Þjóðmál - 01.07.1972, Side 5

IOLÍ 1972
MÓÐMÁL
5
Gunnar Thoroddsen:

STJORNARSKRARMAUD
ALþingi samþykkti í þinglok að
stofna til enduarskoðunar á
stjórnarskránni og fól það starf
á hendnr 7 þmgkjömium mönti-
trm. Viðamikið verk er hér fram-
undan, og mun það hafa þýð-
ingu fyrir þjóðina um langan
aldur, hvernig til tekst.
Stjómarskrá fsiands er nú hart
nasr eitt hundrað ára gömul.
Kristján konungur níundi „gaf"
hana íslendingum á þjóðhátíðar-
árinu 1874. Þótt breytingar hafi
síðan verið gerðar í samræmi
við aukið sjálfsforræði landsins,
stofnun lýðveldis, rýmkaðan
kosningarréett og fleira, standa
flestar greinar hennar óbreyrtar
enn í dag. Með þeim gjörbreyttu
viðhorfum til félags-, menning-
ar- og atvinnumála, sem orðið
hafa á heiHi öid, má nærri geta,
að endurskoðunar sé þörf. Af
fjölmörgum atriðtun, sem þar
koma til álita, verða nokkur
nefnd hér.
Vemd mannréttinda
— Skil lýðræðis 09
einræðis
Mannréttindin skulu talin
fyrst. í stjórnarskránni eru á-
kvæði til vemdar persónufrelsi,
heimilishelgi, eignarrétti, trú-
frelsi, féiagafrelsi, fundafrelsi,
prentfrelsi, atvinnufrelsi. Sumar
af þessum reglum eru úreltar og
ófullnægjandi fyrir tadkniþróun
og breytta þjóðfélagshætti. Vegna
hinna voldugu fjödmiðla nútím-
ans þarf víðtækari reglur en þær,
sem prentfrelsisgreinin hefur að
geyma. Friðhelgi heinriEs og
einkalífs þarf að vemda betur
en nú er. Eignarrétturinn er nú
á dögum í meiri hættu af skatt-
álögum en fyrir hundrað árum.
Þessi ákvæði og önnur þurfa
endurskoðunar við. En ný mann-
réttindi hafa komið til, sem vant-
ar í stjórnarskrána. Má þar nefna
sögu svo rótgróin lýðræðisþjóð,
að þeir verða að vanda sem bezt
má verða alla vernd hinna dýr-
mætu, helgu mannréttinda.
Kjördæmaskipan
í lýðræðislöndum hefur hinn
almenni kjósandíi áhrif á stjóm
þjóðmála einkum með tvennum
hætti: kosningu fulltrúa á lög-
gjafarþingið og þátttöku í þjóð-
aratkvæði um sérstök mál.
Stjórnarskráin senn aldargömul —
Endurskoðun orðin aðkallandi og
óumflýjanleg
Hiim 19. mai sl. kaus alÞingi 7 manna nefnd til þess að endur-
skoða stjórnarskrána, samkvæmt þmgsályktunartiHögu um sama
etfnL Dr. Gunnar Thoroddseu, sem á sæti í þessari nefnd, hefur
góðfúslega orðið við beiðm blaðsins um að kynna nokkur mikils-
verð atriði málsins, svo sem þjóðaratkvæðagreiðslu og kosninga-
fyrirkomulag.
rétt til vinnu, trygginga, heilsu-
gæzlu, menntunar, orlofs og að
allir skuli jafnir fyrir lögum.
Mannréttindin skilja lýðræði
frá einræði. í einræðislöndum á
öllum tímum og alls staðar eru
flest mannrétrindin fótiun troð-
in. íslendingar eru að eðli og
Það er lýðratðiskrafa, að allir
kjósendur hafi jafnan rétt. AI-
þingi verður því að vera rétt
mynd af vilja og skoðunum
fólksins. Þessi jafnréttisregla þarf
að gilda bæði um skoðanahópa
og um byggðarlög. Sú kjördæma-
skipun, sem við höfum síðan
1959, er tikaun þess að
tryggja þennan jöfnuð. Hlutfalls-
kosningar og uppbótarsæti miða
í þá átt. En mörgum fellur það
illa, að þurfa að kjósa Esta og
flokk og vilja eiga þess kost að
kjósa um merm. Þótt oft sé það
á orði haft, að í kosningum eigi
að kjósa um mál en ekki menn,
mun flestum svo farið, að þeir
hafa hvort tveggja í huga: mál-
efnið, sem þeir fylgja og mann-
inn sem þeir treysta. Það er
nauðsynlegt að kanna, hvort ekki
er hægt að sameina þessi tvö
sjónarmið á viðhlítandi veg.
