Heimilisblaðið - 01.02.1918, Síða 8

24
HEIMILISBL AÐIÐ
Audlegt lífi tslands á 19. öld.
(Brot úr fyrirlestrum G. Hjaltasonar).
Inngangur.
Eg gef aö eins yfirlit yfir þaö, og tek þá
meginstrauma þess, sem mest áhrif hafa haft
á mig.
Eg tala þó ekki um J ó n Sigurösson,
af því aö þaö er svo mikiö um hann aö segja,
aö þaö veröur aö gera þaö út af fyrir sig, og
geri eg það, ef til vill, seinna, ef eg lifi, og þá
getur vel verið, að eg taki ýmsa aðra andans
menn vora með, sem eg ekki nefni nú.
Eg byrja á þeim manni, sem hreif mig einna
mest í bernsku minni, þetta frá 7.—14. ári mínu.
En eg drep rétt á þáð í æfistarfi hans, sem mest
hefir vakiö eftirtekt mína, en vísa til J ó n s
sagnf ræðin g s, því hann hefir nianna sann-
gjarnast um mann þenna ritað.
I.
Magnús Stephensen.
Hann var mikill, og hann var margt.
Fjölfróður, starfsamur og háfleygur, efldi
þekking, frelsi og manndáð.
Hann var fjölfróður og viösýnn í anda. Svo
kveður Jónas Flallgrímsson:
„Flver er sá, er snörum hugaraugum
skoðar lífs leiðir, lýð allan og tíð,
vakir og vakir, vinnu sinnir
hrímkalda grímu sem hagbjartan dag.“
Flér er lýst manni, sem reynir að umfaöma
allan heiminn með hugsun sinni, og sem var
iðjumaður hinn mesti. Því iðjusamur var Magnús
í öllu, bæöi í embætti, bústjórn og fræöslustarfi.
Á embætti og búi græddi hann, en fræðsluna
gaf hann aö mestu, lágði bæði svefn og næöi í
sölurnar fyrir hana.
Iláfleygur var hann, svo fáir gátu fylgt hon-
um, svo kvað J. H.:
„Fár gat svo fyrri fornra norna
haftböndum heftan huga sent á flug.“
Magnús skoöaði flesta forna og nýja trú og
speki og talaði írjálslyndislega um þær,
Alt af var hann önnum kafinn i aö íræöa
þjóðina meö ritum sínum, gramdist honum því
við þá, sem fyrirlitu fræðslustarfiö, en þeir voru
margir á þeim dögum. Svo kvað J. H.:
„Fár gat svo fyrri Frónbyggja sjón
glætt að þeir mættu geima skoða heima.“
í „V i n a g 1 e ö i“, „K1 a u s t u r p ó s t i n-
u m“ og fleiri ritum sínum fræöir liann um
flest á jörð og himni, er menn þektu þá, einkum
þó um plöntur, stjörnur, dýr og steina, þjóð-
flokkana, speki, lög og trú. Einnig um sögu
íslands og enda mannkynsins líka, þvi hann
samdi „Eftirmæli 18. aldar“, ágæta bók, sögu
um níunda hlutann af þjóðaræfi íslands, einnig
yfirlit yfir hinn byltingamikla hluta menningar-
sögunnar frá 1790 til 1825.
Enn segir J. FI.:
„Fár gat svo fyrri fullhugaður bugað
illa villu, aldaspellagjald."
Magnús kom margri hjátrú fyrir kattarncf.
„Fár gat svo fyrri fjandann anda
lestan og lostið lýgi brott úr vígi.“
Hann vildi nema haröneskju og hræsni bæði
úr lögum og trúarlífi.
Flann var fríhyggju- og skynsemistrúarmaður.
Veikti trú á vald djöfulsins, en efldi trú á guð-
lega forsjón. Trú Magnúsar sjálfs á Krist var
nú víst fremur veik og óákveðin. En trú hans á
Föðurinn var sterk og stöðug, þótt hann oft
hefði við efasemdir að stríða.
Sálmabók sú, er hann kom á fót, aldamóta
messusöngsbókin, er sannkölluð evangelisk bók
mörgum guösorðabókum fremur. Hún boöar
flestum betur kærleika guös bæði í náttúrunni
og í stjórn heimsins. Og þetta þurfa menn nú
ekki hvað minst að heyra, því svartsýnin er nú
svo æst, að hún þykist hvergi finna góðan Guð.
En þótt Magnús þekti rnanna best mannlífiö
og náttúruna, bæði af miklu lærdómi og margri
og langri lífsreynslu, og sæi því ofur vel þetta
mikla tilverustríð og dauöa, þá lét hann sig aldrei