Þjóðmál - 22.05.1974, Blaðsíða 3

ÞJÓÐMÁL
3
Hannibal Valdimarsson formaður SFV:
Þingrof með þessum hætti
á sér ekkert fordæmi í
sögu lýðræðisins
Miklu varðar, að kjósendur fordæmi verknaðinn svo að þetta
fordæmi myndi ekki nýja stjórnarfarsreglu
í fyrri grein minni um að-
draganda þeirra ótiðinda, sem
nú hafa gerzt d stjórnmála-
sviðinu, sannaði ég það með
óhrekjandi rökum, að
Ólafur Jóhannesson sjálfur, og
enginn annar, þverbraut grund-
vallarákvæði stjórnarsátt-
málans um náið samráð við
verkalýðshreyfinguna, og rauf
einnig sjálfur þannn þriggja
flokka grundvöll, sem stjórnin
var byggð á.
1 þessari grein mun ég leitast
við að gera grein fyrir þingrof-
inu, eins og það var framkvæmt
nti.
Þá mun sannast, að það á sér
ekkert fordæmi i þingræðissögu
lýðveldisins, að þing sé rofið
nema frá næsta kjördegi, svo að
aldrei verði þinglaust. Hér skal
samkvæmt 1. gr. stjórnarskrár-
innar, vera þingbundin stjórn.
Ég mun sýna fram á hversu
fáránlegt það er i lýðræðislandi,
að forsætisráðherra, sem er i
minnihlutaá Alþingi, geti rekið
meirihluta þings frá störfum.
Auðvitað verður það ekkert
annað kallað með sönnu en ger-
ræði, ofbeldi — valdarán. Þetta
eru ekki stóryrði, heldur rétt-
nefni þess, sem gerst hefur.
Ég mun sýna fram á, að
enginn getur svipt Alþingis-
menn umboði sinu, nema sá,
sem umboðið veitti, en það eru
kjósendur. Það umboð var veitt
til næsta kjördags, og er enginn
aðili þess umkominn á nokkrum
réttargrundvelli að fella það
umboð niður fyrr. Þess vegna
ber ávallt að miða gildistöku
þingrofs við kjördaginn sjálfan.
Ég mun sýna fram á, að
vegna þess stórkostlega vanda i
efnahagsmálum, sem nú steðjar
að, bar stjórninni i stað þingrofs
að segja af sér, strax er hún sá,
að hún hafði ekki þingstyrk til
að koma tillögum sinum i efna-
hagsmálum fram.
Með þingrofi var hlaupist frá
Vandanum, lausn hans látin
hiða, þar til eftir kosningar og
meira að segja eftir myndun
nýrrar stjórnar þar á eftir.
En með þvi að biðjast
lausnar strax, var hægt að
ganga úr skugga um möguleika
fýrir myndun þingræðislegrar
stjórnar innan þriggja daga eða
svo, og ráðast þegar að vandan-
um. Og það var það, sem var
skýlaus skylda þings og stjórn-
ar, eins og á stóð.
Ég mun sýna fram á það, að
Ólafur Jóhannesson, sem nú
ætlar að stjórna um sinn með
tilskipunum, reglugerðum og
bráðabirgðalögum, hefur ekki
þingmannsumboð fremur en
aðrir alþingismenn, og hefur þvi
ekkert umboð frá þjóðinni til
forræðis i málum hennar —
þannig t.d. engan rétt tii útgáfu
bráðabirgðalaga. Hvaðan ætti
hann að hafa fengið vald til
sliks? Ekki frá löggjafarsam-
komunni, Alþingi Islendinga,
svo mikið er vist. En hvaðan
þá? Svari þeir, sem geta.
Ég mun sýna fram á, að þing
rof, eins og Ólafur Jóhannesson
hefur framkvæmt það, þ.e. með
gildistöku frá birtingardegi, en
ekki miðað við kjördag eins og
vera ber, er alvarlegt tilræði við
þingræðið, og það er alvarlegri
hlutur, en menn gera sér grein
fyrir i fljótu bragði. Ef kjós-
endur viðurkenna i kosningum,
að forsætisráðherra með minni-
hluta á bak við sig i Alþingi, geti
lagt þingið niður, þótt um tak-
markaðan tima sé i þetta sinn,
hvilikt fordæmi er þá ekki
skapað fyrir einræðissinna og
öfgamenn. Sjá menn ekki, að
þarna er vegið að rótum þing-
ræðisins, og einræðisseggjum
visaður vegurinn til auðtekinna
valda, án meirihlutastuðnings
þjóðarinnar?