Ymsum þjóðum hefur tekizt
það. íslendingar ættu einnig að
geta leyst það vandamál, að finna
fyrirkomulag, sem veiti kjósend-
um möguleika til þess að kjósa
persónur, og tryggi um leið, að
Alþingi verði hlutfallslega rétt
mynd af þeim skoðunum, sem
lifa með þjóðinni.
Þjóðaratkvæði
í mörgum löndum hefur það
lengi tíðkazt, að ýnris ekistok
þjóðmál væru lögð undir þjóð-
aratkvæxii, þannig að kjósandi
segir já eða nei við því, hvort
hann vill, að málið nái fram
að ganga. Þessi þáttur hefur öld-
um saman verið á hafður í því
trausta lýðræðislandi Sviss, en
einnig verið upp tekinn í ýms-
um öðrum löndum, til dæmis í
Danmörku með hinni nýju
stjórnarskrá 1953. Sumar aðrar
ágætar lýðræði.sþjóðir, svo sem
Bretar, hafa ekki þjóðaratkvæða-
greiðslur, heldur ædast til þess,
að hinir kjörnu þingmerm taki
endanlegar ákvarðanir um þjóð-
málin.
Hér á landi hafa þjóðarat-
kvæðagreiðslur verið fátíðar.
Lýðveldisstofnunin 1944 var stað-
fest af þjóðinni. Eitt sinn var
þjóðaratkvæði um þegnskyldu-
vinnu og tvisvar um bannlögin.
Það er æskilegt, að í stjórnar-
skrá okkar verði settar reglur um
það, hvenær skuli heimilt eða
skylt að bera mál beinlínis und-
ir þjóðina. Þarf að athuga, hvort
einhver mál eigi að vera þar
undan skilin. Þannig ákveða
sumar stjórnarskrár, sem hafa
seaðar cr þ»S tötefckio
þmgirwntw, t d. þdBjuqgac, xm
getor heknCaS þjóðaisttfcvsSÍS «a
mfl, sams staðar Jbefia tak
kjóeenda. Það er einnig oaifcB-
vasgc, »5 þaer spwrtringat, *a*
Iagðar era fyrir kjáscndor, aés
skýrar og óerírasðar. Öfl þessi
atriði þurfa vandlegntr skoðiHWf
vfiS.
Sjálíslíóm
byggðarlaga
f núgSdanÆ stjómarsfctá stend-
ur, að „rétti svettarfélaganna til
að ráða sjálf málefnom sínum
með umsjón stjómarinnar sfcal
skipað með lögum". f fram-
kvæmdintri hefur of mikið verið
að því gert að draga vald og
verkefni frá sveitarfélögumim til
ríkisvaldsins, og verkaskipring
ríkis og sveitarfélaga er allt of
óglögg. í nýrri stjómarskrá þarf
að tryggja sem bezt sjálfsforræði
sveitarfélaganna og samtaka
þeirra, hvort sem þau heita
landshlutasamtöfc, fjórðungar,
fylki eða öðrum nöfnum. Hin
fomu lög þjóðveldistímans veittu
sveitarfélögunum mikið sjálfs-
forræði og vom á marga lvrnd á
undan sínum tíma. Nú er ekki
síður þörf en þá að treysta og
tryggja vald og sjálfstjóm
byggðarlaganna. Verðiu: þetta eitt
af mörgum verkefnum stjómar-
skrámefndar.
Endurskoðun srjórnarskrárnnar
verður ákaflega margþætt. Sú
endurskoðun er ekki sízt nauð-
synleg fyrr þá sök, að hún vek-
ur til umhugsunar og knýr til
umræðna om mörg hin mikil-
vægustu hugtök, hugmyndir og
grundvallaratriði stjórnskipunar
og þjóðlífs á íslandi.
Haraldur Henrýsson:
Mikilvægt frumkvæði ísiendinga
un Iandhelginnar síðan. Á sama
hátt hafa aðrar þjóðir byggt að-
gerðir sínar í landhelgismálum
á einhliða yfiriýsinigum. Með
samningunum við Breta og V-
Þjóðverja var af óskiljanlegri
skammsýni farið inn á þá braut
að afsala okkur að hluta þessum
einhEða récti og þeim þjóðum,
Haraldur Henrýssou, lög-
fræðtngur, sikipaði efsta sæti
framboðslista SFV í Vest-
urlandskj ördæmi í síðustu
Alþiingisikosnmgium og er
annar varamaður landskjör-
inna þmgmanna Samtak-
anna. Hann hefur ritað
mikið um sjávarútvegsmál
og landhelgismál.
