Þjóðmál - 01.07.1972, Qupperneq 3

JÚLl 172
ÞJÓÐMÁL
3
HléÍMnöl
Blað Frjálslyndra og vinstrimanna Vestmannaeyjum.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
Bragi Jósepsson.
Afgreiðsla: Kirkjuvegi 15, Vestmannaeyjum.
Bréf og annað efni má einnig senda að Skipasundi 72, Reykjavik.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Efnahagsmálin
f alþingiskosningunum í fyrra féll ríkisstjórn, sem þjóðin var
orðin hundleið á. Þessi ríkisstjórn var orðin svo þekkt fyrir
aðgerðarleysi að fólk var farið að óska eftir breytingum, þó
ekki væri nema til þess að losna undan þeirri yfirþyrmandi
stöðnun og andlegu flatneskju, sem einkenndi tilveru þessarar
stjórnar, sem kenndi sig við viðreisn, hvernig sem það má
vera.
íhaldspressan hefur stöðugt hamrað á því, að vinstri stjórn-
in hafi tekið við góðu búi, en nú sé þessi stjórn búin að koma
efnahagsmálunum í kaldakol. Hver sanngjarn og hugsandi
maður veit að ástandið í íslenzkum efnahagsmálum er djúp-
stætt og langrænt. Þjóðin hefur barizt við sömu sjúkdómsein-
kenni í efnahagsmálum allt frá því eftir lok síðari heimsstyrj-
aldar, og hefur ekkert við ráðið. Þetta veit þjóðin öll, og mun
því ekki taka mark á léttúðarhjali íhaldspressunnar, enda hefur
hún af litlu að státa í þessum efnum.
Hitt er svo annað mál, að fyrir löngu er orðið tímabært að
gera róttækar aðgerðir til þess að koma á jafnvægi í efna-
hagsmálum. í þvi máli er nauðsynlegt, að þjóðin sé samstillt
og að stjórnmálaflokkarnir, bæði stjórn og stjórnarandstaða,
taki á þessu máli af festu og alvöru.
Utanríkismálin
Stjórnarandstaðan hefur af mikilli léttúð rætt um þann
ágreining, sem vitað var að ríkti meðal stuðningsflokka ríkis-
stjórnarinnar um tvö mikilvæg utanríkismál, þ.e.a.s. hervernd-
arsamninginn við Bandarikin og aðild íslands að NATO. Slík
afstaða gagnvart jafn alvarlegum ágreiningsmálum, í lýðræð-
isþjóðfélagi, er sízt til þess fallin að stuðla að viðunandi
lausn þessara mála.
Utanríkisráðherra, Einar Ágústsson, hefur af mikilli festu
og einurð haft forystu um að Island tæki upp nýja, sjálfstæða
og heilbrigða utanríkisstefnu. Þetta hefur verið erfitt verk þvi
ofbeldisöflin bæði til hægri og vinstri (og reyni nú hver að
þekkja sína í íslenzkri pólitík) hafa rótað upp slíku moldviðri
blekkinga, lyga og hártogana að hinn almenni borgari á mjög
erfitt með að átta sig á hinu raunverulega ástandi.
Óhætt er að fullyrða að yfirgnæfandi meirihluti þjóðarinnar
óskar eftir vinsamlegum samskiptum við Bandaríkin. Þá er
það einnig staðreynd, að seta bandarísks hers á íslandi hefur
staðið mjög í vegi fyrir þeim vinsamlegu samskiptum, sem
þjóðin kysi gagnvart Bandarikjunum.
Morgunblaðið hefur um langt skeið haft forystu fyrir þeim
mönnum, sem telja nauðsynlegt að hafa erlendan her á íslandi
og að ísland sé aðili að NATO. Við sem teljum þessa stefnu
alranga gerum okkur, eigi að síður, Ijóst að í lýðræðisþjóð •
félagi mega stjórnarvöld ekki falla í þá freistni, að knýja fram
aðgerðir, sem kunna að vera í andstöðu við vilja mikils meiri-
hluta þjóðarinnar.
