur
lítils virði. Enginn verður spek-
ingur við það eitt, að heita Sól-
on eða Sókrates. Pótt einhver
flokkur taki nú upp nafn frelsis-
hetjanna gömlu þá er það fá-
nýtt ef sá sami flokkur berst á
móti hugsjón þeirra. Pað má
líma glæsilegan miða á Ijelega
vöru.
Þegarverslunarfrelsið en þann-
ig rjett skoðað, sem hagsmuna-
mál almennings verður það auð-
vitað því dýrmætara og nauð-
synlegra, sem um meiri nauð-
synjavöru er að ræða, og þess
vegna get jeg sagt, áð þetta at-
riði sje mjer ekkert stórt atriði
um afnám tóbakseinkasölunnar.
En það er þó nokkurs virði
vegna þess, að þessi vara er nú
orðin mörgum nauðsyn, og það
engan veginn ætíð þeim, sem
ríkastir eru.
Háltv. þm. V.-ísfirðinga tók
tóbakseinkasöluna sænsku til
dæmis um það, að ekki væri
litið á hana sem brot á frjálsri
verslun. Jæja. Jeg held nú að
þetta sje nákvæmlega öfugt. Eða
hvers vegna var, þegar sænska
tóbakseinokunin var sett á 1915,
leyfður innflutningur fram hjá
einkasölunni? Það var yfirlýst,
að það væri til þess, að þjóðin
færi ekki á mis við kosti frjálsrar
verslunar, að því er snerti vöru-
verð og vörugæði. í’essi inn-
flutningur var að vísu væng-
stýíður með örðugum skilyrðum,
en samt væntu menn sjer þessa
af honum. Og hvers vegna var tó-
bakseinkasalan sett á sem hluta-
fjelag, sem tóbakskaupm. máttu
eiga hluti í? Af því að það var
viðurkent, að þetta væri slíkt
brot á fijálsri verslun, að það
yrði að draga úr því með þessu.
Og af sömu ástæðum hefir tó-
bakseinkasalan borgað miljónir
í skaðabætur til beildsala og smá-
sala til þess, að bæta þeim upp
það tjón, sem þeim var gert með
þessari skerðingu á verslunar-
frelsinu. Háttv. þingm. V.-ísf.
þekkir þelta auðvitað, þar sem
hann fyIgist svo vel með í sænsk-
um blöðum og sænskum stjórn-
málum. Svíar eru taldir með
þroskuðustu þjóðum í viðskifta-
málum og peningamálum. Og
þeir hafa nú þessa skoðun á
tóbakseinkasölu og verslunar-
frelsi.
Pá kem jeg loks að þiiðju á-
stæðunni, sem getur verið með
og móti einkasölu ríkisins á tó-
baki. Pað hefir ekki verið nefnt
en það er fyrir mjer böfuðat-
riði. Og það er, að jeg telþessa
aðferð rikisins til þess að afla
sjer tekna óheppilega og ranga.
Pað er röng skattapólitík. Ríkið
getur valið sjer mjög margar og
nálega allar leiðir til þess að
afla sjer tekna. Vald þess í þeim
efnum er nær ótakmarkað. Og
þá tel jeg hiklauet, að það eigi
að taka þá leiðina, sem næst
liggur, er áhættuminst, einföld-
ust, vissust og hefir minsta
ókosti, en það er að leggja
á menn skatta og tolla. Ríkið
á ekki að vera að seilast inn
á krókaleiðir þær, sem ein-
staklingarnir verða að þræða.
Pað á ekki að reka verslun,
iðnað, fiskvéiðar eöa landbúnað
i því skyni að ná í tekjur.
Tekjur sínar á það að taka með
því valdi sem það eitt hefir, að
segja mönnum að borga. Jafn-
vel eins lílill vísir og tóbaks-
einkasalan okkar sýnir hvílikir
örðugleikar það eru, sem rikið
bakar sjer að óþörfu. Það fær
ekki meiri tekjur. Jafnvel árin
1912 — 1916 eru tolltekjurnar
meiri en meðalár tóbakseinka-
sölunnar, 1923, gefur í toll og á-
góða til samans, sje reiknað með
rjettri visitölu verðlags og mann-
fjölda. Tóbakið verður ekki ó-
dýrara að minsta kosti. Eilífar
grunsemdir og dylgjur ganga í
blöðum og á mannfundum um
þessa stofnuu. Ríkið verðurvegna
samkeppninnar að halda þarna
menn sem það launar ósam-
bærilega hátt á móts við em-
bætlismenn sína, og vekur með
þvf, eins og von er, óánægju og
óróa meðal annara starfsmanna
sinna. í*að fær áhættu með fyr-
irtækinu.sem aldrei verðurtil fulls
metin. Hættan á smyglun verður
ávalt meiri og erfiðari viðfangs.
