Nýjar kvöldvökur - 01.07.1956, Qupperneq 30

110
TYRKIR OG UNGVERJAR
N.Kv.
ar eða Ungarar, sjálfir nefna þeir sig enn
Magyara og land sitt Magyarorzag.
2. Hið posfullega konungsríki,
Ungverjaland.
Stefán konungur, sem katólskir menn
nefna hinn helga, kom á föstu skipulagi í
hinu postullega konungsríki sínu. Hann
veitti kirkjunni afar mikil sérréttindi, braut
á bak aftur vald stórhöfðingjanna, gerði þá
að embættismönnum og stórjarðeigendum
með aðalstignum og aðalsréttindum, en
háða konungi sínum á þann hátt, að þeir
fengu sæmdir, laun, völd og eignir af náð
hans, en ekki vegna ættgöfgi eða afreka. Á
þann hátt myndaðist hinn auðugi ungverski
aðall. Fólkinu hafði nú fjölgað það mikið,
að ekki var lengur landrými fyrir jafnstór-
ar hjarðir og áður, fór því akuryrkja mjög
í vöxt. Allur þorri manna tók sér fasta ból-
staði í smáþorpum og á bændabýlum. 0-
ræktuð-hirðingjalönd urðu aðeins mýrlend-
in við fljótin Theiss og Dóná. Þar ganga
bufflahjarðirnar enn í dag, og á hinni
þurru steppu á svæðinu fyrir austan Theiss
lifir nokkur hluti ungversku þjóðarinnar
hálfgerðu hirðingjalífi enn í dag innan um
hálvilltar hesta- og nautahjarðir. Alls stað-
ar annars staðar hefur akuryrkja orðið að-
alatvinnuvegur fólksins og hefur verið það
síðan á 11. öld. Stefán helgi lét sér mjög
um það hugað, að efla atvinnuvegi lands-
ins, einkum akuryrkjuna. Hann lét líka
byggja borgir og bæi verzluninni til efling-
ai, skipulagði herinn, treysti takmörk ríkis-
ins, svo að Karpatahéruðin Transylvanía
og Slóvakía voru áfram ungversk skattlönd.
Suður-slavnesku héruðin nyrzt og vestast á
Balkanskaga, sem einu nafni nefnast Kró-
atía, voru einnig sameinuð Ungverjalandi,
þó þannig, að Króatía var ávallt konungs-
ríki í persónulegu sambandi við Ungverja-
land, en að formi til ekki ungverskt skatt-
land. Hið sameiginlega mál ríkisins var lat-
ína. Klerkar og kirkjunnar menn skrifuðu
allir á latínu, tilkynningar stjórnarinnar
voru og á latínu. Á magyarisku eða ung-
versku var ekkert skrifað fyrr en á 13. og
14. öld.
Ungverjaland var allöflugt ríki þangað
til á 13. öld, að Mongólar hófu herhlaup sitt
inn í Evrópu. Lögðu þá hersveitir þeirra
rnikinn hluta Ungverjalands í auðn. Land-
ið rétti þó við aftur. Árið 1301 varð ætt Ar-
padsins gamla aldauð í Ungverjalandi.
Hófst þá ítölsk ætt til valda í Ungverja-
landi. Voru margir menn af þeirri ætt mjög
mikilhæfir stjórnendur, t. d. Lúðvíg mikli,
sem varð konungur yfir Ungverjalandi, Pól-
landi og hafði ítök í fleiri ríkjum. En eftir
dauða hans skildu þó leiðir Pólverja og
Ungverja.
Ungverjaland komst síðar í mjög náið
samband við Þýzkaland og Austurríki. Varð
það landinu til mikillar ógæfu, því að
þýzkir og austurrískir höfðingjar reyndu
mjög að nota Ungverja sem útverði í barátt-
unni á móti Tyrkjum á 15. öld. Varð Ung-
verjaland að lokum aðalvígvöllur Tyrkja
og kristnu þjóðanna í Mið-Evrópu. Eigi að
síður efldist menning landsins og bókmennt-
ir á ungversku eða magyarisku fóru að
dafna á 15. og 16. öld.
Árið 1526 gerði Soliman mikli Tyrkja-
soldán endi á ríki Ungverja. Lúðvíg II.,
síðasti konungur Ungverjalands, lét líf sitt,
og mestur hluti landsins og skattlanda þess
komast á vald Tyrkja. Aðeins vestustu hér-
uðin komust á vald Austurríkis.