Það er mikið óhapp fyrir íslenzka friðarsinna og andstæð-
inga hernaðarbandalaga hve mjög óábyrgur kommúnistalýður
hefur sett svip sinn á alla baráttu gegn her á íslandi og fyrir
úrsögn úr NATO. Hugmyndafræðingar, sem ekki aðhyllast
grundvallarsjónarmið lýðræðisins verða því ekki teknir alvar-
lega þegajr um frelsi og sálfstæði þjóðarinnar er að ræða.
Með tilliti til þess, sem að framan hefur verið sagt ættu allir
lýðræðissinnar á íslandi að vera sammála um að láta annað-
livort fara fram könnun á afstöðu þjóðarinnar til þessara
tveggja mikilvægu ágreiningsmála eða samþykkja framkvæmd
Þjóðaratkvæðagreiðslu.
í stjórnarsáttmálanum var ákveðið að ísland skyldi vera
afram í NATO en herverndarsamningurinn skyldi endurskoð-
aður. Hver svo sem afstaða okkar til þessara mála kann að
vera ber okkur skylda til að virða skuldbindingar okkar við
aðrar þjóðir og leitast við að framfylgja þeirri stefnu, sem bezt
samrýmist vilja þóðarinnar, réttlætiskennd og dómgreind.
Sameiningarmálið
Framkvæmdastóri SFV, Halldór S. Magnússon, ræðir um
sameiningarmálið á öðrum stað í blaðinu. Hér er um stórmál
að ræða fyrir alla þá, sem fylgja vilja róttækri umbótastefnu
í anda sósíalisma og lýðræðis.
Páll Líndal, borgarlögmaður:
GILDI SKIPULAGS í
NÚTÍMAÞJÓÐFÉLAGI
Fá mál skipta framtíðina meira
en skynsamleg meðferð skipu-
lagsmáia. Mistök á flestum svið-
nm hverfa sem betur fer í
gleymskunnar djúp. Það á þó
ekki við um skipulagsmistök.
Þau geta skapað leiðindi, vand-
rasði og ofdega stórfellt efna-
hagslegt og menningarlegt tjón,
sem seint eða aldrei verður bætt.
Ef stjórnendur borga og bæja
ætm þess kost að leiðrétta mis-
tök liðinna áratuga eða alda, er
ég ekki í vafa um, að margir
þeirra, jafnvel flestir, vildu fram-
ar öllu eiga þess kost að leið-
rétta það, sem miður hefur farið
í skipulagsmálum. Fátt er þró-
uninni jafn mikill fjötur um fót,
fátt er erfiðara að leiðrétta og
bæta úr en það, sem mistekizt
hefur í skipulagsmálum. Á hinn
bóginn er fátt jafn mikils virði
og fyrirhyggja, sem höfð hefur
verið við gerð skipulags. Gott
skipulag er ekki aðeins fjárhags-
Iegt og stjórnunarlegt hnoss,
heldur menningarlegt og mann-
eskjulegt verðmæti ,sem aldrei
verður ofmetið.
Þáttur almeimings
Þetta hlýtur að Ieggja miklat
skyldur á þá, sem að skipulags-
málum vinna. Það hlýtur að
skapa hinu opinbera miklat
skyldur til að búa sem bezt að
skipulagsmálum. Það hlýtur að
valda því, að gera verði þær
kröfur til almennings, að hann
sinni skipulagsmálum, gagnrýni
það sem miður fer — það soend-
ur vissulega ekki á því, þó að
sjaldan sé það gagnrýnt, sem
meginmáli skiptir, — og veiti
því stuðning, sem þess er virði.
Við höfum verið ærið tóm-
lát um þessi mál. Umræður um
skipulagsmál virðast helzt snú-
ast um mistök liðins tíma, en
miklu síður um markmið og
leiðir. Tengslin við almenning
hafa verið mjög lítið rækt,
fræðsla um þau og kynning
skipulagshugmynda og skipulags-
tillagna er öll í molum. Hér þarf
úr að bæta. Það er sjálfsagt að
gera sér grein fyrir mistökunum,
en almennt tal um þau bætir
lítið, nema það verði til þess að
menn Iæri af þeim og láti einsk-
is ófreistað til að gera betur,
þannig að síður verði hætt við,
að sagan endurtaki sig. Hér þurfa
allir að leggjast á eina sveif,
bæði opinberir aðilar og einka-
aðilar.