Þessar kosningar verða þvi
prófsteinn á það, hvort kjós-
endur kunna að meta gildi þing-
ræðisins, eða hvort þeir láta sér
á sama standa, þótt einræði sé
lætt að þjóðinni og þvi siðan
opnaðar allar gáttir.
Fái Ólafur Jóhannesson og
flokkur hans aukið fylgi kom-
andi kosningum, yrði það talinn
traustur grundvöllur og for-
dæmi þeirrar stjórnarfarsreglu,
að forsætisráðherra, sem þá
stóð frammi fyrir vantrausti
meirihluta Alþingis, sen flýði
undan þvi, geti lagt þingið til
hliðar.hvenær sem er og hrifsað
til sin rikisvaldið i eigin hendur.
Ef þetta gerðist i komandi
kosningum, segi ég, þá væri lýð-
ræði og þingræði ekki iengur
grundvöllur islensks stjórnar-
fars og þjóðfélags.
Svo mikið er i húfi, að islensk-
ir kjósendur skilji rétt það, sem
gerst hefur.
IJtum nú nokkru nánar á
hvert þessara atriða fyrir sig.
Það er þá fyrst, hvort hér sé
ekki um einsdæmi að ræða alla
tið, siðan lýðveldið var stofnað.
Við athugun kemur i ljós, að sið-
an 1944 hefur þingrof orðið
þrisvar sinnum, þ.e- árin 1953,
1956 og 1959.
Og I öll skiptin er þingið að
sjálfsögðu rofið frá og með kjör-
degi.þegar nýtt þing verður til.
Þannig, og aðeins þannig er
þingræðisreglunni i heiðri
haldið, að þing sé alltaf til, og
alltaf sé hægt að kalla það til
starfa.
Nú er ekkert þing til, engir
þingmenn. Stjórn Ólafs Jó-
hannessonar er þvi ekki þing-
bundin. En i upphafsorðum
stjórnarskrárinnar segir: ,,ls-
land er lýðveldimeð þingbund-
inni stjórn.” Getur þá nokkrum
dulist, að þar með er 1. grein
stjórnarskrárinnar þverbrotin?
Einasta fordæmið, sem er
nokkurn veginn hliðstætt, er
þingrof Tryggva Þórhallssonar
1931. En um það risu lika strax
heiftarlegar deilur. Það var
talið stjórnarskrárbrot, og hef-
ur siðan verið talið viti til
varnaðar. — Tryggva var þó
nokkur vorkunn, þvi að með
valdbeitingu sinni var hann að
reyna að bjarga enn um sinn
stórkostlegum sérréttindum
sveitanna i kjördæmaskipan-
inni. ólafur sverst hins vegar i
fóstbræðralag við kommúnista
um frumvarp, sem traðkar á
frjálsum samningsrétti laun-
þegasamtakanna.Honum er þvi
engin vorkunn.
Það stóð eins á 1931 og nú, að
fram var komið vantraust á
stjórnina.Þá tilkynnti formaður
Alþýöuflokksins, Jón heitinn
Baldvinsson bréflega, að Al-
þýðuflokkurinn greiddi atkvæði
með vantrauststillögu Sjálf-
stæðismmanna. Auðvitað skilja
það allir, að þegar tekist er á
um traust eða vantraust á Al-
þingi, geta engir staðið ráðlaus-
ir þar á milli. Þingið skiptist
hreinlega upp i tvær gagnstæðar
sveitir. Svo var það einnig nú,
og útilokað var, að þingflokkur
samtakanna gæti lýst trausti á
Ólafi Jóhannessyni eftir það,
sem á undan var gengið, bæði
málefnalega gagnvart laun-
þegasamtökunum, og persónu-
lega gagnvart ráðherra flokks-
ins, Birni Jónssyni.
Arið 1931 gerðu foringjar Al-
þýðuflokksins, Jón Baldvinsson
og Haraldur Guðmundsson, sér
strax ljóst, að þingrofsaðferð
Tryggva Þórhallssonar um að
rjúfa þingið strax, en ekki
miðað viö kjördag, hlaut að
leiða til þess, cf'.fordæmið teldist
mynda stjórnarfarsreglu, að
þingræðið sjálft væri i hættu.
Gegn þvi snerust þeir strax til
varnar. Þeir töluðu á útifundum
af svölum Alþingishússins við
hliðina á foringjum ihaldsins,
Jóni Þorlákssyni, Magnúsi Guð-
mundssyni og Jakob Möller. —
Þeir voru að verja sjálft
þingræðið, sem alla tið i öllum
löndum hefur reynst hinn eini
raunhæfi starfsgrundvöllur lýð-
ræðisjafnaðarmanna til að um-
skapa þjóðfélagið eftir kenning-
um þeirra og hugsjónum.