Háttv. 1. þm. Árn. (M. Torfa-
son), tók það rjettilega fram að
smyglunarlöngunin ykist í hlut-
falli við smyglunarágóðann og
alt sem miðar til þess að gera
vöruna dýrari ýtir því undir
smyglun. En svo er enginn efi,
að það er enn erfiðara að verj-
ast smyglun, þegar einn kaup-
maður er í landinu, heldur en
þegar þeir eru fleiri, dreifðirum
landið og gæta talsvert hver að
öðium. Trygging sú, sem er í
álímdum miðum tóbakseinka-
sölunnar verður heldur lítil, því
jeg hefi sjeð miðalausa kassa af
vindlum frá landsversluninni, og
úr því að þeir eru til, er verndun
öll að engu orðin.
Og alt þetta fyrir enganvinn-
ing. t*að er röng skattapólitík,
og það er mín aðalástæða fyrir
þvf að jeg vil láta snúa út af
þessari braut, enda þótt bæði
hin atriðin sjeu og nokkurs
virði í huga mfnum.
LeKIn að togurnnum.
Um síöustu helgi ákváðu út-
gerðarmenn' að enn skyldi hafin
leit að Leifi heppna og Robertson.
Var þess óskað, að Fylla tæki
þátt í leitinni. — Varð foringi
skipsins vel við þeirri málaleitan,
og er það kunnugra manna mál,
að hann verðskuldi alþjóðar-
þökk fyrir framkomu sína í
leitar-málinu alt frá byrjun.
Pegar foringi Fyllu hafði heitið
þvf, að taka að sjer forustu
leitarinnar, ákváðu útgerðar-
inenn, að senda tvo ísl. togara
honum til aðstoðar, þá Arin-
björn hersir og Skúla fógeta,
en Mr. Hellyer í Hafnarfirði
bauð fram tvö skipa sinna, þau
James Long og Ceresio. Jafn-
framt simaði hann til bresku
stjórnarinnar, skýrði frá öllum
málavöxtum og mællist til að
hún sendi herskip í leitina, þar
eð nokkrir breskir þegnar voru
á Robertson. Málaleitan þeirri
var svo fljójt og vel svarað, og
fóru tvö ensk herskip til móts
við hin fimm skipin, er að
framan getur.
Skipin hófu leitina að morgni
hinn 24. þ. m. Sigldu þau fyrsta
sólarhringinn í vestur, en síðar
í norðaustur, alt norður og austur
fyrir Horn. Þaðan skyldi haldið
til vesturs, suður af ísbeltinu.
Leitarskipin hreptu ill veður í
hafi og hefir ekkert markvert
af þeim frjest. — En þúsundir
manna fylgja ferð þeirra með
heilum hug og einlægri ósk
þess, að þeirn auðnist að finna
skipin, sem að er leitað.
Alþingi.
Stjórnin flytur frumvarp um
stofnun dócentsembœtlis við há-
skólann i mátfrœði og sögu ísl.
tungu. Hefir dr. Alexander Jó-
hannesson undanfarandi ár gegnt
kenslu í þessum greinum við
háskólann, og er honum ætlað
embættið.
Halldór Stefánsson og Árni
Jónsson flytja frv. um breytingu
á kosningalögunum. »Sýslunefnd
er heimilt, þegar ástæður eru
fyrir hendi, svo sem mikill kjós-
endafjöldi, víðátta, torfærur á
leið til kjörstaða og þvílíkt, að
skifta hreppi í tvær eða þrjár
kjördeildir«, segir 1. gr.
Jóhann Jósefsson flytur frv.
er heimilar bæjar- og sveitar-
stjórnum, þar sem sund er kent
á kostnað hins opinbera, að gera
reglugerðir er skyldi alla heim-
ilisfasta unglinga frá 10 — 15 ára
aldurs að stunda sundnám alt
að tveirn mánuðum ár hvert.
Jón Balduinsson flytur frv. um
einkasölu ú úlfluttri síld. Frv.
þetta var felt á síðasta þingi.
Tryggvi Pórhallsson flytur frv.
um tilbúin áburð.
1 gr. Á tímabilinu 1926 —1930,
að báðum árum meðtöldum, ann-
ast ríkisstjórnin, eða lætur ann-
ast, í samráði við Búnaðarfjel.
íslands, útvegun á tilbúnum á-
burði fyrir hreppa- og bæjar-
fjelög. búnaðarfjelög og sam-
vinnufjelög bænda. 2. gr. Með-
an rikisstjórnin annast útvegun
tilbúins áburðar, skulu skip
rikisins annast flutning hans
endurgjaldslaust bæði frá útlönd-
um og milli og til allra þeirra
hafna, sem þau annars koma
við á. 3. gr. Sje verð hins keypta
áburðar greitt við móltöku,
selst varan álagníngarlaust á öll-
um viðkomustöðum skipanna.