S^inulacjsskylda
Eins og kunnugt er, tekur
skipulagsskylda nú nær eingöngu
til bæja og þorpa, alls 92 staða
Að flatarmáli eru þessir staðir
aðeins brot af flatarmáli lands-
ins alls. Þegar staður verður
skipuLagsskyldur, er það yfLrleitt
vegna þess, að þar er risin ein-
hver byggð, og ofdega hafa
Höfundur þessarar grernar hefur, á undanförnum árum, lagt sig
mjög fram um að vekja áhuga og athygli aJmennings á sldpulags-
málum og gildi þeirra fyrir framtíö þjóðarinnar. Nú stendur yfir
endurskoöun Grunnskólafrumvarpsins svonefnda, en Páli t4ndal
á sæti í nefnd þeirri, sem hefu það verk mcð höndum. Því hefur
oft verið haldið fram að íslenzka skólakerfið sé slitið úr tengslum
við atvinnulífið og að félagslegar og efnahagslegar aðstæður hinna
ýmsu byggðarlaga séu ekki teknar fyllilega til greina þegar til
framkvæmdanna kemur. Það er því fyllsta ástæða til að vænta
skynsamlegra lagfæringa á Grunnskólafrumvarpinu, sérstaklega
að því er varðar almennt skipulag í fræðsluumdæmum og bygg-
ingu fræðslustjómarkerfisins. — Ritstjári
fremur tilviljanir en skipulags-
sjónarmið ráðið staðarvali og
staðsetningu mannvirkja. Reynsl-
an sýnir, að oft hefur óhöndug-
Iega til tekizt, en hins vegar
erfitt úr að bæta.
Notkun lands
Þetta er þó ekki þungt á met-
um samanborið við það handa-
hóf og tilviljanir sem oft ráða
því, hvernig landsnotkun verð-
ur. Vakin hefur verið athygji á
því, m. a. á ráðstefnu, sem Sam-
band ísl. sveitarfélaga gekkst fyr-
ir, að gróðurlendi landsins er á
stórum svæðum mikill háski bú-
inn vegna ofbeitar á sama tíma
og aðrir hlutar Iandsins eru eng-
an veginn fullnýttir. Staðsetning
mikils háttar mannvirkja virðist
ætla að verða stöðugt deiluefni.
Skipulagslaus bygging siunarbú-
staða er þegar farin að skapa
mikil vandamál, sem fara vafa-
laust hraðvaxandi á næstu árum,
ef ekki verður tekið í taumana.
Tillögur koma fram um stofnun
fólkvanga, sem taka yfir mikið
svæði. AIIs konar mannvirkjum
meira og minna varanlegum er
dengt niður, þar sem sízt skyldL
Svona mætti lengi telja. Það er
Framhald á 6. síðu.
Steinunn Finnbogadóttir:
LÝÐRÆÐI í ÓGÖNGUM
Stcinunn Finnbogadóttir á sæti í borgarstjórn Reykjavíkur, sem
fulltrúi Samtaka frjálslyndra í Reykjavík. A þeim tveim árum
síðan hún var kosin borgarfulltrúi, hefur hún látið mikið að sér
kveða í málefnum borgarinnar og fyrst og fremst í félags- og hedl-
brigðismáium. Áhugi hennar nær yfir breitt svið eins og þcssi
grein ber með sér. — Ritstjóri
íslenzka þjóðin ann lýðræði,
hún vill og telur sig búa við lýð-
ræðislegt skipulag. Þó er það
staðreynd, að sá liluti hennar
sem höfuðborgina byggir, á lýð-
ræði að fagna, sem nefna mætti
ranghverft lýðratði.