Vikjum þá að þvi, hvernig
unnt var með skjótustum hætti
að einbeita meirihluta þings að
þvi bráðaðkallandi verkefni, að
lægja verðhækkunarölduna,
sem yfir vofði 1. júni.
Það átti samkvæmt réttum
þingræðisleiðum að gerast
þannig:
Á þeirri stundu, sem Ólafi
Jóhannessyni forsætisráðherra
var ljóst, að hann hafði ekki
þingstyrk i Neðri deild til að
koma tillögum sinum um lausn
efnahagsmála fram, bar honum
skylda til að biðjast lausnar
fyrir sig og ráðuneyti sitt. Og
þetta var ljóst fyrir löngu siðan.
A sömu stundu hefði forseti
Islands beðið stjórn Ólafs Jó-
hannessonar að sitja áfram til
bráðabirgða, meðan forsetinn
kannaði möguleika á myndun
þingræðislegrar stjórnar. Sú
könnun hefði aðeins tekið
nokkra daga. Ef hún hefði borið
árangur, var vandi efnahags-
málanna strax kominn i hendur
rikisstjórnar i umboði Alþingis,
en ekki skotið á frest, þar til eft-
ir kosningar og eftir stjórnar-
myndunarbax þar á eftir —
sennilega i júli- eða ágúst-
mánuði.
Hefði myndun þingræðislegr-
ar stjórnar hins vegar ekki
tekist, er sennilegt, að em-
bættismannastjórn hefði séð um
afgreiðslu mála, þar til
kosningar hefðu fram farið með
venjulegum og eðlilegum hætti.
Svona átti þetta einfaldlega
að ganga til.
1 stað þess fer ólafur Jó-
hannesson að bolast i glimunni.
Þrásitur i ráðleysi. Fer sjálfur
að kanna, hvort stjórnarand-
staðan vilji mynda meirihluta-
stjórn undir hans forsæti, og þó
með skilyrðum.
Siðan segir hann forseta, að
ekki sé unnt að mynda þing-
ræðislega meirihlutastjórn, og
þess vegna verði hann að biðja
um þingrof.
Þó skal þvi við bætt, að rikis-
stjórn, sem þessum bolabrögð-
um hefur beitt til að halda
völdunum getur setið allt að 8
mánuðum. Og þar sem hún hef-
ur, eins og Olafur sagði, losað
sig við þingiðog hefur það ekki
lengur yfir sér, hvað ætti þá að
hindra hana i að framlengja
valdatima sinn um aðra 8
mánuði eða nokkra 8 mánuði i
viðbót, ef henni biði svo við að
horfa?
Augljóst er, að i þingræðis-
reglunni felst það, að hér skuli
alltaf rikja þingræði — ekki
bara alla jafna. Þar i skulu
engar eyður vera. Enda kom
árekstrarnir strax i ljós, þegar
þingið er ekki lengur til.
Forseti Sameinaðs þings er
einn æðsti maður þjóðarinnar.
Hann skal ávallt koma fram
fyrir þingsins hönd. Nú var Ey-
steinn Jónsson i upphafi
seinasta þinghalds kjörinn for-
seti þess. Hvað er hann nú, þeg-
ar ekkert þing er til? Er hann
einskis þings forseti!!
Þá er forseti Sameinaðs þings
lika einn þeirra, sem skuiu vera
handhafar forsetavalds. Enginn
hefði látið sér til hugar koma, að
i landi, þar sem þingræði væri
bundið stjórnarskránni, gæti
það komið fyrir, að þinglaust
væri, og þannig enginn forseti
Sameinaðs þings. — En með
gerræði Ólafs Jóhannessonar er
þetta samt staðreynd um þessar
mundir.
Um það þarf ekki i grafgötur
að fara: Grundvelli sjálfs þing-
ræðisins hefur verið rift. ,,Eitt
rekur sig á annars horn”.
Ég hef áður látið i ljós þá
skoðun mina, að undir þessum
kringumstæðum hafi að sjálf-
sögðu átt að kanna alla mögu-
leika til myndunar þingræðis-
legrar stjórnar, eins og alltaf
ber að gera, áður en umboð er
veitt stjórn með minnihluta á
bak við sig.
Og þó að reynt hafi verið að
saka mig um árás á forsetann —
Framhald á bls. 10.