Heimilt er að lána vöruna í alt
að 6 mánuði, og má þá leggja
á 5°/«. 4. gr. Bánaðarfjelag ís-
lands skal gefa út nákvæman
leiðarvísi um notkun tilbúins
áburðar. Búnaðarfjelag Islands
og búnaðarfjelög landsins skulu
úlbýta leiðarvísi þessum ókeypis.
Kostnaður við útgáfu og út-
sending greiðist úr ríkissjóði.
5. gr. Ríkisstjórnin auglýsir ár-
lega, í samráði við Búnaðarfje-
lag íslands, áætlað verð á til-
búnum áburði. 6 gr. Pantanir
á tilbúnum áburði skulu komn-
ar til rikisstjórnar fyrir 1. jan.
ár hvert. 7, gr. Fjelög þau, er
áburð panta samkvæmt lögum
þessum, leggi fram tryggingu
fyrir fullri greiðslu, sem ríkis-
stjórn tekur gilda. 8. gr. Rekstr-
arfje lil verslunar þessarar og
allan kostnað við framkvæmd
laga þessara greiðir ríkissjóður.
8. gr. Nánari ákvæði um fram-
kvæmd einstakra atriða í lögum
þessum getur ríkisstjórnin sett í
samráði við Búnaðarþing íslands.
10 gr. Lög þessi öðlast gildi 1.
júlí 1925 og koma að öllu leyti
til framkvæmda á árinu 1926.
Magnús Jónsson flytur frv. um
sölu á kolum eftir máli. »það
er alkunnugt, að kol eru iðu-
lega geymd undir beru lofti, og
verða kaupendur þeirra þá fyr-
ir miklum halla, er þeir kaupa
þau eftir þyngd með eins miklu
af vatni og í þeim getur toIlað«.
segir í greinargerð frv.
Tryggvi Pórhallsson og Pjétur
Oltesen flytja frv. um bann gegn
ófengisauglýsingum. Er frv. bor-
ið fram samkvæmt ósk Stórstúku
íslands.
1. gr. Enginn má festa upp
auglýsingar í búð sinni eða
veitingasölum, sýna opinberlega,
kunngera í rituðu eða prentuðu
máli, eða á annan hátt birta
almennÍDgi, að hann hafi til sölu
áfengisvökva, sem ekki hefir
verið gerður óhæfur til drykkjar.
Pó nær þetta ekki til þeirra
auglýsinga, sem birtar eru að
tilhlutun ríkisstjórnarinnar.
Jónas Jónsson, þorleifur Jóns-
son, Ingvar Pálmason, Hákon
Kristófersson, Halldór Stefáns-
son og Árni Jónsson flytja
svohljóðandi þingsályktun um
strandferðir:
Alþingi skorar á ríkisstjórnina,
að hún í samráði við forstjóra
Eimskipafjelags íslands og sam-
göngumálanefndir Alþingis taki
til athugunar, hvort eigi sje til-
tækilegt að breyta skipulagi
strandferðanna nú á þessu ári
og framvepis eins og hjer segir:
Á. Að fjölga hraðfeiðuin strand-
fetðaskipsins Esju.
B. Að halda úti hæfilegu skipi
til strandferða og flutninga-
ferða milli Hornafjarðar og
Austfjarða alt að Skálum á
Langanesi.
C. Að láta »Suðurland« fara
að m. k. einu sinni í mán-
uði strandferð um Breiða-
fjörð.
D. Áð leigja ca. 300 smálesta
skip til flutningaferða með
ströndum fram frá seplem-
berbyrjun lil ársloka.
Slúdentafjelaglð hjellfund
laust fyrir siðustu helgi og var
rætt um háskólann.
Vilhjálmur P. Gíslason hóf ura-
ræður með .langri tölu, fann há-
skólanum sitthvað til foráttu og
skýrði frá breytingum þeirn á
starfsemi heimsspekisdeildaiinn-
ar, sem hann hefir stungiö upp
á í bók sinni: »Islenskþjóð/rœði«.
t*eir Guðm. Finnbogason og Ag.
H. Bjarnason tóku báðir svari
háskólans í snjöllum ræðum,
bentu-m. a. á hve miklum rit-
störfum margir af prófessorum
háskólans hefðu afkastað (Ein-
ar Arnórsson, Páll E. Ó ason,
Jón Aðils, Ag. H. Bjarnason) og
hvernig háskólinn hetði fært út
kviartungunnar.meðþvfað auðga
orðaforða íslensks vísindamáls.
En bæði G. F. og Á. H. Bj. töldu
sig í aðalarriðum sammála til-
lögum V. t*. G. í ísl. þjóðfræði,
Prentsmiöjan Gutenberg,