í Reykjavík búa rúmlega 80
þúsund manns eða um 40%
þjóðarinnar og er borginni
stjórnað af 8 borgarfulltrúum,
sem aðeins styðjast við mirrni-
hluta kjósenda. Það er með öðr-
um orðurn minnihluti íbúanna,
sem skipar hinn allsráðandi
meirihluta í borgarstjórn. Þannig
er lýðræðinu komið í höfuðborg
landsins.
Skýringuna á þessu er m. a.
að finna í stjórnkerfi borgarinn-
ar. Þar hefur orðið s,órfelld
stöðnun og heilbrigt lýðræðis-
fyrirkomulag hefur gengið úr
skorðum.
Árið 1907 var ákveðið að tala
bæjarfulltrúa í Reykjavík skyldi
vera 15.
Þessi tala hefur síðan staðið
óbreytt í 65 ár þrátt fyrir það
að íbúatalan hefur um það bil
áttfaldazt. Þessi stöðnun leiðir til
þess, sem nú er komið á daginn,
að stærsti stjórnmálaflokkurinn
hefur meirihluta borgarfulltrúa
út á minnihluta kjósenda. Þetta
er öfugþróun, sem orðið hefur
til vegna þess að borgarfulltrúum
hefur ekki verið fjölgað síðustu
60—70 árin. En eðlileg þróun
hefði að sjálfsögðu kallað á veru-
lega fjölgun fulltrúanna.
Það er ekki undarlegt að
stærsti stjórnmálaflokkurinn hrósi
happi og fagni slíkri öfugþróun,
enda er Sjálfstasðisflokkurinn til
þessa mjög andvígur hvers kon-
ar Ieiðréttingu á þessu misræmi.
En hvað segja stjórnvöld lands-
ins og þá fyrst og fremst Alþingi
um Iýðræði af þessi tagi? Að-
hyllast þau slíka stjórnskipan í
rúmlega 80 þús. manna sveitar-
félagi?
f Iögum um sveitarstjórnar-
Steinunn Finnbogadóttir
kosningar, er svo kveðið á, að
borgarfulltrúar í Reykjavík skuli
eigi færri en 15 og eigi fleiri
en 21. Þetta ákvæði mun hafa
staðið óbreytt í nokkra tugi ára.
Ennþá halda menn sér við Iág-
markið og eru ástæðarnar aug-
ljósar, sem sé — sérh.-.gsmunir
stærsta .'jórnmálaflokksins. Hve
lengi á hann einn að ráða í þess-
um rr.álum?
Þetta, sem hér hefur verið
minnzt á, er ekki eini gallinn
á hinu staðnaða stjórnkerfi R
víkurborgar; ágallarnir eru marg-
ir, þó þeir verði ekki raktir hér.
Eitt er þó vert að minnast á
til viðbótar og það er fram-
kvaamdastjórnin, hún er öll í
molum og raunar engin furða á,
þar eð þar ríkir sama stöðnun-
in og á mörgum öðrum sviðum,
enda er kerfið látið standa ó-
breytt áratug eftir áratug, þrátt
fyrir stórfelldar breytingar á sam-
félagsháttum og mikla fjölgun
íbúanna.
Árið 1907 var í fyrsta sinn
kosinn borgarstjóri fyrir Reykja-
vík. Vafalaust nægði einn borg-
ai-stjóri þá, en er hugsanlegt, að
það sem lientaði Reykjavík þess
tíma í þessu tilliti, geri það enn
í dag? Svarið hlýtur að vera
neitandi.
Fyrir mörgum ámm var það
viðurkennt að starf borgarstjóra
væri orðið einum manni ofauk-
ið, því var kosið 5 manna borg-
arráð. Það átti að vera bót á
gamalt fat, sem sagt hið úrelta
stjórnkerfi Sú ráðstöfun er einn-
ig komin með olnbogana út úr
— svo enn þarf að bæta.
Endurskipan þessa þáttar kerf-
isins, framkvæmdastjórnarinnnr,
er brýn nauðsyn. en bví er ekki
að leyna, að það er ástæða til að
Framhald á 6. síðu