Haraldur átti sæti í sendi-
nefnd Islands á undirbún-
i ngsrá ðstefnum undir haf-
réttarráðstefn u na sem halda
á í Genf árið 1974.
Þegar núverandi ríkisstjórn
var mynduð, gat engum dulizt að
stjórnarflokkarnir setm eitt mál
öðrum ofar. í málefnasamningi
þeirra var landihelgismálið efst á
blaði. Þar var mörkuð sú' stefna,
sem þessir flokkar höfðu sam-
einazt um fyrir kosningar. Á-
kveðið var að fiskveiðilögsagan
yrði færð út í 50 mílur hinti 1
september 1972 og landhelgis-
samningunum við Breta og V-
Þjóðverja frá 1961 skyldi sagt
upp. Á síðasta vetri gerðist síð-
an sá ánægjulegi atburður að
full samstaða náðist um þessa
stefnu á Alþingi. Við þurfum
þess vegna ekki að eyða kröft-
um okkar innbyrðis í deilur og
því ætti staða okkar út á við
að vera þeim mun sterkari.
Á liðnu ári hefur verið unnið
að máli þessu á margvíslegan
hátt og kappkostað að skýra
máistað íslendinga og auka skiln-
ing sem flestra þjóða á málinu.
Kynningarstarfsemi hvers konar
hefur farið fram bæði heima og
erlendis. Á alþjóðlegum fundum
hefur málið verið kynnt, svo sem
á Allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna og á fundum hafsbotns-
nefndar S. Þ. í Genf og New
York. Þá hafa faiið fram við-
ræður við fulltrúa margra ríkja
um málið, mikið samband haft
við fjölmiðla, gefnir út bækling-
ar og þannig mætti lengi telja.
Þessi starfsemi hefur ekki aðeins
farið fram á vegum ríkisvaldsins
heldur hafa og ýmis félagasamtök
gengizt fyrir kynningu á mál-
inu og má þar nefna verkalýðs-
hreyfinguna, Æskulýðssamband
íslands og fleiri. AUt hefur þetta
án efa haft nrikla þýðingu og
orðið til þess að auka skilning
annarra þjóða á aðstæðum okk-
aar.
Það þarf ekki að rekja það,
að tvær þjóðir hafa einkum mót-
mælt fyrirædunum okkar um út-
færslu, þ. e. Bretar og V-Þjóð-
verjar. Ríkisstjómir beggja land-
anna hafa skotið málinu til al-
þjóðadómstólsins í Haag á
grundvelE samninganna frá
1961. Þessum samningum höfum
við hins vegar sagt upp og telj-
um okkur óbundna af ákvæðum
þeirra. Allt frá síðasta sumri
hafa farið fram allmargir við-
ræðufundir miUi fulltrúa okkar
og fulltrúa framangreindra ríkja
í því skyni að finna lausn á
málinu, þannig að ekki þyrfti að
koma til árekstra. Um þessar
viðræður hefur verið full sam-
staða milli stjórnar og stjórnar-
andstöðu að því er bezt verður
séð, enda em allir sammála um,
að ekki verði hvikáð frá ákvörð-
uninni um útfærslu 1. september
n.k. Þessum viðræðum er enn
ekki lokið og allsendis óvíst
hvort nokkuð samkomulag næst
Hingað til hefur þjóðum
heims með öllu mistekizt að
koma á alþjóðalögum um land-
helgi og sérstök réttindi strand-
ríkja þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir. Á meðan svo er hljótum
við íslendingar að leggja áherzlu
á að halda óskertum þeim ein-
hliða útfærslurétti, sem við tók-
um okkur með landgrunnslögun-
um frá 1948. Á þeim grund-
velli höfum við byggt alla stækk-
sem voru okkur andstasðastar í
málinu gefin hlutdeild þar í.
Án uppsagnar þessara samninga
væru hendur okkar mjög bundn-
ar og allar aðgerðir illmögulegar.
Það er athyglisvert, að Bretar
hafa nú sjálfir með einhliða yf-
irlýsingu fært fiskveiðilögsögu
sína út í 12 mílur án þess að
þurfa að kaupa þá útfærslu því
verði að skerða rétt sinn til frek-
ari útfærslu í framtíðinni. Hins
vegar krefjast þeir þess að ís-
lendingar, einir þjóða, greiði sína
Fra'.-nhald á 14. síðu.
Islenzlt varðskip hafa oft átt aimríkt vid af verja landhelgina fyrir ásælni erlendra togara.